Obniżenie nastroju i pogorszenie jakości życia

Krótka teoria

Obniżenie nastroju to subiektywne odczucie smutku, przygnębienia lub drażliwości, często powiązane z poczuciem beznadziei, bezradności oraz obniżonym zainteresowaniem aktywnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność. Może być objawem epizodu depresyjnego, dystymii, zaburzeń afektywnych, reakcji adaptacyjnych lub chorób somatycznych.

Depresję charakteryzuje utrzymywanie się objawów, takich jak obniżenie nastroju, anhedonia oraz obniżenie napędu, trwających przez co najmniej dwa tygodnie, które istotnie zaburzają codzienne funkcjonowanie. 

Z kolei dystymia manifestuje się utrzymującym się przez minimum dwa lata przewlekłym obniżeniem nastroju, któremu często towarzyszą inne objawy depresji. Objawy dystymii są mniej nasilone niż w przypadku dużego epizodu depresyjnego, lecz ze względu na przewlekły charakter istotnie wpływają na jakość życia pacjenta. Należy określić czas trwania objawów, ich nasilenie oraz wpływ na codzienne funkcjonowanie, co pomoże w postawieniu trafnej diagnozy oraz wdrożeniu właściwego leczenia.

Wywiad

1. Jakie objawy zgłasza pacjent? – obniżony nastrój, apatia, anhedonia, uczucie przewlekłego zmęczenia, drażliwość, trudności ze snem lub koncentracją, zmniejszenie apetytu lub jego nadmierny wzrost;
2. Od jak dawna trwają objawy? – czas trwania powyżej 2 tygodni może wskazywać na epizod depresyjny; krótsze okresy mogą sugerować reakcje adaptacyjne; utrzymywania się przewlekłego nastroju depresyjnego niespełniającego kryteriów dużego epizodu depresyjnego przez ponad 2 lata sugeruje dystymię;
3. Czy pacjent zauważył czynniki nasilające objawy? – stresujące sytuacje, problemy rodzinne, zawodowe lub zdrowotne, przyjmowane leki, nadużywanie substancji psychoaktywnych;
4. Czy występują myśli samobójcze lub samookaleczenia? – obowiązkowa ocena ryzyka samobójczego;
5. Czy występują epizody maniakalne/hipomaniakalne? – występowanie manii/hipomanii może sugerować zaburzenia afektywne dwubiegunowe, w których przeciwwskazane są leki przeciwdepresyjne;
6. Czy pacjent przyjmuje leki przewlekle? – β-blokery, leki przeciwpadaczkowe, antykoncepcja hormonalna, glikokortykosteroidy mogą przyczyniać się do pogorszenia nastroju;
7. Czy w rodzinie występują zaburzenia nastroju? – dodatni wywiad rodzinny zwiększa ryzyko występowania zaburzeń afektywnych u pacjenta;
8. Czy występują czynniki ryzyka zaburzeń nastroju? – u dzieci/młodzieży mogą być to problemy szkolne, u osób wieku produkcyjnym stres, a u osób starszych polipragmazja i izolacja społeczna.

Ocena kliniczna pacjenta

• Ocena stanu ogólnego:
  1. pomiar ciśnienia tętniczego, masy ciała, ocena BMI – zmiany masy ciała mogą wskazywać na zaburzenia depresyjne,
  2. stan ogólny pacjenta, oglądanie skóry (blizny po samookaleczeniu się).
• Ocena zdrowia psychicznego: 
  1. badanie orientacji auto- i allopsychicznej,
  2. ocena nastroju i napędu psychoruchowego – zahamowanie lub pobudzenie mogą wskazywać na depresję.
• Badanie fizykalne: ukierunkowane na objawy somatyczne (np. bóle głowy, brzucha, mięśni), które mogą maskować depresję.

Uwaga! Czerwona flaga!

