Zalecenia dietetyczne w nadciśnieniu tętniczym i niewydolności serca

Nadciśnienie tętnicze i niewydolność serca należą do jednych z najczęstszych chorób przewlekłych spotykanych w populacji dorosłej. Są to jednostki chorobowe wymagającego komplesowego leczenia obejmującego metody farmakologiczne i modyfikację stylu życia, na którą składa się normalizacja masy ciała, zaprzestanie palenia tytoniu, zwiększenie systematycznej aktywności fizycznej, a także odpowiednia dieta. 

Pacjenci nie zawsze mają dostęp do poradnictwa dietetycznego i to właśnie u lekarzy pierwszego kontaktu szukają informacji, jak powinni się odżywiać, aby zapobiec rozwojowi choroby lub poprawić jej kontrolę. Z czym więc – zgodnie z aktualną wiedzą medyczną – “się je” nadciśnienie tętnicze i niewydolność serca?

Nadciśnienie tętnicze – rekomendacje

W przypadku nadciśnienia tętniczego od lat najbardziej zalecanymi modelami żywienia o dowiedzionym naukowo działaniu hipotensyjnym są dieta DASH (ang. Dietary Approaches to Stop Hypertension) oraz dieta typu śródziemnomorskiego. Założenia obu tych diet są podobne, a polskie i europejskie wytyczne nie wskazują na wyższość żadnej z nich, choć dieta DASH posiada najsilniej udokumentowany wpływ na obniżanie ciśnienia tętniczego krwi.

Zalecenia dietetyczne Narodowego Centrum Żywieniowego, kompatybilne z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, obejmują:

• ograniczenie soli – spożywanie poniżej 5 g soli (≤2 g sodu) dziennie poprzez zaprzestanie używania soli w trakcie przygotowywania posiłków w domu oraz unikanie produktów przetworzonych,
• spożywanie odpowiedniej ilość warzyw i owoców; warzywa powinny być jedzone jak najczęściej (minimum 400 g/dzień), najlepiej, aby pojawiały się one w większości posiłków w ciągu dnia; owoce należy spożywać w mniejszej ilości (200-300 g/dzień) ze względu na wysoką zawartość cukrów prostych,
• zwiększone spożycie produktów bogatych w potas, np. pomidorów – rekomendacja ta nie dotyczy chorych z niewydolnością nerek lub zwiększonym ryzykiem hiperkaliemii,
• ograniczenie spożycia produktów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe – należy wybierać chude mięsa i niskotłuszczowe produkty mleczne zawierające do 2% tłuszczu; dodatkowo, dwa razy w tygodniu mięso powinno zostać zastąpione rybami i co najmniej raz w tygodniu nasionami roślin strączkowych; mięso czerwone powinno być ograniczone do maksymalnie 350-500 g tygodniowo, a przetwory mięsne (wędliny, kiełbasy, pasztety, wyroby podrobowe itp.) do ilości tak małych, jak to możliwe,
• zwiększenie spożycia produktów zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe (kwasy tłuszczowe omega-3, omega-6 i omega-9) poprzez spożywanie co najmniej dwa razy w tygodniu ryb morskich (łosoś, śledź, makrela), wybieranie tłuszczy roślinnych – oliwy z oliwek, oleju rzepakowego, oleju lnianego oraz spożywanie orzechów, pestek i nasion, a także awokado.

Nadciśnienie tętnicze – co z kawą i alkoholem?

Pomimo wielu mitów krążących wokół kawy, wytyczne nie odradzają spożywania tego napoju w nadciśnieniu tętniczym, wskazując, że nie dowiedziono zwiększonego ryzyka rozwoju nadciśnienia lub wyższych wartości ciśnienia tętniczego u osób regularnie pijących kawę. Rekomendowane jest jednak unikanie spożywania tak zwanych napojów energetyzujących, produktów spożywczych zawierających lukrecję oraz zawierających duże ilości fruktozy (tj. syrop glukozowo-fruktozowy). 

Jednoznacznie zalecane jest ograniczenie spożycia alkoholu:

• u mężczyzn do 2–3 standardowych jednostek alkoholu dziennie, ale nie więcej niż 14 jednostek na tydzień – przykładowo: jedno duże (500ml) 5% piwo nie częściej niż 5x w tygodniu. Tu sprawdzisz, jak przeliczyć rodzaje alkoholu na jednostki.
• u kobiet do 1–2 standardowych jednostek alkoholu dziennie, ale nie więcej niż 8 jednostek na tydzień –  przykładowo: jedno małe (330ml) 5% piwo nie częściej niż 5x w tygodniu.

Podkreślony jest bezwzględny zakaz upijania się i konieczność wyznaczenia w tygodniu dni wolnych od alkoholu. 

Zalecenia dietetyczne w niewydolności serca

Zalecenia dietetyczne w przypadku niewydolności serca są mniej skonkretyzowane – w tej jednostce chorobowej rekomendacje mówią tylko o konieczności stosowania “zdrowej diety”. 

Szczególny nacisk kładziony jest na unikanie nadmiernej podaży wody i ograniczenie soli, aby zapobiec retencji płynów w organizmie i pogłębieniu zastoju krwi w układzie krążenia.

Najnowsze rekomendacje ESC (ang. European Society of Cardiology) sugerują, że u pacjentów z ciężką HF/hiponatremią w celu zmniejszenia objawów można rozważyć ograniczenie podaży płynów (łącznej z napojów i pokarmów) do 1,5-2 litrów dziennie. Należy jednak zwiększyć ich podaż w okresach dużych temperatur/wilgotności otoczenia i/lub występowania nudności/wymiotów, aby uniknąć odwodnienia.

Spożycie soli – podobnie jak w nadciśnieniu tętniczym – nie powinno przekraczać 5 g dziennie.

Warto pamiętać, że nadciśnienie tętnicze jest jednak czynnikiem ryzyka rozwoju niewydolności serca, więc w praktyce stosowanie diety śródziemnomorskiej i DASH może poprawić kontrolę również i tej choroby.

Skrót informacji w formie wygodnej ulotki znajdziecie poniżej:

Referencje

1. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-krazenia/nadcisnienie-tetnicze-zalecenia-i-jadlospis/ (ostatni dostęp: 11.07.2024)
2. Andrzej Tykarski, Filipiak, K. J., Andrzej Januszewicz, Litwin, M., Narkiewicz, K., Aleksander Prejbisz, Ostalska-Nowicka, D., Widecka, K., & Katarzyna Kostka-Jeziorny. (2019). Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym — 2019 rok. 5(1), 1–86.
3. McDonagh, T. A., Metra, M., Adamo, M., Gardner, R. S., Baumbach, A., Böhm, M., Burri, H., Butler, J., Čelutkienė, J., Chioncel, O., Cleland, J. G. F., Coats, A. J. S., Crespo-Leiro, M. G., Farmakis, D., Gilard, M., Heymans, S., Hoes, A. W., Jaarsma, T., Jankowska, E. A., . . . Skibelund, A. K. (2021). 2021 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure. European Heart Journal, 42(36), 3599–3726. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehab368