Zejścia z dyżuru na umowie o pracę – prawo a rzeczywistość

“Zejściem z dyżuru” nazywa się obowiązkowy odpoczynek, jaki przysługuje lekarzowi po zakończeniu pełnienia dyżuru, gdy niemożliwe było zachowanie co najmniej jedenastu godzin nieprzerwanego odpoczynku w danej dobie [1].

O ile samego wymogu odpoczynku raczej się nie neguje, sprawa płatności za ów czas pozostaje powodem sporów, mimo że nie powinna. Kwestia wydaje się przedyskutowana i rozstrzygnięta na korzyść medyków… Zatem dlaczego wciąż pojawia się tak wiele pytań?

Rezydentura vs “normalna” praca

Miejsca specjalizacyjne w trybie rezydenckim są finansowane przez ministra właściwego do spraw zdrowia, a sama rezydentura jest bardzo szczegółową umową o pracę, której zasady zostały opisane w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W przypadku pozostałych lekarzy praca świadczona jest na podstawie umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej, gdzie zasady współpracy określane są przez obie strony. W takim przypadku to w gestii świadczeniobiorcy jest uwzględnienie takich zapisów, by były one korzystne i odnosiły się do wynagrodzenia za “zejścia z dyżurów.”

Czy na rezydenturze zejścia są płatne?

Tak, jest to jasno zapisane w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Zejścia z dyżurów są płatne i nie wydłużają szkolenia specjalizacyjnego (gdy dyżury nie wykraczają poza program specjalizacji lub nie podpisało się klauzuli opt-out – o tym niżej). 

W art. 16i. ust. 8. i 9. czytamy:

“8. W przypadku pełnienia dyżuru medycznego objętego programem szkolenia specjalizacyjnego w wymiarze uniemożliwiającym skorzystanie przez lekarza z prawa do co najmniej 11-godzinnego dobowego nieprzerwanego odpoczynku lekarzowi powinien być udzielony okres odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego zgodnie z art. 97 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 kwietnia o działalności leczniczej. Okres tego odpoczynku nie powoduje wydłużenia szkolenia specjalizacyjnego [2].”

“9. W przypadku pełnienia dyżuru przez lekarza odbywającego szkolenie w trybie rezydenckim okres tego odpoczynku wlicza się do podstawowego wymiaru czasu pracy. Korzystanie przez lekarza z okresu odpoczynku nie powoduje obniżenia wynagrodzenia należnego na podstawie umowy o pracę, o której mowa w art. 16h ust. 1 [2].”

Umowa, o której mowa w ust. 1. w art. 16h, to umowa o pracę zawarta z podmiotem prowadzącym szkolenie specjalizacyjne. Aktualne przepisy nie pozostawiają cienia wątpliwości o ich interpretację i dają nadzieję na koniec sporów pomiędzy lekarzami a podmiotami leczniczymi.  

Ograniczenie do 5 zejść?

Zejścia za dyżury w ramach specjalizacji, opartej na zasadach podstawowego systemu czasu pracy nie podlegają konkretnym restrykcjom, o ile dyżury były pełnione zgodnie z programem specjalizacji. 

Zapis, w którym pada ograniczenie odpoczynku po dyżurach medycznych średnio do 5 dni roboczych miesięcznie, dotyczy pełnienia dyżurów w medycznych w jednostkach organizacyjnych podmiotu prowadzącego szkolenie specjalizacyjne po podpisaniu klauzuli opt-out, czyli zgody na tygodniowy wymiar pracy przekraczajacy przeciętnie 48 godzin na tydzień.

W takim przypadku lekarz, po uzyskaniu zgody kierownika specjalizacji, ma prawo do odpoczynku z zachowaniem prawa do niewydłużania szkolenia specjalizacyjnego, jednak za okres odpoczynku nie przysługuje wynagrodzenie należne na podstawie umowy rezydenckiej. 

“10. Lekarz odbywający szkolenie specjalizacyjne może także pełnić dyżury medyczne w jednostkach organizacyjnych podmiotu prowadzącego szkolenie specjalizacyjne wskazanych w programie szkolenia, na podstawie art. 96 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, z zachowaniem prawa do niewydłużania szkolenia specjalizacyjnego o okres odpoczynku, o którym mowa w ust. 8, po uzyskaniu zgody kierownika specjalizacji, jeżeli całkowity okres odpoczynku po dyżurach medycznych nie przekracza średnio 5 dni roboczych miesięcznie w okresie rozliczeniowym przyjętym u danego pracodawcy. Za okres tego odpoczynku nie przysługuje wynagrodzenie należne na podstawie umowy o pracę, o której mowa w art. 16h ust. 1 [2].”

Nieuczciwe praktyki a wyroki sądu

Mimo coraz większej świadomości, dalej zdarzają się sytuacje, w których przepisy nie są przestrzegane, a wynagrodzenia pomniejszane. Dotyczy do głównie lekarzy, którzy podpisali klauzulę opt-out. W ich przypadku problemem jest zaliczanie na poczet niewypracowanego nominału czasu pracy z powodu zejścia po dyżurze godzin pełnienia dyżurów. 

Należy podkreślić, że lekarzom wykonującym pracę na umowie innej niż umowa rezydencka nie należy się wynagrodzenie za godziny nieprzepracowane, o czym jasno mówi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2013 r. o sygn. III PK 110/12, gdzie wskazane zostało, że: 

“Lekarz, który godzi się na pełnienie dyżurów medycznych w rozmiarze wyłączającym możliwość wykonywania pracy w pełnym wymiarze normalnego czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie nabywa prawa do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany z tego powodu w normalnym czasie pracy [3].”

Zostało to dodatkowo potwierdzone przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w dniu 6 listopada 2014 r. Sędziowie podjęli uchwałę, która potwierdziła wcześniejszy wyrok [4].

Jednocześnie wyrok Sądu Najwyższego w innej sprawie z dnia 4 czerwca 2013 r. o sygn. I PK 293/12, określa: 

“Za czas pełnienia dyżuru medycznego pracownikom przysługuje zaś

wynagrodzenie z odpowiednim dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych

(50% lub 100%), określonym zgodnie z art. 1511 § 1-3 k.p. Za czas dyżuru medycznego pracownikowi zawsze przysługuje wynagrodzenie liczone, jak za godziny nadliczbowe, bez względu na to, czy czas dyżuru spowodował u pracownika przekroczenie obowiązującego go "etatowego" wymiaru czasu pracy, czy też nie [5].”

Wynagrodzenie za dyżury

Na podstawie powyższych wyroków możemy uznać kwestię za rozwiązaną. Pomniejszanie wynagrodzenia za czas dyżuru jest niezgodne z prawem. Godziny “normalne” oraz godziny dyżurowe są rozliczanie w inny sposób i tego należy pilnować, sprawdzając paski wynagrodzeń.