Obniżenie nastroju, któremu towarzyszą:

1. myśli samobójcze, plany lub próby samobójcze – wezwanie ZRM i wystawienie skierowanie do oddziału psychiatrycznego;
2. nasilona apatia, brak troski o własne zdrowie i podstawowe potrzeby życiowe – wskazuje na ciężki epizod depresyjny i konieczność pilnej konsultacji psychiatrycznej;
3. objawy psychotyczne (urojenia, omamy) – podejrzenie depresji psychotycznej – pilne skierowanie do psychiatry (do poradni zdrowia psychicznego nie jest wymagane e-skierowanie). 

Postępowanie diagnostyczne

• Badania laboratoryjne: morfologia krwi obwodowej, TSH, fT3, fT4, glikemia na czczo, kreatynina, jonogram, witamina D₃ (odpłatnie), witamina B₁₂, ferrytyna – wykluczenie przyczyn somatycznych (np. niedoczynność tarczycy, anemia).
• Narzędzia przesiewowe: kwestionariusz PHQ-9 (Patient Health Questionnaire-9) do oceny nasilenia depresji (wynik 5-9 pkt: łagodna; 10-14 pkt: umiarkowana; ≥15 pkt: ciężka).
• Różnicowanie: wykluczenie chorób somatycznych (np. niedoczynność tarczycy, nowotwory), zaburzeń lękowych, reakcji żałoby, wypalenia zawodowego.
• Skrining: Rutynowe stosowanie PHQ-9 na pierwszej wizycie, co najmniej raz w roku, a w sytuacjach ryzyka (np. choroby somatyczne, ból przewlekły) przy każdej okazji. Wynik >6 punktów wymaga dalszego wywiadu; ≥15 punktów podejrzenie ciężkiego epizodu depresji – wskazana konsultacja psychiatryczna.

Zalecenia terapeutyczne

Postępowanie niefarmakologiczne

1. Aktywność fizyczna – nie zastępuje farmakoterapii, ale może wspomagać powrót do zdrowia. Należy zalecać każdą formę aktywności fizycznej, która sprawia pacjentowi przyjemność, np. spacer, joga, pilates, rower.
2. Higiena snu – odgrywa istotną rolę w leczeniu depresji i warto przekazać pacjentowi konkretne zalecenia. Powinny one obejmować: 
   • utrzymywanie stałych godzin snu i wstawania, także w weekendy; 
   • unikanie ekranów (telefon, komputer, telewizor) na 1-2 godziny przed snem; 
   • unikanie drzemek w ciągu dnia; 
   • wprowadzenie wieczornej rutyny wyciszającej, np. kąpiel, spokojna muzyka czy lekkie ćwiczenia relaksacyjne; 
   • dbanie o odpowiednie warunki snu – cichą, zaciemnioną, dobrze przewietrzoną sypialnię i temperaturę ok. 18-20 °C;
   • w razie trudności z zasypianiem nie należy leżeć bezczynnie w łóżku – lepiej wstać, zająć się czymś spokojnym i wrócić, gdy pojawi się senność.
3. Wsparcie społeczne – zachęcanie do kontaktów społecznych, unikanie izolacji. Nie należy jednak wywierać na pacjencie presji.
4. Edukacja – informowanie pacjenta i rodziny (za zgodą pacjenta) o depresji, jej leczeniu i dostępnych formach wsparcia (np. grupach wsparcia, fundacjach na rzecz zdrowia psychicznego).
5. Psychoterapia – CBT (terapia poznawczo-behawioralna) lub terapia interpersonalna. Psychoterapię należy zawsze zaproponować pacjentowi! Trzeba go poinformować, że psychoterapia jest podstawą leczenia zaburzeń nastroju i należy ją kontynuować po rozpoczęciu farmakoterapii.

