Wszawica

Krótka teoria

Wszawica to choroba pasożytnicza, wywoływana przez wszy z gatunku Pediculus humanus (wesz głowowa), Pediculus humanus var. corporis (wesz odzieżowa) i Phthirus pubis (wesz łonowa). 

Wesz głowowa ma około 2–3 mm długości, bytuje i składa jaja na skórze owłosionej głowy. Wesz odzieżowa bytuje na skórze człowieka, jednak jaja składa w szwach odzieży. Wesz łonowa jest z kolei najmniejsza i występuje w okolicach urogenitalnych. Pasożyt kąsa skórę człowieka i żywi się jego krwią. Jego ślina ma właściwości znieczulające, jednak może powodować reakcję alergiczną, co wywołuje typowy dla infekcji świąd. Może on pojawić się już w ciągu kilku-kilkunastu dni od zarażenia.

Samica żyje około 1–3 miesiące i w tym czasie składa kilkaset jaj (gnid), które przy pomocy gęstej wydzieliny gruczołów przytwierdza do włosów lub odzieży. Z jaj wylęgają się larwy, które dorastają w ciągu 2–3 tygodni. Poza organizmem żywiciela wesz może przeżyć tylko kilka dni. Rezerwuarem zakażenia są ludzie, a także ubrania, na których znajdują się jaja pasożyta. Do zakażenia dochodzi zwykle podczas bliskiego kontaktu między ludźmi, rzadziej przez przedmioty osobiste chorej osoby, takie jak szczotka, ręcznik, gumka do włosów. Okres zakaźności uwarunkowany jest obecnością na skórze żywych pasożytów lub ich jaj. W momencie rozpoczęcia leczenia ryzyko zakażenia zmniejsza się. 

Wywiad

• Czy pacjent odczuwa świąd skóry głowy/skóry okolic intymnych?
• Czy pacjent podczas czesania włosów zauważył wyczesywanie drobnych, okrągłych jaj?

Odpowiedź twierdząca na powyższe pytania może świadczyć o zakażeniu.

• Czy dziecko uczęszcza do przedszkola/żłobka?
• Czy pacjent przebywał ostatnio w dużych skupiskach ludzi? Dotyczy to szczególnie dzieci wyjeżdżających na kolonie, obozy.
• Czy pacjent podróżował w ostatnim czasie? Jaki był standard higieny? Uwzględnienie ryzyka zakażenia w hotelach, hostelach itp.
• Czy pacjent używa wspólnych ręczników/grzebieni/szczotek z innymi osobami?
• Czy ktoś z domowników choruje w podobny sposób?

Przebywanie w dużych skupiskach ludzi i używanie wspólnych przyborów toaletowych zwiększa ryzyko zachorowania.

• Czy pacjent ma alergie/atopowe zapalenie skóry? 
• Czy pacjent zauważył wykwity na skórze nieowłosionej?

Różnicowanie z chorobami alergicznymi i dermatozami.

Ocena kliniczna pacjenta

Obowiązują ogólne badanie internistyczne, jednak wywiad wskazuje na możliwą okolicę zakażenia. 

W przypadku podejrzenia wszawicy głowowej należy zbadać stan owłosionej skóry głowy, a w szczególności okolicy zausznej i karku, a także brwi, rzęs, a u mężczyzn zarostu. W przypadku wszawicy odzieżowej zmiany skórne będą występować na skórze całego ciała. We wszawicy łonowej należy zwrócić uwagę nie tylko na okolicę łonową, ale także pachwiny, uda, pachy, owłosioną skórę klatki piersiowej, brzucha, a czasem nawet brwi czy rzęs. 

• Ocena stanu ogólnego pacjenta – tętno, częstość oddechów, ciśnienie tętnicze, temperatura ciała.

• Oglądanie skóry – obecność grudek, rumienia lub pokrzywki na skórze; we wszawicy łonowej czasem obecne są błękitne plamy na skórze podbrzusza (wynaczynienia śródskórne); we wszawicy odzieżowej przeczosy, przebarwienia, blizny, lichenifikacja skóry; na włosach obecne są gnidy – im wyżej na włosie się znajdują tym dłużej trwa choroba; czasem można zaobserwować żywe osobniki. 
• Badanie węzłów chłonnych – czasem stwierdza się lokalne powiększenie węzłów chłonnych. 

Postępowanie diagnostyczne

Diagnostyka choroby opiera się na dobrze zebranym wywiadzie od pacjenta – rozpoznanie stawiamy na podstawie obrazu klinicznego i stwierdzenia obecności gnid, a czasem, jeśli to możliwe, żywych pasożytów. Prawdopodobieństwo wszawicy jest niskie w przypadku występowania wykwitów skórnych na nieowłosionej skórze ciała, bąbli pokrzywkowych, zmian rumieniowych z łuską lub bez, a także wywiadu regularnego występowania określonych zmian skórnych w formie zaostrzeń i remisji. 

