Tajemnica medyczna dotycząca studentów odbywających zajęcia kliniczne i praktyki

Każdy z nas pamięta kultową scenę z klasyka polskiej kinematografii, filmu “Znachor”, kiedy tytułowym znachorem okazuje się profesor - chirurg. W końcowych scenach pojawia się konflikt między obrońcą a prokuratorem. Powstaje między nimi spór, czy można stosować regulacje Kodeksu Etyki Lekarskiej wobec znachora? Obrona twierdzi, że tak, a w ślad za nią sędzia, jednak jak to wygląda w rzeczywistości? W rozumieniu przepisów prawa znachor oraz student nie są lekarzami, dlatego powstaje pytanie: czy studenta mogą obowiązywać regulacje dotyczące tajemnicy medycznej?

Czym jest tajemnica w medycynie?

Z uwagi na charakter ochrony zdrowia i dobro pacjentów, wykonywanie każdej działalności medycznej wiążę się z obowiązkiem zachowania tajemnicy. Tajemnica medyczna stanowi fundament relacji między pacjentem i lekarzem oraz opiera się na wzajemnym zaufaniu. Tajemnica jest gwarantem właściwej diagnozy i prawidłowego leczenia. Dzięki niej pacjent jest szczery w opisywaniu swojego problemu zdrowotnego, a to sprawia, że lekarz jest bliższy rozwiązania zagadki, jaką jest właściwa diagnoza.

W polskim porządku prawnym istnieją tzw. tajemnice zawodowe, do których należą tajemnice zawodowe związane z medycyną, np. tajemnica zawodowa farmaceuty, ratownika medycznego czy fizjoterapeuty oraz powszechnie znana tajemnica lekarska. Obecnie obowiązuje wiele aktów prawnych regulujących kwestię tajemnicy w medycynie. Powszechnie znany termin tajemnicy lekarskiej niejedno ma imię. Lekarz zobowiązany jest do zachowania tajemnicy zawodowej na mocy ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (dalej: u.z.l.) oraz Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty stanowi w art. 40.:

1. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

Jeżeli chodzi o regulacje przyjęte przez samorząd lekarski, to także w Kodeksie Etyki Lekarskiej znajduje się artykuł 23 dotyczący tajemnicy lekarskiej.

Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej. Tajemnicą są objęte wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. Śmierć chorego nie zwalnia od obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej. 

Warto jednak spojrzeć na tę problematykę nie z perspektywy obowiązku lekarza, ale z perspektywy pacjenta i jego praw. To oraz inne prawa pacjenta wynikają z Konstytucji RP i aktów prawa międzynarodowego, stąd ich istotne znaczenie. Prawo pacjenta do zachowania informacji z nim związanych ma swoje źródło w przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, która stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.

W ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej: u.p.p.) znajdziemy art. 13, który stanowi:

Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego.

Art. 14. 1. W celu realizacji prawa, o którym mowa w art. 13, osoby wykonujące zawód medyczny są obowiązane zachować w tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności ze stanem zdrowia pacjenta.

Studentów też obowiązuje tajemnica

Powyższe przepisy dotyczące tajemnicy lekarskiej należy rozumieć w taki sposób, że osobą zobowiązaną do zachowania tajemnicy jest osoba wykonująca zawód medyczny. Podobnie uregulowane są tajemnice zawodowe innych zawodów medycznych. Dlatego prowadzi to do konkluzji, że studentów kierunków medycznych nie sposób zakwalifikować do grupy podmiotów zobowiązanych do zachowania tajemnicy zawodowej na mocy powyższych przepisów regulujących zawody medyczne.

Jednak art. 22 ust. 2 u.p.p. stanowi, że podczas udzielania świadczeń medycznych za zgodą pacjenta może być obecna osoba niewykonująca zawodu medycznego, np. student. W ust. 3 tego artykułu ustawodawca stwierdza, że wobec tych podmiotów stosuje się obowiązek wynikający z art. 14, czyli obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem. 