Interwencja farmakologiczna

1. Leki pierwszego rzutu: 
   • zaburzenia depresyjne:
     • z nasiloną anhedonią: 
       • agomelatyna (25–50 mg/dobę),
       • bupropion (150-300 mg/dobę), 
       • trazodon, np. Trittico (75-300 mg/dobę),
       • wortioksetyna (5-20 mg/dobę),
       • wenlafaksyna (37,5-375 mg/dobę0;
     • z dominującym lękiem: 
       • SSRI (np. sertralina 50-100 mg/dobę, escitalopram 10-20 mg/dobę),
       • trazodon, np. Trittico (75-300 mg/dobę),
       • agomelatyna (25–50 mg/dobę),
       • mianseryna (30-90 mg/dobę), 
       • mirtazapina (15-45 mg/dobę),
       • doksepina (30-300 mg/dobę);
     • z zaburzeniami snu: 
       • trazodon, np. Trittico (75-300 mg/dobę),
       • mirtazapina (15-45 mg/dobę),
       • mianseryna (30-90 mg/dobę),
       • doksepina (30-300 mg/dobę).
2. Monitorowanie: Ocena skuteczności po 4-6 tygodniach, kontynuacja leczenia przez 6-9 miesięcy od momentu uzyskania poprawy, a w przypadku braku odpowiedzi – optymalizacja dawki lub skierowanie do psychiatry.

Przykładowa wizyta

Wywiad

37-letnia pacjentka zgłasza od 4 tygodni obniżony nastrój, przewlekłe zmęczenie, brak zainteresowania wcześniej lubianymi aktywnościami oraz trudności ze snem (problemy z zasypianiem, wielokrotne wybudzenia). Neguje myśli samobójcze, poczucie winy czy objawy psychotyczne. Nie zgłasza zmian apetytu ani masy ciała. Pracuje zawodowo, bez przerw w zatrudnieniu. Nie przyjmuje leków, nie zgłasza chorób przewlekłych ani używania substancji psychoaktywnych. Wywiad w kierunku stresorów życiowych: pacjentka zaprzecza istotnym zmianom w życiu osobistym lub zawodowym. Brak wcześniejszych epizodów depresji, historia rodzinna nieobciążona.

Badanie przedmiotowe

Stan ogólny dobry, BMI 24 kg/m², BP 120/80 mmHg, ASM 72/min, saturacja 98%. Pacjentka współpracująca, pełen kontakt słowno-logiczny. Nastrój obniżony, wyraźne zahamowanie psychoruchowe, bez objawów lęku czy płaczliwości. Orientacja auto- i allopsychiczna pełna, bez istotnych zaburzeń koncentracji w trakcie badania. PHQ-9: 10 punktów. 

EKG spoczynkowe: RZM, normogram, QTc 400 ms, PQ 160 ms, QRS 100 ms. 

Zalecenia i leczenie

Zlecono badania laboratoryjne: morfologię krwi obwodowej, glikemię na czczo, TSH, jonogram, kreatyninę, witaminę D. Zalecono: regularną aktywność fizyczną (np. 30-minutowe spacery, 5 razy w tygodniu); wdrożenie zasad higieny snu: stała pora snu (np. 22:00-23:00), unikanie ekranów 1 h przed snem, ograniczenie kofeiny po 14:00. Poinformowano o wskazaniach do konsultacji psychologicznej w celu rozważenia psychoterapii (CBT). 

Wizyta kontrolna

Pacjentka zgłosiła się po tygodniu z wynikami badań laboratoryjnych – w badaniach brak odchyleń. Pacjentka podaje utrzymywanie się anhedonii oraz zaburzeń snu. Deklaruje wdrożenie zaleceń niefarmakologicznych (konsultacja psychologiczna za tydzień), ale nie widzi poprawy w odczuwanych dolegliwościach. 

Zdecydowano o włączeniu farmakoterapii. Zlecono chlorowodorek trazodonu 150 mg raz dziennie wieczorem w preparacie Trittico XR. Omówiono możliwe działania niepożądane (senność, bóle głowy, nudności) i konieczność zgłaszania nietypowych objawów. Zalecono utrzymanie dotychczasowego postępowania niefarmakologicznego oraz wizytę kontrolną za 4 tygodnie w celu oceny skuteczności leczenia lub wcześniej, jeśli pojawią się niepokojące objawy.

