Przełomowe badania i wyzwania w alergologii – rozmowa z prof. Radosławem Gawlikiem

Brakuje aktualnych badań epidemiologicznych, które odzwierciedlałyby bieżącą sytuację w alergologii

– Panie profesorze, jakie najważniejsze osiągnięcia w dziedzinie alergologii przyniósł rok 2024?

Miniony rok był kolejnym rokiem intensywnych badań w dziedzinie alergologii, zarówno na świecie, jak i w Polsce. Na arenie międzynarodowej, szczególną uwagę zwróciły badania wskazujące na istnienie odrębnych klasterów mikrobiologicznych odpowiadających za występowanie różnych alergii pokarmowych. Wyniki badań opublikowanych w „Journal Of Allergy & Clinical Immunology” wskazują na powiązania między stanem mikrobioty a rozwojem alergii na orzeszki ziemne, co może otworzyć nowe drogi w profilaktyce i leczeniu alergii pokarmowych. Trwają prace nad nowymi terapiami biologicznymi, które celują w specyficzne mechanizmy chorób alergicznych (AZS, astmy, pokrzywki, HAE).

Rozwijana jest sztuczna inteligencja, która coraz odważniej funkcjonuje w medycynie, w tym również w alergologii. W Polsce dużym sukcesem było opracowanie i wydanie na początku roku wytycznych konsultanta krajowego alergologii, konsultanta krajowego medycyny rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, dotyczących diagnostyki i leczenia astmy u dorosłych w POZ, z uwzględnieniem opieki koordynowanej, które przyczyniły się do ujednolicenia postępowania terapeutycznego.

Ważnym krokiem dla wielu alergologów jest też rozszerzenie możliwości odczulania poprzez zrefundowanie podjęzykowej immunoterapii alergenowej w grupie 12-18 latków. 2024 rok był kolejnym, w którym obserwowaliśmy rozwój nowych metod diagnostycznych oraz leków w oparciu o wielkie cyfrowe bazy danych. Uzyskaliśmy dostęp do nowych terapii biologicznych w leczeniu astmy ciężkiej, leków drobnocząsteczkowych w leczeniu pokrzywki, AZS, wrodzonego obrzęku naczynioruchowego. Przełomem określić można zarejestrowanie przez FDA do leczenia anafilaksji donosowej formy podania adrenaliny. Nowością jest także lek do leczenia wyprysku alergicznego dłoni. Warto tu podkreślić, że zastosowanie rozwiązań telemedycznych w wielu krajach poprawiło dostęp do nowoczesnego leczenia chorób alergicznych, jednocześnie poprawiając ich jakość.  

– Jakie alergie w Polsce nadal stanowią największe wyzwanie?

Są to alergie wziewne. Natomiast w kontekście niebezpieczeństwa, palma pierwszeństwa należy do alergii pokarmowych, ale też i alergii na leki. Należy pamiętać, że najbardziej dramatyczny przebieg reakcji alergicznej to anafilaksja, która – kończąc się wstrząsem anafilaktycznym – może doprowadzić w bardzo szybkim czasie do zgonu. Dlatego tak duży nacisk kładziemy na edukację w zakresie postepowania w anafilaksji i przełamywania strachu przed podawaniem adrenaliny.   

– Czy zmiany klimatyczne wpływają na wzrost zachorowań na alergie wziewne? 

Zmiany klimatyczne generalnie wpływają na wzrost zachorowań na różne choroby, nie tylko alergiczne. Rzeczywiście w kontekście chorób alergicznych, ocieplenie klimatu powoduje nie tylko zaostrzenia chorób, takich jak: choroby układu oddechowego, pyłkowicy, astmy oskrzelowej, ale potencjalnie wpływa również na rozwój ich nowych postaci. Dlatego eksperci wielu towarzystw medycznych wzywają do zaostrzenia standardów czystości powietrza, pokazując, w jaki sposób zjawiska związane ze zmianami klimatu, takie jak upały, pożary lasów czy powodzie, pogłębią trudności w oddychaniu u milionów ludzi na całym świecie, w szczególności niemowląt i małych dzieci oraz osób starszych. Od 2 lat jestem członkiem

