Alergie krzyżowe – te produkty mogą wywołać objawy

Z jakiego powodu pacjent uczulony tylko na pyłki traw ma objawy alergii po zjedzeniu surowych owoców? Czemu przy alergii na mleko krowie nie powinno się zalecać zamiennie mleka koziego? 

Odpowiedzią jest zjawisko alergicznej reakcji krzyżowej, czyli odpowiedź immunologiczna wytworzona pierwotnie przez konkretny alergen, a następnie wywoływana przy kontakcie z innym antygenem o podobnej budowie, pochodzącym z innego źródła [1]. Nie należy mylić tego mechanizmu ze współwystępowaniem alergii na kilka alergenów.

Jak to się dzieje, czyli powtórka z alergologii

Reaktywność krzyżowa w alergii to zdolność wtórnego alergenu do rozpoznawania przeciwciał IgE lub/oraz wywoływania odpowiedzi komórkowej (komórek T, komórek tucznych, bazofilów) w organizmie po ekspozycji, który został już uczulony na alergen pierwotny (inicjujący). Dzieje się to wtedy, gdy alergen pierwotny lub wtórny dzielą co najmniej jeden epitop, czyli część antygenu łączącego się bezpośrednio z odpowiednim fragmentem przeciwciała. Te wspólne regiony są określane jako epitopy reagujące krzyżowo [2]. Reakcja krzyżowa jest bardzo prawdopodobna, gdy podobieństwo epiotopów wynosi >70%. Podobieństwo to może polegać na sekwencji aminokwasów lub podobieństwie przestrzennym [3]. 

Za większość reakcji krzyżowych odpowiadają panalergeny, czyli grupy podobnych do siebie białek. Klasycznym przykładem panalergenu jest grupa białek podobnych do alergenu pyłku brzozy Bet v 1, obejmująca między innymi składnik alergenu orzecha ziemnego, soi, brzoskwini, kiwi czy jabłka [4].

Z jakimi objawami zgłasza się pacjent?

Najbardziej znane są reakcje między alergenami wziewnymi i pokarmowymi, będącymi przyczyną zespołów pyłkowo-pokarmowych. Najczęściej mamy wtedy do czynienia z zespołem alergii jamy ustnej. Objawy wyzwalane są przez spożycie świeżych owoców i warzyw u osób uczulonych na dane pyłki roślin. Warzywa i owoce poddane obróbce termicznej zazwyczaj są dobrze tolerowane. Typowym objawem są grudki, świąd, obrzęk błony śluzowej jamy ustnej, warg i języka. Pacjenci skarżą się najczęściej na swędzenie, pieczenie albo mrowienie warg lub jamy ustnej. Może również dochodzić do dysfagii (ze względu na obrzęk przełyku), bólu brzucha z wymiotami lub chrypki (wynikającej z obrzęku głośni) [5]. Czynnikami zwiększającymi ciężkość objawów jest wysiłek fizyczny, spożycie alkoholu i stosowanie leków przeciwbólowych [6]. 

Drugim co do częstości pojawiania się objawów narządem jest skóra. Zwykle występuje pokrzywka z obrzękiem naczynioruchowym lub bez niego. Czasem pojawia się zaczerwienienie lub swędzący rumień [5]. 

Warto wspomnieć, że alergiczne reakcje krzyżowe mogą być jawne lub nieme klinicznie.

Na jakie produkty należy uważać?

Nie wszystkie grupy alergenów w podobnym stopniu są odpowiedzialne za reakcje krzyżowe. Najważniejsza dla pacjentów jest informacja, które produkty mogą z dużym prawdopodobieństwem wywołać alergiczne reakcje krzyżowe. 

Przedstawiamy tabelę [1, 5, 7, 8] z produktami, które najczęściej powodują objawy:

Trudności diagnostyczne

Alergie krzyżowe mogą powodować dużą frustrację pacjentów i być przyczyną częstych wizyt w gabinetach lekarskich, szczególnie w okresie pylenia drzew i traw. Kluczowe w diagnostyce i proponowaniu leczenia jest zebranie dokładnego wywiadu. Nie ma ogólnych zaleceń dietetycznych w przypadku alergii krzyżowych pomiędzy alergenami wziewnymi i pokarmowymi, a w przypadku zespołu alergii jamy ustnej swoista immunoterapia ukierunkowana na alergeny reagujące krzyżowo nie jest zalecana [5].