Ukąszenia przez pluskwy – jak je odróżnić od reakcji alergicznych i świerzbu?

Pluskwy to problem zdrowia publicznego na całym świecie. Występują we wszystkich warstwach społeczno-ekonomicznych, a ich pojawienie się, ku częstemu zaskoczeniu pacjentów, nie jest związane z brakiem higieny. Dzięki rozwojowi i intensywnemu stosowaniu insektycydów (głównie DDT) oraz poprawie warunków bytowych pluskwy stały się rzadkością w krajach rozwiniętych. Jednak od początku XX w. obserwuje się znaczące, ponowne nasilenie ich infestacji, czemu sprzyjają m.in. rozwój oporności na pestycydy i popularność podróży samolotem.

Kilka słów o pluskwach – cykl rozwojowy

Pluskwy są małymi (4–7 mm), bezskrzydłymi owadami pasożytniczymi, które żywią się krwią ludzi i zwierząt stałocieplnych. Pluskwa domowa (Cimex lectularius) oraz pluskwa tropikalna (Cimex hemipterus) to dwa główne gatunki będące przyczyną ugryzień u ludzi. Pluskwa domowa występuje w klimacie umiarkowanym i subtropikalnym. Pluskwa tropikalna bytuje głównie w klimacie tropikalnym, choć ostatnio obserwuje się jej migrację do strefy klimatu umiarkowanego. 

Owady są przyciągane do żywicieli przez ciepło ciała i dwutlenek węgla. Pluskwy zasiedlają mieszkania i pomieszczenia gospodarcze, gdzie chowają się m.in. w szwach materacy, ramach łóżek, gniazdkach elektrycznych oraz w szczelinach i pod różnymi przedmiotami. Pluskwy można również spotkać w miejscach publicznych, np. w kinach czy w środkach transportu publicznego. Okresem ich żeru jest pora nocna (między 1:00 a 5:00 rano). Nie jest konieczny codzienny kontakt z żywicielem. Co kilka dni opuszczają swoją kryjówkę, by w ciągu od 5 do 20 minut wypełnić swoje ciało krwią. Następnie, dzięki wydzielanym feromonom agregacyjnym, powracają do swojego schronienia, wokół którego można zaobserwować drobne, brunatne plamki kału (strawiona krew), a także wylinki (egzoszkielety).

Samica składa dziennie ok. 5 jaj, z których po kilku dniach wykluwają się larwy. Do przeobrażenia w postać dojrzałą larwy przechodzą przez 5 faz. Dorosłe osobniki żyją od 6 do nawet 24 miesięcy. Mogą przetrwać długi okres bez pożywienia, wynoszący ok. 7 miesięcy. Liczba pluskiew w nowo zainfekowanym miejscu może wzrosnąć wykładniczo w ciągu 30–45 dni od początkowej kontaminacji. Pluskwy wydzielają charakterystyczny, słodkawy zapach z gruczołów wonnych, który można wyczuć w pomieszczeniach z dużą liczbą osobników.

Pluskwy – epidemiologia i czynniki ryzyka

Pluskwy to owady występujące na całym świecie, które – ze względu na rozwój oporności na środki owadobójcze, wzrost liczby podróży lotniczych oraz niską świadomość społeczną – ponownie stały się globalnym problemem. Badanie Ipsos dla ANSES wykazało, że w latach 2017–2022 ponad jedno na dziesięć francuskich gospodarstw domowych doświadczyło infestacji pluskwami. Do czynników ryzyka inwazji pasożytami należą:

• wzmożony ruch turystyczny i podróże międzynarodowe,
• mieszkanie w gęsto zaludnionych rejonach i wspólne zakwaterowanie (np. hostele, akademiki),
• zakup używanych mebli i tekstyliów,
• niski status społeczno-ekonomiczny – nie jest czynnikiem pojawienia się inwazji, lecz niski dochód wpływa na utrzymywanie się infestacji ze względu na koszty leczenia.

Pomimo wykrycia ponad 40 drobnoustrojów w pluskwach (m.in. HBV, HIV, Trypanosoma cruzi), badania nie potwierdziły ich roli jako wektorów chorób zakaźnych u ludzi.

Ukąszenia przez pluskwy – objawy kliniczne

Najczęściej zgłaszanymi objawami przez pacjentów ukąszonych przez pluskwy są zmiany skórne i towarzyszący im świąd. Klasycznym objawem jest zgrupowanie trzech lub więcej ugryzień w linii lub bliskim skupisku, co nazywane jest objawem śniadania, obiadu, kolacji i jest efektem przeszkodzenia pluskwie podczas żerowania lub poszukiwania przez nią większego naczynia krwionośnego.

Wykwity skórne mogą przyjmować różnorodną postać i zakres:

• guzki lub grudki,
• bąble pokrzywkowe,
• krwotoczne plamki,
• pęcherzyki lub pęcherze,
• rumień,
• obrzęk,
• zmiany wypryskowe.

Sam moment ukąszenia jest bezbolesny, a objawy mogą pojawić się w różnym czasie po kontakcie – od kilku minut do 10 dni. Objawy skórne są wynikiem odpowiedzi immunologicznej na białka zawarte w ślinie owada. Zazwyczaj ustępują samoistnie w ciągu od kilku dni do kilku tygodni. Należy wspomnieć, że w 10–30% przypadków – szczególnie u osób starszych powyżej 65. r.ż. i dzieci w wieku 1–10 lat – zmiany nie występują. 

