Poszanowanie praw pacjenta na zajęciach klinicznych

W programie zarówno kierunku lekarskiego, jak i innych kierunków medycznych takich jak fizjoterapia, pielęgniarstwo, położnictwo, ratownictwo medyczne przewiduje się godziny spędzone na oddziałach szpitalnych, przy łóżkach pacjentów. Dla młodych, dopiero uczących się studentów jest to w zasadzie jedyna okazja do zdobycia niezbędnych umiejętności praktycznych przed rozpoczęciem swojej samodzielnej pracy zawodowej. Z jednej strony zajęcia kliniczne są niezbędnym elementem kształcenia, ale z drugiej strony należy pamiętać, że najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego i zawsze powinniśmy zadbać o zapewnienie pacjentom odpowiedniej atmosfery i komfortu. Czy takie warunki da się zagwarantować, gdy sześcioosobowa grupa studentów zabiera się za badanie przedmiotowe? Niestety nie.

Zbyt duże grupy na zajęciach klinicznych

Wraz ze stałym zwiększaniem limitów przyjęć na kierunki medyczne, niestety nie wzrasta proporcjonalnie liczba asystentów dydaktycznych, a szpitalne oddziały nie ulegają magicznemu rozciągnięciu. Efektem tego są często zbyt liczne grupy kliniczne, co wpływa niekorzystnie na komfort pacjentów i jakość edukacji. Studenci powinni aktywnie uczestniczyć w zajęciach, a nie być ich biernymi obserwatorami. Będąc w dużych grupach klinicznych, nie tylko tracą okazję do samodzielnego, dokładnego zbadania pacjenta i odpowiedniego przeanalizowania jednostki chorobowej, ale również łatwo im zapomnieć o tym, by zapewnić pacjentowi należyty szacunek. W większości przypadków, gdy badanie przeprowadza jedna osoba, pozostali po prostu się nudzą. Stanie z telefonem w dłoni, dyskusja o kolejnym kolokwium z kolegą z grupy nie powinny mieć miejsca. Oczywiście, biorąc pod uwagę całokształt sytuacji - taka postawa jest w pewnym stopniu zrozumiała, ale niestety wpływa niekorzystnie na relację lekarz-pacjent. Po pierwsze, godzi to w profesjonalizm lekarski, a po drugie może wprowadzić dyskomfort u pacjenta, który niechętnie da się zbadać kolejnej grupie klinicznej, bądź zdawkowo przeprowadzi z nią wywiad. Pamiętajmy więc, że interakcja między przyszłym lekarzem a pacjentem może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na pacjenta. Warto zapewnić przyjazną, kulturalną, wypełnioną wzajemnym szacunkiem atmosferę oraz, jeśli to tylko możliwe, pomyśleć o zagwarantowaniu mu odpowiednich warunków badania np. zastosować parawan oddzielający od innych pacjentów na sali.

Prawa pacjenta w szpitalu klinicznym 

Przestrzeganie praw pacjenta przez personel medyczny to nie tylko zobowiązanie moralne, ale także obowiązek prawny. Zgodnie z ustawą z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, każdy pacjent powinien mieć zagwarantowane poszanowanie sfery osobistej, intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. 

Artykuł 22 ust. 2 u.p.p. uzależnia możliwość wkroczenia w sferę intymności człowieka od wyrażenia zgody przez uprawnionego, nie stosuje się go jednak w przypadku klinik, szpitali akademickich, medycznych jednostek badawczo-rozwojowych i innych jednostek uprawnionych do kształcenia studentów nauk medycznych, lekarzy oraz innego personelu medycznego w zakresie niezbędnym do celów dydaktycznych. W praktyce oznacza to, że nie jest konieczne uzyskanie zgody pacjenta na obecność osób kształcących się, powinien jednak zostać jednak wcześniej poinformowany (najczęściej przy przyjęciu do szpitala klinicznego).

Artykuł 35 ust. 4 u.z.l z kolei zaznacza, że:

1.Lekarz podczas udzielania świadczeń zdrowotnych ma obowiązek poszanowania intymności i godności osobistej pacjenta.

3. Lekarz ma obowiązek dbać, aby inny personel medyczny przestrzegał w postępowaniu z pacjentem zasady określonej w ust. 1.

Co ważne, pacjent ma prawo odmówić obecności studentów podczas badania. W 2014 roku zapadł wyrok, w którym Europejski Trybunał Praw Człowieka rozpatrywał kwestię dopuszczalności obecności studentów medycyny w czasie porodu. Kobieta nie została zapytana o zgodę i zaznaczyła, że taki stan rzeczy naruszył jej prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego chronionego art. 8 Konwencji o Prawach Człowieka i Trybunał postanowił przychylić się do takiej argumentacji.

Adiunkci dydaktyczni powinni przykładać szczególną uwagę do poszanowania praw pacjenta przez studentów. Przed rozpoczęciem zajęć klinicznych wręcz konieczne wydaje się zwrócenie uwagi na zasady prawidłowego kontaktu terapeutycznego, ponieważ przestrzeganie praw pacjenta warunkuje odpowiednią realizację lekarskiej praktyki zawodowej. Pomimo uregulowań prawnych, które bezsprzecznie działają na korzyść studentów i systemu kształcenia, możliwość czynnego uczestnictwa w procedurach terapeutycznych powinna być postrzegana jako przywilej. Zgoda pacjenta nie jest niezbędna, ale zapewnienie mu odpowiedniego komfortu oraz warunków przeprowadzenia badania (w tym lokalowych) jest wręcz konieczne. 

Kilka rad na koniec:

• Na zajęciach z pacjentem starajcie się wprowadzić atmosferę wzajemnego szacunku - należy się przedstawić, zapytać grzecznościowo, czy wyraża zgodę na przeprowadzenie wywiadu i zbadanie, a na koniec mu  podziękować.
• Starajcie się powstrzymywać od rozmów między sobą w obecności pacjentów, a szczególnie na temat ich choroby.
• Pamiętajcie o wypełnianiu ankiet na temat przeprowadzonych zajęć - jeśli macie pomysł, co można zmienić i jak poprawić jakość przeprowadzonych zajęć na studiach, zawsze warto to napisać. Młodsze roczniki na pewno będą wdzięczne.
• Jeśli zajęcia na Waszej uczelni nie są satysfakcjonujące i macie poczucie, że niewiele z nich wyciągacie - pomyślcie o dyżurach. Wiele kół naukowych oferuje uczestnictwo studentów w dyżurach, podczas których zazwyczaj jesteście z lekarzem sami (a nie całą grupą, jak w przypadku zajęć klinicznych). Na pewno pozwoli Wam to nabyć więcej umiejętności praktycznych i poprawi Waszą komunikatywność w relacji pacjentem.