Rady Klimatycznej przy UN Global Compact Network Poland. Od października 2023 roku jako Polskie Towarzystwo Alergologiczne jesteśmy także członkiem jednej z najważniejszych światowych organizacji zajmującej się forsowaniem w ramach Unii Europejskiej rozwiązań wpływających na podnoszenie jakości powietrza i środowiskowego standardu życia mieszkańców Health and Environment Alliance (HEAL). Ponadto przedstawiciele PTA oraz Koalicji na rzecz Leczenia Astmy są sygnatariuszami apelu dotyczącego działań na rzecz zdrowia w obliczu zmian klimatu wystosowanego przez Lekarzy dla klimatu do decydentów i polityków. 

– Jak ważna w leczeniu alergii jest współpraca alergologów z innymi specjalistami, np. dermatologami czy pulmonologami?

Współpraca z ekspertami z innych specjalizacji jest konieczna, chociażby w celu wypracowywania standardów leczenia różnych jednostek chorobowych z obszaru alergologii. Dla przykładu, już w pierwszym kwartale 2025 roku opublikujemy zaktualizowane standardy rozpoznawania i leczenia astmy stworzone we współpracy z ekspertami z Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Dowodem na intensywną współpracę z innymi specjalizacjami jest także np. przygotowane ostatnio z władzami Polskiego Towarzystwa Laryngologicznego stanowisko odnośnie leczenia biologicznego przewlekłego zapalenia zatok z polipami nosa.

– Czego oczekują alergolodzy, by móc skutecznie diagnozować i leczyć swoich pacjentów?  

Ważne jest przede wszystkim zapewnienie dostępu do nowoczesnych metod leczenia. Cieszy mnie, że alergologię wyodrębniono w Mapie Potrzeb Zdrowotnych na lata 2022-2026. To właśnie ten dokument pokazuje spadek liczby poradni alergologicznych współpracujących z NFZ przy jednoczesnym dużym zapotrzebowaniu na porady medyczne, co przekłada się na długi czas oczekiwania oraz wysoki wskaźnik obłożenia łóżek szpitalnych. Podobnie jak w innych specjalizacjach, w alergologii obserwujemy coraz wyższy wiek lekarzy praktykujących. Oczekuję zatem przyjaznych narzędzi cyfrowych, którymi codziennie posługuje się cały personel medyczny, by ułatwić codzienną pracę. To, co jeszcze mocno utrudnia nam strategiczne podejście do alergologii, to brak aktualnych badań epidemiologicznych, które odzwierciedlałyby bieżącą sytuację. Dlatego mamy świadomość, że operując jakimikolwiek danymi liczbowymi większość z nich jest mocno niedoszacowana. Na co jeszcze oczekujemy? Na realizację, przy adekwatnym finansowaniu, możliwości szerszego stosowania programów lekowych w leczeniu domowym. Nadal nie wdrożono opracowanego przez PTA i Centrum e-Zdrowia programu e-recepty 2.0 Astma. Czekamy też na wyrównanie dostępu do nowoczesnych terapii biologicznych.

Mam na myśli głównie dzieci, które np. w programie B.44 (leczenie astmy ciężkiej) z powodu wieku nie mogą być włączane do leczenia. Jest to olbrzymie utrudnienie,im wcześniej chory będzie włączony do skutecznego leczenia, tym większe są szanse na powrót do dobrej jakości życia. Nie jesteśmy zadowoleni z decyzji prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, który przemodelował wstępne założenia programu lekowego B.156. W ramach tego programu pacjenci z przewlekłym zapaleniem zatok przynosowych z polipami nosa zyskali dostęp do nowoczesnej terapii biologicznej, ale niestety pomimo olbrzymiego zaangażowania środowiska alergologów w prace nad wprowadzeniem tego programu, ostatecznie zostaliśmy wyłączeni z możliwości kwalifikowania do niego, a wielu chorych oczekujących w kolejkach pozbawiono możliwości leczenia w placówkach alergologicznych. Taką możliwość pozostawiono jedynie lekarzom laryngologom.

