Krótki przegląd β-blokerów

Antagoniści receptorów β-adrenergicznych są szeroko rozpowszechnioną grupą leków używaną w wielu schorzeniach, głównie sercowo-naczyniowych. Typowymi wskazaniami do włączenia β-blokerów są niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca, tachyarytmie, nadciśnienie tętnicze. Ponadto niektóre preparaty są wykorzystywane w terapii drżenia samoistnego, nadciśnienia wrotnego czy nawet tremy. Mnogość substancji jakimi dysponujemy może początkowo budzić respekt u lekarzy zaczynających swoją przygodę medyczną. Jakie generacje β-blokerów wyróżniamy? Czym róznią się od siebie podstawowe preparaty? Jakie dodatkowe właściwości ma część substancji?

Krótka teoria

Wyróżniamy trzy typy receptorów β-adrenergicznych, zlokalizowanych w różnych częściach organizmu. W tabeli przedstawiono efekty wywoływane przez pobudzenie receptorów.

β-blokery różnią się swoją selektywnością w stosunku do receptorów beta. Część z substancji wykazuje także częściową wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczną. Właściwość ta ogranicza korzyści płynące z farmakoterapii β-blokerem u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca oraz niewydolnością tego narządu. W tych sytuacjach preferowane są substancje nie wykazujące aktywności sympatykomimetycznej.

W związku z różnicami w mechanizmie powszechnie wyróżnia się trzy generacje β-blokerów:

• nieselektywne – pobudzające receptory β₁ i β₂;
• kardioselektywne (β₁ selektywne) – preferowane u pacjentów z chorobą wieńcową, niewydolnością serca, tachyarytmiami;
• β-blokery z dodatkową aktywnością wazodylatacyjną.

Objawy niepożądane podczas stosowania β-blokerów to między innymi:

• bronchospazm,
• bradykardia,
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej,
• dyslipidemia,
• zaburzenia ukrwienia dystalnych części ciała,
• zaburzenia erekcji,
• zaburzenia nastroju, zmęczenie,
• zaburzenia snu (przez wpływ na nocne wydzielanie melatoniny) i koszmary senne.

Kardioselektywni przedstawiciele tej grupy leków cechują się mniejszym ryzykiem nietolerancji leczenia i rozwinięcia działań ubocznych.

Najpowszechniejsze β-blokery

Bisoprolol

• selektywny β₁-antagonista – mniejsze prawdopodobieństwo niekardiologicznych działań niepożądanych podczas terapii;
• czas półtrwania wynosi około 12 godzin;
• metabolizm wątrobowy i nerkowy – brak aktywnego metabolitu;
• mała wrażliwość na efekt pierwszego przejścia;
• preferowany lek u pacjentów z niewydolnością serca, chorobą wieńcową, tachyarytmią;
• w razie konieczności β-bloker drugiego rzutu (po labetalolu – niedostępnym w Polsce, z wyjątkiem importu docelowego) u pacjentek ciężarnych – kategoria D według FDA. 

Metoprolol

• selektywny β₁-antagonista – mniejsze prawdopodobieństwo niekardiologicznych działań niepożądanych podczas terapii;
• czas półtrwania do 9 godzin – brak aktywnego metabolitu;
• metabolizowany przez cytochromy wątrobowe, znaczny efekt pierwszego przejścia;
• dostępny w postaci winianu i bursztynianu – preferowaną formą chemiczną pozostaje bursztynian;
• preferowany lek u pacjentów z niewydolnością serca, chorobą wieńcową, tachyarytmią;
• podczas laktacji wydzielany do mleka matek karmiących w niewielkiej ilości –w razie konieczności βbloker drugiego rzutu (po labetalolu – niedostępnym w Polsce, z wyjątkiem importu docelowego) u pacjentek ciężarnych – kategoria C według FDA

Atenolol

• selektywny β₁-antagonista;
• wydalany przez nerki, usuwany z organizmu podczas hemodializy;
• niejednoznaczne dane dotyczące wpływu na śmiertelność w niewydolności serca, chorobie wieńcowej i arytmiach – preferowane inne preparaty takie jak bisoprolol, metoprolol;
• hydrofilny –-mniejsze prawdopodobieństwo działań niepożądanych związanych z OUN, takich jak zaburzenia snu.

Nebiwolol

• trzecia generacja β-blokerów;
• metabolizowany przez cytochromy wątrobowe – CPY2D6; w zależności od polimorfizmów genetycznych możemy wyróżnić szybkich i wolnych metabolizerów;;
• biodostępność leku może różnić się wśród pacjentów – znaczny efekt pierwszego przejścia;
• posiada aktywny metabolit;
• aktywuje receptor β3, pobudzając syntezę tlenku azotu i wykazując dodatkowe działanie wazodylatacyjne;
• bardzo ograniczone niekorzystne działanie metaboliczne;
• brak zaburzenia nocnego wydzielania melatoniny.

Karwedilol

• trzecia generacja β-blokerów
• dodatkowe działanie wazodylatacyjne przez blokadę receptorów ⲁ₁;
• ograniczona biodostępność
• posiada aktywny metabolit;
• wydalanie głównie wątrobowe; charakteryzuje się znacznym efektem pierwszego przejścia;
• bardzo ograniczone niekorzystne działanie metaboliczne;
• zwiększanie dawek może prowadzić do przyspieszenia akcji serca;
• podczas laktacji wydzielany do mleka matek karmiących w niewielkiej ilości.

Sotalol

• β-bloker pierwszej generacji
• w większych dawkach – lek antyarytmiczny klasy III – wydłuża repolaryzację komórek miokardium;
• może być używany w arytmiach nadkomorowych i komorowych.

Propranolol

• β-bloker pierwszej generacji;
• wydalany głównie przez wątrobę;
• znaczny efekt pierwszego przejścia i ograniczona biodostępność
• posiada aktywny metabolit;
• hamuje konwersję tyroksyny do trójjodotyroniny, może być włączany u pacjentów w tyreotoksykozie, w celu opanowania objawów;
• podczas laktacji wydzielany do mleka matek karmiących w niewielkiej ilości;
• używany w nadciśnieniu wrotnym, drżeniu samoistnym oraz doraźnie w zapobieganiu lękowi scenicznemu.

Kody ICD-10

Referencje

1. Taddei, S., Tsabedze, N., & Tan, R. S. (2024). β-blockers are not all the same: pharmacologic similarities and differences, potential combinations and clinical implications. Current medical research and opinion, 40(sup1), 15–23. https://doi.org/10.1080/03007995.2024.2318058
2. Stoschitzky K. Individual beta-blockers for individual patients. An article from the E-Journal of the ESC Council for Cardiology Practice. Vol. 6, N° 19. ; 15: Jan.
3. Beta blockers for cardiovascular conditions: one size does not fit all – bpacnz. . https://bpac.org.nz/2024/beta–blockers.aspx (ostatni dostep  30.11.2024)
4. do Vale, G. T., Ceron, C. S., Gonzaga, N. A., Simplicio, J. A., & Padovan, J. C. (2019). Three Generations of β-blockers: History, Class Differences and Clinical Applicability. Current hypertension reviews, 15(1), 22–31. https://doi.org/10.2174/1573402114666180918102735