Dlaczego pacjenci nie stosują się do zaleceń i co można z tym zrobić?

Niestosowanie się pacjentów do zaleceń terapeutycznych pozostaje jednym z najpoważniejszych wyzwań we współczesnej medycynie, wpływającym zarówno na skuteczność leczenia, jak i na koszty opieki zdrowotnej. 

Szacuje się, że jedynie około połowa pacjentów z chorobami przewlekłymi prawidłowo realizuje leczenie. W literaturze medycznej coraz częściej używa się pojęcia adherencja – rozumianego jako stopień, w jakim zachowania pacjenta (takie jak przyjmowanie leków, dieta, zmiany stylu życia) są zgodne z uzgodnionym planem terapeutycznym. W przeciwieństwie do starszego terminu compliance, który zakładał bierne podporządkowanie się zaleceniom, adherencja uwzględnia aktywny udział pacjenta i jego autonomię w procesie leczenia.

Stres, mózg i decyzje zdrowotne – psychobiologiczne źródła oporu

Zrozumienie przyczyn niestosowania się do zaleceń wymaga uwzględnienia reakcji stresowej jako czynnika zakłócającego proces podejmowania decyzji zdrowotnych. Przewlekły stres aktywuje oś podwzgórze–przysadka–nadnercza, co prowadzi do zwiększonego wydzielania kortyzolu i zaburzeń w funkcjonowaniu struktur odpowiadających za planowanie, samokontrolę i motywację. W efekcie pacjenci mają trudność w utrzymaniu długoterminowych działań prozdrowotnych – nawet jeśli są świadomi ich znaczenia.

Stan przeciążenia psychicznego może również sprzyjać unikaniu kontaktu z personelem medycznym, odwlekaniu wizyt kontrolnych czy ignorowaniu objawów chorobowych. Dla wielu pacjentów diagnoza choroby przewlekłej wiąże się z lękiem, poczuciem winy lub wstydu – emocjami, które skutecznie zniechęcają do aktywnego udziału w terapii. W takich przypadkach to nie brak wiedzy, lecz mechanizmy obronne i napięcie emocjonalne stają się realną przeszkodą w przestrzeganiu zaleceń.

Niewidzialne przeszkody – bariery systemowe i kulturowe

Przyczyn niestosowania się do zaleceń należy szukać nie tylko po stronie pacjenta, ale również w otoczeniu systemowym i społecznym. Do najczęściej obserwowanych barier należą:

• ograniczony dostęp do świadczeń zdrowotnych, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach;
• przeciążenie systemu POZ, skutkujące ograniczoną dostępnością specjalistów,
• krótki czas trwania wizyty, który uniemożliwia pogłębiony dialog;
• niskie kompetencje zdrowotne pacjentów;
• stosowanie przez personel specjalistycznego języka, niezrozumiałego dla chorego.

W niektórych środowiskach kulturowych dodatkowym wyzwaniem bywa stygmatyzacja choroby lub przekonanie, że szukanie pomocy to przejaw słabości. Takie nastawienie skutkuje często opóźnieniem kontaktu z lekarzem, rezygnacją z leczenia bądź niechęcią do szczerej rozmowy o trudnościach. W tych przypadkach kluczowe może być włączenie do procesu terapeutycznego innych członków zespołu – psychologa, pielęgniarki środowiskowej czy edukatora zdrowotnego – którzy pomogą przełamać bariery społeczne i wesprzeć proces zaangażowania pacjenta.

Nowoczesne wsparcie – interwencje poprawiające przestrzeganie zaleceń

Coraz większe znaczenie w poprawie adherencji terapeutycznej odgrywają narzędzia cyfrowe, zwłaszcza mobilne aplikacje zdrowotne. Ich zastosowanie pozwala na systematyczne wspieranie pacjentów w codziennym funkcjonowaniu z chorobą oraz zwiększanie ich poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad leczeniem.

Najczęściej wykorzystywane rozwiązania obejmują:

• przypomnienia o przyjmowaniu leków,
• zdalne monitorowanie podstawowych parametrów zdrowotnych,
• szybki kontakt z zespołem medycznym,
• dostęp do uporządkowanych informacji o leczeniu i planach terapeutycznych.

Największą skuteczność wykazują jednak te interwencje, które – poza wsparciem technologicznym – zawierają komponent edukacyjny i behawioralny. Ich celem nie jest wyłącznie egzekwowanie zgodności z zaleceniami, lecz trwałe zwiększenie zaangażowania pacjenta poprzez lepsze zrozumienie sensu terapii i mechanizmów własnej choroby.

Wideo

Motywowanie pacjentów do zmiany

Sprawdź

Skuteczne wsparcie terapeutyczne w praktyce POZ

Kluczowe znaczenie mają działania podejmowane już na pierwszym etapie kontaktu z pacjentem. Do najważniejszych należą:

• rozpoznawanie barier psychologicznych i społecznych w trakcie wywiadu;
• aktywne angażowanie pacjenta we współtworzenie planu leczenia;
• formułowanie celów realnych i dopasowanych do indywidualnych możliwości chorego;
• regularna ocena postępów terapii przy jednoczesnym zachowaniu elastyczności i wsparcia;
• świadome wykorzystanie nowoczesnych technologii oraz kierowanie pacjenta do sprawdzonych źródeł informacji i wsparcia pozamedycznego.

E-book

Motywowanie pacjentów do zmian

Sprawdź