Istotne w postępowaniu jest rozpoznanie różnicowe, w którym należy uwzględnić:

• atopowe zapalenie skóry,
• wyprysk rozsiany,
• łojotokowe zapalenie skóry,
• łupież,
• liszaj pokrzywkowy,
• świąd przewlekły (różne etiologia),
• zapalenie mieszków włosowych,
• świerzbiączka guzkowa,
• działania niepożądane leków.

Zalecenia

Postępowanie niefarmakologiczne

• Wyczesywanie włosów na mokro, zaczynając od nasad. Jest to najmniej skuteczna i bardzo czasochłonna metoda. Włosy należy czesać przez 15-30 minut przez 2-3 tygodnie. 
• Stosowanie grzebienia elektrycznego, który poraża owady. Nie działa on jednak na gnidy. Należy go stosować przez 2 tygodnie. 
• Wysuszenie i zabicie owada przy wykorzystaniu grzebienia termicznego.  
• W przypadku wszawicy łonowej najskuteczniejsze jest golenie zajętych okolic ciała. 

Postępowanie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne opiera się na stosowaniu preparatów do stosowania zewnętrznego. 

Podstawą leczenia są:

• preparaty zawierające cyklometikon i dimetikon, które przeznaczone są do kompleksowego leczenia wszawicy; substancje te likwidują zarówno aktywne stadia rozwojowe wszy, jak i gnidy i można je stosować w każdym wieku, 
• preparaty zawierające permetrynę – w postaci żelu, kremu lub szamponu; permetryna działa poprzez porażenie układu nerwowego zarówno wszy, jak i gnid,
• nalewka z ziela ostróżeczki z kwasem octowym – płyn należy wetrzeć w skórę głowy, a następnie nałożyć folię lub czepek i pozostawić na około 3 godziny. Następnie zmyć przy pomocy szamponu i rozczesać umyte włosy. Nie zaleca się jej stosowania u kobiet w ciąży oraz dzieci <6 r.ż.,
• nalewka piołunowo-wrotyczowa z kwasem octowym - płyn aplikuje się w identyczny sposób jak w przypadu nalewki z ziela ostróżeczki. Nie wolno jej stosować u dzieci poniżej 7 roku życia oraz u kobiet w ciąży.

Przykładowa wizyta 

Wywiad

Pacjentka 38-letnia podaje świąd skóry głowy, szczególnie za uszami i okolicy karku. Podaje, że jej 5-letnia córka uczęszcza do przedszkola. Nie zgłasza innych dolegliwości. Neguje przyjmowanie leków na stałe, alergie i uczulenia na leki. Ciążę neguje.

Badanie przedmiotowe

Stan ogólny dobry. Pacjentka z kontaktem słowno-logicznym zachowanym. Temperatura 36,6 st. C. Uwagę zwracają wykwity skórne zlokalizowane na skórze głowy oraz gnidy na włosach przy powierzchni skóry. Gardło blade, migdałki bez nalotów, śluzówki różowe. Węzły karkowe wyczuwalne palpacyjnie. Osłuchowo nad obu polami płucnymi szmer pęcherzykowy prawidłowy. Opukowo bez zmian. Tony serca czyste, HR 75/min. BP 120/75 mmHg. Neurologicznie bez zmian. Zakres ruchów biernych i czynnych kończyn stosowny do wieku. 

Zalecenia i leczenie

Rozpoznano wszawicę skóry głowy. Zalecono stosowanie preparatów zawierających permetrynę w postaci szamponu. Głowę należy dokładnie umyć, wcierając szampon, aż do uzyskania obfitej piany. Po zastosowaniu leczenia farmakologicznego konieczne jest staranne wyczesywanie włosów grzebieniem. Kurację należy powtórzyć po 10 dniach. Aby rozpuścić substancję (cement), którą gnidy przytwierdzone są do włosów można dodatkowo stosować substancje rozpuszczające, np. ocet rozpuszczony w wodzie w proporcji 2:1 lub gotowe preparaty dostępne w aptece, co ułatwia ich usuwanie. Po zakończeniu leczenia konieczne jest wypranie pościeli oraz ręczników, umycie i dezynfekcja szczotek oraz grzebieni, a także gumek do włosów. 

Poinformowano pacjentkę o konieczności leczenia u dziecka w przypadku pojawienia się podobnych objawów. W przypadku wszawicy w przedszkolu lub szkole można profilaktycznie stosować płyny z wyciągami i olejkami z rozmarynu, drzewa herbacianego czy eukaliptusa. 

Kody ICD-10

Referencje 

1. Interna Szczeklika 2023. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 15. 2023.
2. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Red. Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski. Wydanie 1. 2016.