Ponowna wizyta

Pacjentka zgłosiła się na wizytę kontrolną po 4 tygodniach stosowania trazodonu w dawce 150 mg 1 tabl. wieczorem. Zgłasza wyraźną poprawę samopoczucia – obniżenie nastroju utrzymuje się sporadycznie i w znacznie mniejszym nasileniu w porównaniu do stanu wyjściowego. Podaje również istotne zmniejszenie zaburzeń snu: łatwiejsze zasypianie, mniejsza liczba wybudzeń nocnych, uczucie lepszej jakości snu. Nadal utrzymuje regularną aktywność fizyczną (codzienne spacery) oraz stosuje zasady higieny snu. Pacjentka kontynuuje psychoterapię poznawczo-behawioralną (CBT). Nie zgłasza działań niepożądanych leczenia.

Zalecenia:

1. Kontynuacja leczenia trazodonem w dotychczasowej dawce (150 mg na noc).
2. Kontynuacja psychoterapii CBT.
3. Utrzymanie aktywności fizycznej i zasad higieny snu.
4. Kolejna wizyta kontrolna za 4-6 tygodni w celu dalszej oceny skuteczności leczenia i ustalenia dalszego postępowania.
5. Omówiono zasadność kontynuacji farmakoterapii przez minimum 6-12 miesięcy od uzyskania remisji objawowej, celem uzyskania remisji funkcjonalnej i zmniejszenia ryzyka nawrotu objawów.

W przypadku pojawienia się działań niepożądanych lub pogorszenia stanu psychicznego – zalecany pilny kontakt z lekarzem.

Kody ICD-10

Referencje 

1. Dominiak, M., Antosik-Wójcińska, A. Z., Baron, M., & Mierzejewski, P. (2021). Screening and treatment of depression - recommendations for Polish health professionals. Przeglad menopauzalny = Menopause review, 20(1), 1–13. https://doi.org/10.5114/pm.2021.104207 
2. Kokkali, M., Pinioti, E., Lappas, A. S., Christodoulou, N., & Samara, M. T. (2024). Effects of Trazodone on Sleep: A Systematic Review and Meta-analysis. CNS drugs, 38(10), 753–769. https://doi.org/10.1007/s40263-024-01110-2
3. US Preventive Services Task Force, Barry, M. J., Nicholson, W. K., Silverstein, M., Chelmow, D., Coker, T. R., Davidson, K. W., Davis, E. M., Donahue, K. E., Jaén, C. R., Li, L., Ogedegbe, G., Pbert, L., Rao, G., Ruiz, J. M., Stevermer, J. J., Tsevat, J., Underwood, S. M., & Wong, J. B. (2023). Screening for Depression and Suicide Risk in Adults: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement. JAMA, 329(23), 2057–2067. https://doi.org/10.1001/jama.2023.9297 
4. Siwek, M., Chrobak, A., Krupa, A., Gorostowicz, A., Juryk, A., & Dudek, D. (2025). Trazodone effectiveness in depression : impacts of trazodone extended release vs SSRIs on the health status and quality of life of patients with major depressive disorder. Frontiers in Pharmacology, 15. https://doi.org/10.3389/fphar.2024.1525498
5. Sleep Foundation. (2024). Sleep hygiene. Sleep Foundation. https://www.sleepfoundation.org/sleep-hygiene [ostatni dostęp: 14.04.2025 r.]
6. Charakterystyka produktu leczniczego. Trittico XR.
7. Charakterystyka produktu leczniczego. Trittico CR.

Zobacz także:

Wideo

Depresja w gabinecie POZ – czy każdy pacjent wymaga konsultacji psychiatrycznej?

Sprawdź

Wideo

Trazodon

Sprawdź

Praktyka kliniczna

Case study: Przeciążenie psychiczne i leczenie depresji u 41-letniego pacjenta z zastosowaniem trazodonu XR

Sprawdź

Wywiady

Różne oblicza trazodonu – rozmowa z prof. dr. hab. n. med. Przemysławem Bieńkowskim z Katedry i Kliniki Psychiatrycznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Sprawdź

Wideo

Jak “odmaskować” depresję? Podstawy personalizacji farmakoterapii zaburzeń nastroju

Sprawdź