Wyszukaj w vademecum
Udzielanie świadczeń zdrowotnych w przypadku konfliktu rodziców pacjenta małoletniego
Jako lekarze POZ będziecie zajmować się nie tylko dorosłymi, ale również pacjentami małoletnimi, czyli takimi, którzy nie ukończyli 18. roku życia.
Przedstawiciel ustawowy
W procesie udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentowi małoletniemu czynnie uczestniczy jego przedstawiciel ustawowy. Przedstawicielem ustawowym (co do zasady) są rodzice, pod których władzą rodzicielską pozostaje małoletni [1]. W sytuacji gdy pacjent małoletni pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, to każde z nich jest przedstawicielem ustawowym i może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy [1].
Pacjent małoletni odbywa wizyty ze swoim przedstawicielem ustawowym, ponieważ przedstawiciel ustawowy jest osobą uprawnioną do uzyskiwania informacji o stanie zdrowia pacjenta i wyrażenia zgody na udzielenie mu poszczególnych świadczeń zdrowotnych [2]. W sytuacji pacjenta, który ukończył 16. rok życia, uprawnienie to (obok przedstawiciela ustawowego) zyskuje także małoletni.
Podstawową zasadą jest więc konieczność odbywania wizyt przez pacjentów małoletnich w obecności przedstawiciela ustawowego.
Jednocześnie należy podkreślić, że ustawodawca w wielu przepisach prawa medycznego posługuje się liczbą pojedynczą w odniesieniu do uprawnień przedstawiciela ustawowego, co oznacza, że za regułę przyjęto, iż obowiązkiem lekarza jest uzyskanie zgody i poinformowanie jednego przedstawiciela ustawowego. Krótko mówiąc, dla przeprowadzenia wizyty wystarczająca jest obecność co najmniej jednego z przedstawicieli ustawowych (tj. co najmniej jednego rodzica).
Dla udzielenia świadczenia zdrowotnego na rzecz pacjenta małoletniego wystarczająca jest obecność jednego przedstawiciela ustawowego, bez konieczności przedłożenia dodatkowych dokumentów potwierdzających wyrażenie zgody na wizytę czy udzielenie świadczenia przez drugiego z nich.
Jednocześnie z perspektywy relacyjnej brak jest podstaw do uniemożliwienia obu przedstawicielom ustawowym uczestnictwa w wizycie pacjenta małoletniego. Przeciwnie, biorąc pod uwagę szereg skarg kierowanych do Rzecznika Praw Pacjenta czy organów odpowiedzialności zawodowej izb lekarskich, wyproszenie jednego z ww. z gabinetu lekarskiego może stanowić zarzewie konfliktu pomiędzy lekarzem a rodzicami.
Udzielenie świadczenia na rzecz pacjenta małoletniego bez obecności jego przedstawiciela ustawowego dopuszczalne jest wyłącznie w sytuacjach szczególnych, które obejmują:
- udzielenie pacjentowi małoletniemu świadczenia w przypadku niecierpiącym zwłoki;
- udzielenie pacjentowi małoletniemu świadczenia w przypadku wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego na samodzielne wizyty (wyłącznie w obrębie wyrażonej zgody);
- przeprowadzenie badania po uzyskaniu zgody wyrażonej przez opiekuna faktycznego (np. babcię).
Konflikt rodzicielski
Pojawia się jednak pytanie: co w sytuacji gdy jeden z przedstawicieli ustawowych informuje lekarza o trwającym konflikcie rodzicielskim (przykładowo w związku z toczącym się postępowaniem rozwodowym czy dotyczącym władzy rodzicielskiej) i przyznaniu mu opieki nad małoletnim?
Sam fakt istnienia konfliktu i związanego z tym postępowania sądowego czy też przyznanie opieki jednemu z przedstawicieli ustawowych nie wpływa negatywnie na uprawnienia drugiego z przedstawicieli ustawowych. Przyznanie opieki jest uregulowaniem tego, kto na co dzień jest odpowiedzialny za małoletniego (kto sprawuję pieczę), przy czym w dalszym ciągu każdy z przedstawicieli ustawowych – nawet nie pełniąc opieki – może realizować swoje uprawnienia względem pacjenta małoletniego.
Toczące się postępowanie sądowe pomiędzy przedstawicielami ustawowymi nie wpływa na zakres ich uprawnień, które mogą być realizowane samodzielnie i niezależnie od tego, czy drugi z przedstawicieli ustawowych ze swoich uprawnień skorzystał. Zatem każdy z przedstawicieli ustawowych w dalszym ciągu ma prawo m.in. do wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia, uzyskania informacji o stanie zdrowia pacjenta czy wglądu w jego dokumentację medyczną.