W przypadku masywnej infestacji, ze szczególną predylekcją do osób starszych, może dojść do rozwoju reakcji ogólnoustrojowych, np. obrzęku naczynioruchowego czy uogólnionej pokrzywki.

Ukąszenie przez pluskwy – o co zapytać pacjenta?

Postawienie diagnozy opiera się na badaniu przedmiotowym i podmiotowym. Badanie fizykalne, umożliwiające ustalenie lokalizacji i wzoru ukąszeń, oraz wywiad lekarski dostarczają wielu wskazówek diagnostycznych. W ramach wywiadu należy ustalić:

• historię pojawienia się ugryzień – czy pojawiają się po przebudzeniu;
• niedawne podróże;
• pobyty w miejscach o dużej rotacji ludzi, np. hotelach;
• niedawne zakupy używanych mebli lub ubrań;
• ślady obecności owadów w miejscu snu lub w mieszkaniu – czy pacjent zaobserwował wylinki, jaja, owady lub brunatne plamki kałowe.

W badaniach laboratoryjnych możliwa jest eozynofilia.

Ukąszenie przez pluskwy – jak je odróżnić od innych pasożytów?

Objawy ukąszeń przez pluskwy są często mylone z innymi stanami klinicznymi, opóźniając zwalczanie owadów i sprzyjając dalszej infestacji. Wśród rozpoznań różnicowych należy uwzględnić:

• ukąszenia pcheł – nieregularne grupy bąbli rumieniowych z centralnym punktem krwotocznym, często pod luźną odzieżą;
• ukąszenia komarów – miękkie, swędzące bąble, rozproszone na odsłoniętych obszarach;
• świerzb – swędzące grudki o podłożu rumieniowym w miejscach predylekcyjnych (przestrzenie międzypalcowe, okolica krzyżowa, narządy płciowe, nadgarstki); świąd nasila się w nocy;
• wszawica – wykwity od drapania, wszy i gnidy widoczne w szwach odzieży i włosach;
• ukąszenia pająków – pojedyncze lub nieliczne zmiany; bąble lub grudki; mogą być bolesne lub swędzące;
• ugryzienia przez kleszcze – pojedyncza grudka rumieniowa, bez świądu, często w miejscach osłoniętych; w czasie zaobserwowania zmiany najczęściej kleszcz jest nadal wbity w skórę;
• ukąszenia pszczół, os – pojedynczy, bolesny, swędzący bąbel z centralnym punktem; pacjenci są najczęściej świadomi ugryzienia; możliwe alergiczne reakcje ogólnoustrojowe.

Diagnostyka różnicowa powinna obejmować również choroby dermatologiczne o podłożu autoimmunologicznym, m.in. pęcherzycę, opryszczkowate zapalenie skóry, pokrzywkę, kontaktowe zapalenie skóry, osutki polekowe. Do infekcyjnych chorób dermatologicznych, mogących imitować ukąszenie przez pluskwy, należą m.in.: półpasiec i róża pęcherzowa.

Leczenie ukąszeń przez pluskwy

Ukąszenia mają charakter samoograniczający się i zazwyczaj ustępują w ciągu 3–10 dni po ustaniu kontaktu z pasożytem. Celem łagodzenia świądu i obrzęku można zalecić doustne leki przeciwhistaminowe, np. desloratadynę, bilastynę, a w przypadku nasilonych reakcji pęcherzowych lub rozległych zmian należy zastosować doustne kortykosteroidy. Zastosowanie znajdują również miejscowe środki przeciwświądowe oraz GKS, np. mometazon. Wtórne infekcje bakteryjne leczy się miejscowymi (mupirocyna) lub – rzadziej  – doustnymi antybiotykami.

Pluskwy – metody eradykacji 

Eradykacja pluskiew jest trudna i ściśle związana z ich wykryciem. Pacjentowi należy zalecić m.in.:

• dokładne odkurzanie (szczególnie łóżka i mebli) – skutecznie usuwa pluskwy, ale nie jaja, które przylegają do powierzchni; worek odkurzacza należy natychmiast zamknąć w plastikowej torbie i wyrzucić, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się;
• pranie odzieży, pościeli, materacy, zasłon i innych tekstyliów w wysokiej temperaturze (min. 60 °C) – skuteczne w usuwaniu wszystkich stadiów rozwojowych;
• zamrażanie przedmiotów lub użycie pary – pluskwy i jaja giną po zamrożeniu w temperaturze -20 °C przez co najmniej 2 godziny; para wodna jest skuteczną metodą zabijania wszystkich stadiów rozwojowych;
• suszenie tekstyliów w suszarce bębnowej na najwyższych obrotach.

Należy odradzać pacjentom samodzielne stosowanie pestycydów i insektycydów w domu, ze względu na toksyczność środków chemicznych dla ludzi oraz na fakt rosnącej oporności pluskiew. Stąd zawsze zalecana jest konsultacja z profesjonalną firmą dezynsekcyjną.