Tymczasem z badania Polskiego Towarzystwa Chorób Atopowych przeprowadzonego wśród chorych wynika, że 86 proc. z nich leczy się właśnie u lekarzy alergologów. Kolejną kwestią jest swoista immunoterapia alergenowa, która jest najlepszą i jedyną formą przyczynowego leczenia chorób alergicznych. Jej efektywność w leczeniu alergii pyłkowej sięga 90 proc. skuteczności, w przypadku roztoczy – 80 proc. Z pełną odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że nie ma drugiej terapii o takiej skuteczności, która na dodatek działa prewencyjnie, a zastosowana wcześnie zapobiega rozwojowi astmy w przyszłości. Nie rozumiem, dlaczego w naszym kraju metoda ta jest nadal zbyt mało doceniana.  

– Jakie technologie lub metody badań mogą odegrać kluczową rolę w przyszłości alergologii?

Dzięki postępom technologicznym oraz nowym metodom badawczym, możemy oczekiwać przełomowych zmian w sposobie, w jaki będziemy zapobiegać, diagnozować i leczyć choroby alergiczne. Na pewno stawiałbym na precyzyjną medycynę, genetykę, wykorzystanie telemedycyny i AI do usprawnienia diagnostyki oraz leczenia. Z jednej strony, dzięki analizie genomu pacjenta zakładamy możliwość określenia predyspozycji genetycznych do wystąpienia określonych alergii u danej osoby, które z kolei umożliwi opracowanie spersonalizowanych planów leczenia. Farmakogenetyczne badanie pozwoli określić wrażliwość lub oporność na lek. Z drugiej strony, badania genomiczne pozwolą na identyfikację nowych molekuł i szlaków metabolicznych związanych z alergiami, co otworzy drogę do opracowania bardziej skutecznych leków. Kolejnym potencjałem, o którym mówi się coraz więcej, jest mikrobiota jelitowa i mikrobiom skóry.

Wpływanie na mikrobiotę, np. za pomocą probiotyków, może stać się nowym uzupełnieniem leczenia alergii. Sztuczna inteligencja, o której już wspomniałem, to kolejny obszar, którego nie można pominąć. Algorytmy sztucznej inteligencji mogą analizować duże zbiory danych medycznych, co daje olbrzymią szansę na szybszą i bardziej precyzyjną diagnozę chorób alergicznych. AI może również pomóc w doborze optymalnych dawek leków i personalizacji terapii, a także usprawniać i poprawiać dostępność leczenia. Na pewno dużym przełomem byłoby opracowanie nieinwazyjnych metod diagnostycznych, czyli testów opartych np. na analizie próbek krwi, śliny czy potu. Takie rozwiązanie byłoby idealne nie tylko dla dzieci, ale również dla wielu dorosłych.  

– Jakie są priorytety Polskiego Towarzystwa Alergologicznego na rok 2025?

Naszą uwagę skierujemy na odwróconą piramidę świadczeń. Ambulatoryjna oraz domowa opieka, np. w przypadku astmy ciężkiej, to niejednokrotnie szansa na lepszą jakość życia chorego. Dążenie do zmiany wyceny świadczeń realizowanych w ramach wymienionych form świadczenia opieki to nasz ukłon przede wszystkim w stronę pacjentów spoza aglomeracji miejskich, dla których dojazd do ośrodka referencyjnego często jest barierą nie do pokonania. Będziemy się starać, aby pacjenci zagrożeni wystąpieniem wstrząsu anafilaktycznego mieli dostęp do refundowanej ratującej życie autostrzykawki z adrenaliną.  Ponadto chcemy nadal zabiegać o jak najlepsze warunki leczenia osób z chorobami alergicznymi. Będziemy też realizowali nasze działania edukacyjne, skierowane zarówno do środowiska medycznego m.in. w ramach organizowanych przez nas cyklicznych wydarzeń takich jak Konferencja Szkoleniowa czy Forum Ekspertów, jak i do pacjentów np. w ramach uruchomionego przez nas podcastu „Piątki z alergologią”, czy szkoleń dla pracowników oświaty.