Niemniej o ile sam fakt prowadzonego postępowania i przyznanie opieki jednemu z przedstawicieli ustawowych nie wpływa na uprawnienia drugiego z nich, to prawo przewiduje dwie sytuacje, gdy ten stan rzeczy może ulec zmianie:
- gdy w ramach trwającego postępowania sądowego sąd rodzinny (opiekuńczy) wyda tzw. postanowienie o zabezpieczeniu, czyli na czas trwającego postępowania sądowego ureguluje sytuację podejmowania decyzji dotyczących dziecka (np. sąd zdecyduje, że na czas trwającego postępowania rozwodowego jeden z przedstawicieli ustawowych zachowuje pełnię uprawnień, drugi zaś ma wyłącznie prawo do uzyskania informacji o stanie zdrowia dziecka i prowadzonym leczeniu, bez prawa do wyrażenia zgody);
- gdy w ramach wydanego wyroku sądowego sąd rodzinny (opiekuńczy) orzeknie o ograniczeniu bądź pozbawieniu uprawnień jednego z przedstawicieli ustawowych.
Po uzyskaniu informacji o ograniczeniu bądź pozbawieniu uprawnień jednego z przedstawicieli ustawowych lekarz powinien zwrócić się do osoby udzielającej informacji o przedłożenie kopii postanowienia lub wyroku sądu, zaś fakt powzięcia przedmiotowej wiadomości odnotować w dokumentacji medycznej pacjenta małoletniego – ze wskazaniem, kto, kiedy i jakiej konkretnie informacji udzielił. Do czasu przedłożenia właściwego postanowienia sądu i zweryfikowania uzyskanej informacji lekarz powinien powstrzymać się od działań, które ograniczałyby uprawnienia któregokolwiek z przedstawicieli ustawowych.
Lekarz bez analizy postanowienia sądu nie może stwierdzić, że uprawnienie jednego z przedstawicieli ustawowych zostało ograniczone. W tego typu sytuacjach postanowienie sądu (w kopii) powinno zostać przedłożone w podmiocie leczniczym. Po uzyskaniu postanowienia personel medyczny jest zobowiązany uwzględniać decyzję sądu do czasu uzyskania wiarygodnej informacji o jego zmianie, np. wskutek dostarczenia przez jednego z przedstawicieli ustawowych kolejnego postanowienia bądź wyroku.
Przykładowy wpis w dokumentacji medycznej:
(...) W dniu 17 lipca br. matka pacjenta poinformowała o postępowaniu rozwodowym i ograniczeniu przez sąd uprawnień ojca do zasięgania informacji o prowadzonym leczeniu dziecka. Poproszono o niezwłoczne przedłożenie kopii postanowienia sądu
– przykładowy wpis w dokumentacji medycznej.
Sąd opiekuńczy
Jeżeli władza rodzicielska pozostawiona została obojgu rodzicom (tj. uprawnienia żadnego z nich nie zostały ograniczone), zaś pomiędzy nimi brak jest porozumienia i jeden z nich sprzeciwia się udzieleniu określonego świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody wyrażonej przez pierwszego, to podstawą legalizującą działanie lekarza będzie decyzja sądu opiekuńczego. Lekarz może bowiem zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody, gdy czynnościom medycznym sprzeciwia się jeden z przedstawicieli ustawowych [3]. Sądem rejonowym (opiekuńczym) właściwym miejscowo do udzielenia zezwolenia na wykonanie czynności medycznej jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane (tj. sąd, w którego okręgu znajduje się POZ czy inny podmiot leczniczy). Lekarz składa wniosek na piśmie, a sąd rozpatruje wniosek na posiedzeniu niejawnym [3, 4].
W sytuacji sprzeciwu jednego przedstawiciela ustawowego na udzielenie świadczenia zdrowotnego konieczne będzie uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.
Jeżeli sąd opiekuńczy wyda postanowienie, lekarz może niezwłocznie przystąpić do jego wykonania i udzielenia świadczenia zdrowotnego objętego zgodą tego sądu.
Trzeba przy tym podkreślić, że wymóg uzyskania zgody sądu opiekuńczego nie dotyczy sytuacji nagłych, gdy zwłoka groziłaby pacjentowi małoletniemu niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W tego typu stanach faktycznych lekarz powinien działać bez zgody sądu opiekuńczego, przy czym, o ile jest to możliwe, powinien on zasięgnąć opinii drugiego lekarza, najlepiej tej samej specjalności [3].
Podsumowując, udzielanie świadczeń medycznych na rzecz pacjenta małoletniego wymaga od lekarza uwzględnienia szczególnych uprawnień jego przedstawicieli ustawowych. Istniejący konflikt pomiędzy przedstawicielami ustawowymi może obligować lekarza do podjęcia dodatkowych czynności, przy czym kierunek działania zawsze powinien uwzględniać sytuację prawną małoletniego, którą w różny sposób może kreować sąd rodzinny (opiekuńczy).
W przypadku wątpliwości lub pytań prosimy o kontakt: magdalena.dmuch@kancelariatyminski.pl.
Publikacja jest fragmentem e-booka ,,Pierwsze kroki w POZ - edycja IV (2024/2025)", którego pełną wersję można pobrać tutaj.
