Adrenalina, noradrenalina, dopamina

Katecholaminy to grupa naturalnych amin biogennych, które odgrywają kluczową rolę w regulacji funkcji układu sercowo-naczyniowego. Powstają w nadnerczach oraz w zakończeniach nerwowych układu współczulnego, a ich działanie obejmuje m.in. zwiększenie częstości i siły skurczu serca, skurcz naczyń krwionośnych oraz wzrost przepływu krwi do kluczowych narządów.

W praktyce klinicznej katecholaminy są stosowane głównie jako leki o działaniu inotropowym i wazopresyjnym w stanach nagłych, takich jak wstrząs septyczny, kardiogenny czy anafilaktyczny. Najczęściej wykorzystywane substancje to adrenalina, noradrenalina i dobutamina – każda z nich charakteryzuje się nieco odmiennym profilem farmakologicznym, umożliwiającym dostosowanie terapii do stanu pacjenta. Zrozumienie mechanizmów działania, wskazań i potencjalnych powikłań związanych ze stosowaniem katecholamin ma kluczowe znaczenie w nowoczesnej opiece intensywnej i leczeniu stanów zagrożenia życia.

Mechanizmy działania katecholamin

Katecholaminy działają poprzez pobudzenie trzech głównych typów receptorów adrenergicznych:

• receptory β₁ – znajdujące się głównie w sercu, odpowiedzialne za zwiększenie częstości i siły pracy serca;
• receptory β₂ – obecne w oskrzelach i naczyniach obwodowych, ich aktywacja powoduje rozkurcz mięśni gładkich i spadek oporu naczyniowego;
• receptory α₁ – dominujące w ścianach naczyń, stymulacja powoduje skurcz naczyń i wzrost oporu systemowego.

Noradrenalina

Noradrenalina jest silnym agonistą receptorów α₁ i słabym agonistą β₁, co wiąże się ze wzrostem systemowego ciśnienia krwi przy niewielkim wzroście siły skurczu serca. Stosowana jest przede wszystkim w leczeniu niedociśnienia, np. we wstrząsie septycznym czy kardiogennym. 

Noradrenalinę podaje się w ciągłym wlewie dożylnym. Przygotowanie polega na rozpuszczeniu 4 mg noradrenaliny w 50 ml 0,9% NaCl lub 5% roztworze glukozy, a początkowa szybkość wlewu wynosi 5 ml/h. Typowe dawkowanie to 0,05-1 µg/kg/min, dostosowywane do uzyskania średniego ciśnienia tętniczego (MAP) ≥65 mmHg. Dawkę należy stopniowo modyfikować (np. o 0,05 µg/kg/min co 5-10 minut), w zależności od odpowiedzi hemodynamicznej pacjenta. W wstrząsie septycznym opornym na noradrenalinę należy rozważyć dodanie wazopresyny (0,01–0,04 j./min) w celu zmniejszenia dawki noradrenaliny i poprawy perfuzji.

Preferowaną drogą podania jest dożylne podanie przez wkłucie centralne, jednak w nagłych przypadkach dopuszczalne jest użycie dużej żyły obwodowej (np. żyły przedramienia), pod warunkiem odpowiedniego rozcieńczenia leku i ścisłego monitorowania miejsca wkłucia pod kątem wynaczynienia. Podanie do małych żył powinno być ograniczone do krótkiego czasu (poniżej 24-48 godzin).

Działania niepożądane związane z podaniem noradrenaliny obejmują: 

• tachykardię, arytmie (rzadziej niż przy adrenalinie), 
• niedokrwienie obwodowe (szczególnie przy podaży do małych żył obwodowych, z ryzykiem martwicy), 
• nadmierne podwyższenie ciśnienia krwi przy zbyt szybkim wlewie,
• ryzyko hipoperfuzji narządów w przypadku niedostatecznej objętości naczyniowej.

Podczas terapii konieczne jest ciągłe monitorowanie ciśnienia tętniczego, ocena perfuzji obwodowej (np. czas powrotu włośniczkowego, temperatura kończyn), kontrola diurezy oraz monitorowanie rytmu serca. 

Adrenalina

Adrenalina stymuluje receptory α₁, β₁ i β₂. W niskich dawkach działa głównie poprzez receptory β, a w wyższych przez receptory α. Efekty kliniczne jej podaży obejmują zwiększenie częstości i siły skurczu serca, wzrost systemowego ciśnienia krwi oraz hamowanie degranulacji komórek tucznych, co jest kluczowe w leczeniu anafilaksji. 

Wśród wskazań do stosowania adrenaliny należy wymienić:

• zatrzymanie krążenia (bolusy 1 mg dożylnie co 3–5 minut), 
• anafilaksję (początkowo 0,3–0,5 mg domięśniowo, a w ciężkich przypadkach wlew dożylny), 
• bradykardię oporną na atropinę, 
• stridor (adrenalina w nebulizacji),
• wstrząs septyczny (jako lek drugiego wyboru po noradrenalinie).

Adrenalinę przygotowuje się, rozpuszczając 3 mg w 50 ml NaCl, uzyskując stężenie 0,06 mg/ml (60 µg/ml). Początkowa szybkość wlewu wynosi 5 ml/h (5 µg/min), a maksymalne dawkowanie może osiągać do 0,5 µg/kg/min w leczeniu wstrząsu. W zatrzymaniu krążenia rekomendowane jest podawanie bolusów 1 mg dożylnie co 3–5 minut. W anafilaksji wlew dożylny stosuje się tylko w ciężkich przypadkach po uprzednim podaniu domięśniowym.

