Tajemnica lekarska

Wydawać by się mogło, że tajemnica lekarska jest łatwym zagadnieniem – lekarz nie powinien udzielać informacji o stanie zdrowia pacjenta nikomu poza osobami upoważnionymi… i kropka. W praktyce jest jednak wiele sytuacji, które początkującym mogą nastręczyć problemów. Warto jest znać prawne oraz praktyczne podstawy dotyczące tajemnicy lekarskiej, aby bezpiecznie i etycznie dysponować informacjami o pacjentach i ich stanie zdrowia. 

Zachowanie tajemnicy lekarskiej stanowi prawny i etyczny obowiązek medyków oraz jest podstawowym prawem pacjentów. Zagadnienie to jest szczegółowo opisane zarówno w Kodeksie Etyki Lekarskiej (art. 23–29), jak i Ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty (art. 40). 

Jakie informacje są objęte tajemnicą lekarską?

Każda informacja dotycząca pacjenta i jego stanu zdrowia, którą lekarz uzyskał w wyniku wykonywania zawodu, objęta jest tajemnicą [1, 2]. Co do zasady oznacza to, że wszystko, czego dowiecie się od pacjenta, nie powinno być dalej przekazywane innym osobom. Od tej reguły istnieje jednak szereg wyjątków.

Zwolnienie z zachowania tajemnicy

Lekarz zwolniony jest z utrzymania tajemnicy lekarskiej, jeżeli:

• uzyska zgodę pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego) na ujawnienie informacji;
• nieujawnienie informacji może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta lub innych osób;
• ma podejrzenie, że doszło do łamania praw człowieka;
• proces diagnostyczno-leczniczy wymaga przekazania informacji innemu lekarzowi lub innym osobom zaangażowanym w postępowanie terapeutyczne;
• informacje są niezbędne lekarzowi sądowemu;
• badanie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych do tego organów i instytucji – niezbędne informacje można wtedy przekazać jedynie tym organom i instytucjom, należy też przed badaniem poinformować o tym pacjenta;
• tak stanowią ustawy* [1, 2].

Pewne wątpliwości może budzić ostatni punkt, bowiem – jak dotychczas – w polskim prawie brakuje kompletnej listy ustaw, które pozwalają lub zobowiązują do ujawnienia informacji medycznej. Oznacza to, że obowiązek znajomości prawa i tych okoliczności zostaje przeniesiony na lekarzy. 

Do sytuacji, w których lekarz zobowiązany jest do ujawnienia informacji o zdrowiu pacjenta, należą m.in.:

• podejrzenie lub rozpoznanie choroby zakaźnej, lub zgon z jej powodu,
• praktyczna nauka zawodu, 
• prowadzenie badań naukowych,
• postępowanie przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych [3].

W każdym przypadku informacje powinny być przekazane jedynie w niezbędnym zakresie lub – w przypadku wyrażenia zgody przez pacjenta – w określonym przez niego zakresie. 

Oznacza to, że rodzina nie jest a priori upoważniona do informacji o stanie zdrowia chorego i należy uzyskać zgodę pisemną ze wskazaniem osób, którym można przekazać dane na temat stanu zdrowia pacjenta i udzielonych świadczeń zdrowotnych. W przypadku osób małoletnich informacje powinny być przekazywane opiekunowi pacjenta.

Kogo obowiązuje tajemnica lekarska?

Wbrew nazwie tajemnica lekarska nie dotyczy jedynie lekarzy. Cały personel zaangażowany w proces diagnostyczno-terapeutyczny powinien przestrzegać tajemnicy zawodowej, a lekarz jest osobą czuwającą nad tym procesem. Aby zmniejszyć ryzyko złamania tajemnicy, należy:

• udzielać informacji innym lekarzom i personelowi medycznemu jedynie w niezbędnym zakresie;
• w dokumentacji medycznej umieszczać jedynie informacje, które są potrzebne dla postępowania lekarskiego;
• zabezpieczać dokumentację pacjenta przed ujawnieniem jej osobom nieupoważnionym. 

Z powyższego wynika, że plotki o pacjentach w medycznych kuluarach, pozostawione na korytarzu historie chorób, wiszące na łóżkach karty gorączkowe czy lista pacjentów powieszona na ścianie korytarza prowadzą do złamania tajemnicy zawodowej. Takie zachowania nie powinny być praktykowane w placówkach medycznych!

Tajemnica lekarska po śmierci pacjenta

Śmierć pacjenta nie zwalnia z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. 

Informacji o pacjencie można udzielić natomiast za zgodą osób bliskich, do których zalicza się:

• małżonka/małżonkę, 
• krewnych do drugiego stopnia (m.in. dziadkowie, rodzice, dzieci, wnuki, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa),
• powinowatych do drugiego stopnia w linii prostej (m.in. teściowie),
• przedstawicieli ustawowych,
• osobę pozostającą we wspólnym pożyciu, 
• osobę wskazaną przez pacjenta [4].

Informacji nie należy udzielać, jeżeli pacjent za życia wyraził sprzeciw, nawet wówczas, gdy osoba bliska wyrazi na to zgodę po śmierci chorego.

W przypadku gdy jedna z bliskich osób wyraża zgodę, a inna sprzeciw, decyzja leży po stronie sądu.

Postępowanie sądowe

Warto zaznaczyć, że z punktu widzenia formalnego postępowania karne i cywilne różnią się pod kątem udzielania informacji o stanie zdrowia pacjenta.

W przypadku postępowania karnego lekarz może być przesłuchany za zgodą sądu pod kątem informacji medycznych, jeżeli jest to niezbędne dla postępowania i informacje te nie mogą być ustalone na podstawie innych dowodów. Nie dotyczy to jednak osób, wobec których podjęto czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia publicznego co do popełnienia przez nie czynu zabronionego pod groźbą kary. 

W przypadku sądu cywilnego lekarz powinien odmówić odpowiedzi na pytania, jeżeli zeznanie wiązałoby się ze złamaniem tajemnicy zawodowej [3].

RODO jako forma tajemnicy lekarskiej

Przepisy RODO w sprawie zapewnienia poufności danych osobowych stanowią niejako uzupełnienie tajemnicy lekarskiej. Wprowadzenie reguł dotyczących przetwarzania danych osobowych wniosło wiele zmian również w ochronie zdrowia. 

Najważniejszymi przykładami są m.in.:

• wywoływanie pacjentów po nadanych numerach lub ew. imionach – niedopuszczalne jest zapraszanie pacjentów z korytarza, wyczytując nazwiska;
• wydzielanie przestrzeni przy okienku rejestracyjnym – zapewnienie przestrzeni wolnej od postronnych słuchaczy podczas rejestracji [5].

Publikacja jest fragmentem e-booka ,,Pierwsze kroki w POZ - edycja IV (2024/2025)", którego pełną wersję można pobrać tutaj.

E-book

Pierwsze kroki w POZ – edycja 2024/2025

Sprawdź