Niestety, w odniesieniu do klinik i szpitali akademii medycznych i innych jednostek uprawnionych do kształcenia studentów obowiązujące przepisy budzą wątpliwości. Art. 36 ust. 4 u.z.l. wyłącza stosowanie art. 22 ust. 2 u.p.p., czyli jeśli zajęcia czy praktyki odbywają się w szpitalu uniwersyteckim zgoda pacjenta na udział w czynnościach medycznych nie jest wymagana. W związku z tym, w opinii niektórych prawników panuje pogląd, że dodatkowo w tym przypadku studentów nie obowiązuje tajemnica na mocy art. 14 u.p.p. Jednak z uwagi na funkcję, jaką pełni ten akt prawny, czyli ochronę praw pacjenta, ten pogląd jest nie do przyjęcia. 

Prawo pacjenta do zachowania tajemnicy lekarskiej wiąże się z prawem do prywatności. W salach chorych zwykle leży kilku pacjentów, co powoduje, że w takich warunkach trudno zadbać o prywatność, a szczególnie o zachowanie tajemnicy. Dlatego przy zbieraniu wywiadu i badaniu pacjenta rekomendowanym zachowaniem powinna być dbałość o zachowanie prywatności i takie współpracowanie z pacjentem, aby inne osoby nie dowiedziały się o sferze objętej tajemnicą lekarską. 

Autorzy opracowań zwracają uwagę, że lekarz podczas prowadzenia zajęć dydaktycznych ze studentami może ujawniać informacje objęte tajemnicą lekarską. Jednak w tej sytuacji należy kierować się zasadą minimalizmu, aby ujawniać tylko te informacje, które są konieczne dla rozwoju medycyny. W związku z tym podczas zajęć i omawianiu przypadków klinicznych nie należy podawać danych umożliwiających identyfikację pacjenta, tj. imię i nazwisko, adres zamieszkania, itp. Także podczas zbierania wywiadu od pacjenta nie ma potrzeby pytania o takie dane. Ta zasada również ma zastosowanie w przypadku udostępniania studentom dokumentacji medycznej, którą należy w odpowiedni sposób zanonimizować. Jednak dla zrozumienia patomechanizmu choroby oraz określenia jej prawdopodobieństwa istotny może okazać się wiek, miejsce zamieszkania (wieś/miasto) czy wykonywany zawód.

Jeżeli chodzi o zajęcia na oddziałach psychiatrycznych, istotną różnicą jest to, że w tych przypadkach tajemnica lekarska ma inny wymiar. Z uwagi na szczególną sferę życia człowieka, jaką jest zdrowie psychiczne, informacje o pacjentach podlegają szerszej ochronie. Zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia psychicznego tajemnicą objęte jest wszystko, co związane z pacjentem, dotyczy to nawet listy pacjentów oraz oczywiście wyników badań, nawet jeśli nie wskazują one na jakiekolwiek zaburzenia psychiczne. Oczywiście w tym przypadku lekarz prowadzący zajęcia także może ujawnić studentom, np. wyniki badań, jednak musi to się odbywać z zachowaniem szczególnej dyskrecji.

Podsumowanie

Tajemnica medyczna wynika z zasad moralnych, dlatego studenci kierunków medycznych intuicyjnie wypełniają obowiązki związane z zawodami, które będą wykonywać. Także Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 77 stanowi, że studenci medycyny powinni przyswajać sobie i respektować zasady w nim zawarte. Oczywiście także treść ślubowania na uczelniach medycznych może nawiązywać do obowiązku zachowania tajemnicy medycznej, dlatego zachowanie studenta sprzeczne ze złożonym ślubowaniem może skutkować skreśleniem z listy studentów. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego w tej materii w odniesieniu do studentów nie są jednoznaczne, wobec tego warto stworzyć odpowiednie regulacje prawne dotyczące tajemnicy medycznej.