Adrenalinę można bezpiecznie podawać dożylnie przez wkłucie obwodowe przy odpowiednim rozcieńczeniu, jednak w anafilaksji preferowaną drogą podaży w fazie początkowej jest podaż domięśniowa. Miejsce wkłucia należy monitorować pod kątem wynaczynienia. Działania niepożądane obejmują:

• tachykardię, arytmie (np. migotanie komór), 
• nadmierne podwyższenie ciśnienia tętniczego przy wysokich dawkach, 
• niedokrwienie obwodowe lub narządowe, 
• objawy ogólne, takie jak niepokój, drżenia czy ból głowy. 

Ostrożność przy podaży adrenaliny należy zachować u pacjentów z ciężką chorobą niedokrwienną serca z uwagi na ryzyko wywołania arytmii.

Podczas stosowania adrenaliny wskazane jest ciągłe monitorowanie rytmu serca, pomiar ciśnienia tętniczego (najlepiej metodą inwazyjną w warunkach intensywnej terapii), ocena perfuzji obwodowej i diurezy oraz obserwacja ewentualnych nawrotów objawów anafilaksji, takich jak obrzęk czy duszność.

Dobutamina

Dobutamina to syntetyczna katecholamina, która działa głównie na receptory β₁, powodując wzrost siły skurczu i rzutu serca oraz niewielki spadek oporu systemowego. Stosowana jest przede wszystkim we wstrząsie kardiogennym, często w połączeniu z noradrenaliną. Znajduje również zastosowanie we wstrząsie septycznym jako wsparcie przy dysfunkcji mięśnia sercowego oraz w testach obciążeniowych w diagnostyce kardiologicznej.

Dobutaminę przygotowuje się w stężeniu 5 mg/ml (250 mg w 50 ml NaCl). Początkowa szybkość wlewu wynosi 2,5–5 µg/kg/min, z możliwością zwiększania co 10–15 minut w zależności od odpowiedzi pacjenta. Maksymalne dawkowanie sięga 10–20 µg/kg/min, przy czym dawki powyżej 15 µg/kg/min są rzadko stosowane ze względu na ryzyko arytmii.

Podanie preferowane jest przez wkłucie centralne, jednak w nagłych przypadkach możliwe jest podanie do dużej żyły obwodowej na czas krótszy niż 24–48 godzin. 

Działania niepożądane obejmują:

• tachykardię, 
• częstoskurcze komorowe, 
• wzrost zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen, 
• hipotensję przy wyższych dawkach,
• ból lub wynaczynienie w miejscu wkłucia.

Dobutamina jest przeciwwskazana w kardiomiopatii przerostowej z zawężeniem drogi odpływu i wymaga ostrożności w hipowolemii i chorobie niedokrwiennej serca. W trakcie terapii zaleca się ciągłe monitorowanie rytmu serca, ciśnienia tętniczego, rzutu serca oraz kontroli diurezy i perfuzji obwodowej.

Dopamina

Obecnie dopamina praktycznie nie jest używana w nowoczesnej terapii wstrząsów z uwagi na niższą skuteczność i większe ryzyko powikłań w porównaniu do adrenaliny, noradrenaliny i dobutaminy.

Podsumowanie

W każdym przypadku należy dostosowywać leczenie do indywidualnej sytuacji klinicznej pacjenta oraz aktualnych wytycznych, przy zachowaniu najwyższej ostrożności i monitorowania efektów terapii.

Kody ICD-10

Referencje

1. Evans, L., Rhodes, A., Alhazzani, W., Antonelli, M., Coopersmith, C. M., French, C., Machado, F. R., Mcintyre, L., Ostermann, M., Prescott, H. C., Schorr, C., Simpson, S., Wiersinga, W. J., Alshamsi, F., Angus, D. C., Arabi, Y., Azevedo, L., Beale, R., Beilman, G., ... Levy, M. (2021). Surviving Sepsis Campaign: International guidelines for management of sepsis and septic shock 2021. Critical Care Medicine, 49(11), e1063–e1143. https://doi.org/10.1097/CCM.0000000000005337 
2. VanValkinburgh D, Kerndt CC, Hashmi MF. Inotropes and Vasopressors. [Updated 2024 Dec 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482411/ [ostatni dostęp: 27.04.2025 r.]
3. European Resuscitation Council. (2021). European Resuscitation Council guidelines for resuscitation 2021. https://cprguidelines.eu/guidelines-2021 [ostatni dostęp: 27.04.2025 r.]
4. Cardona-Ospina, J. A., et al. (2020). World Allergy Organization anaphylaxis guidance 2020. World Allergy Organization Journal, 13(10), 100472. https://doi.org/10.1016/j.waojou.2020.100472
5. American College of Cardiology, American Heart Association, American College of Emergency Physicians, National Association of EMS Physicians, & Society for Cardiovascular Angiography and Interventions. (2025). 2025 ACC/AHA/ACEP/NAEMSP/SCAI guideline for the management of patients with acute coronary syndromes. Journal of the American College of Cardiology. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2024.11.009American College of Cardiology, American Heart Association, American College of Emergency Physicians, National Association of EMS Physicians, & Society for Cardiovascular Angiography and Interventions. (2025). 2025 ACC/AHA/ACEP/NAEMSP/SCAI guideline for the management of patients with acute coronary syndromes. Journal of the American College of Cardiology. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2024.11.009