Owsica w POZ – leczenie całej rodziny czy tylko pacjenta?

Owsica, znana również jako enterobioza, to parazytoza występująca głównie u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Jest “chorobą brudnych rąk”. Łatwość szerzenia się zakażenia, nawracające autoinfekcje czy uporczywy nocny świąd okolicy odbytu powodujący bezsenność i problemy z koncentracją to tylko nieliczne przykłady wielu wyzwań, które niesie ze sobą owsica. Jak poprowadzić proces diagnostyczny i jak ją skutecznie leczyć?

Jak częste są zakażenia Enterobius vermicularis?

Według szacunków WHO z 2005 r. nawet do 28% światowej populacji pediatrycznej może być zakażonych przez Enterobius vermicularis (owsik ludzki), stąd często określa się ją jako chorobę kosmopolityczną. Owsica jest jedną z najczęstszych parazytoz przewodu pokarmowego u polskich dzieci. Jednak dokładne dane epidemiologiczne są trudne do ustalenia, ponieważ jednostka ta nie podlega obowiązkowi zgłaszania do PSSE. U dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (5–14 lat) obserwuje się najwyższą częstość zakażeń. Transmisja owsika ludzkiego odbywa się przez:

• autoegzoinwazję – połknięcie jaj pasożyta przeniesionych bezpośrednio z okolic odbytu do ust;
• drogę pokarmową – przeniesienie i połknięcie jaj ze skażonych rąk i przedmiotów, np. pościeli, bielizny, zabawek czy żywności;
• retroinwazję – larwy owsików, rozwijające się z jaj na skórze okolicy okołoodbytowej, wracają z powrotem do jelita grubego przez odbyt;
• autoendoinwazję – jaja owsików dojrzewają w świetle jelita grubego (zjawisko to występuje u dzieci z zaparciami);
• inhalację – jaja owsika są na tyle lekkie i małe, że mogą unosić się w powietrzu i osiadać na cząsteczkach kurzu.

Warto podkreślić, że w około 30% przypadków zakażenie ma przebieg skąpoobjawowy lub bezobjawowy. Jednak brak dolegliwości nie może być podstawą do wykluczenia infekcji. Mimo braku objawów takie osoby stanowią dla otoczenia potencjalne źródło infestacji.

Enterobioza – objawy i powikłania

Obraz kliniczny

Do typowych objawów klinicznych owsicy należą m.in.:

• świąd okolicy odbytu – dominująca dolegliwość; nasila się nocą, kiedy samica składa jaja;
• podrażnienie, pieczenie i dyskomfort okolicy odbytowej i kroczowej;
• bóle brzucha – często w okolicy pępka;
• nudności;
• luźne stolce;
• moczenie nocne.

Poradnik

Świąd odbytu

Sprawdź

Powikłania owsicy

Skutkiem powyższego obrazu klinicznego są zaburzenia snu, niepokój, płaczliwość, nadpobudliwość lub przeciwnie – apatia. Możliwe jest także wystąpienie bruksizmu. Drapanie może prowadzić do przeczosów, które łatwo nadkażają się bakteryjnie. U kobiet owsiki mogą przechodzić do przedsionka pochwy i wywoływać stan zapalny sromu oraz pochwy lub zakażenie układu moczowego, potęgując uczucie świądu w okolicy intymnej. Masywna lub długo trwająca enterobioza prowadzi do ogólnego osłabienia z utratą apetytu oraz masy ciała. Rzadkim powikłaniem jest m.in. zapalenie wyrostka robaczkowego. U zdecydowanej większości pacjentów owsica przebiega łagodnie i ustępuje po skutecznym leczeniu bez długotrwałych następstw.

Owsica – wyzwanie diagnostyczne

Rozpoznanie owsicy jest stawiane na podstawie objawów oraz bezpośredniej obserwacji pasożytów na skórze w okolicy odbytu lub w kale. Zasadniczym badaniem diagnostycznym jest test przylepca, polegający na kilkukrotnym przykładaniu taśmy celofanowej w szparę pośladkową (rano, przed myciem i skorzystaniem z toalety), która następnie jest źródłem materiału do mikroskopowej oceny parazytologicznej. Drugą metodą jest pobranie materiału za pomocą specjalnej wymazówki (bagietka z celofanem) z odbytu. Należy pamiętać, że:

1. powtarzanie badań zwiększa szansę na wykrycie owsika; jedno badanie daje 50% szans, ale już trzy badania – 90%; przy pięciu badaniach szanse sięgają 99%;
2. badanie parazytologiczne kału jest nieużyteczne;
3. aby wykluczyć infestację, należy otrzymać 7-krotnie wynik ujemny w ciągu kilku kolejnych dni.

Jeśli wyniki badań są ujemne, a objawy sugerują owsicę, badanie należy powtórzyć lub rozważyć inną przyczynę świądu, np. AZS okolicy odbytu.

Leczenie infestacji owsikiem ludzkim

Farmakoterapia

Leczenie polega na podaniu dwóch dawek leku przeciwpasożytniczego. Są to:

• pyrantel – lek pierwszego wyboru; dostępny bez recepty; 10 mg/kg (maks. 1 g) p.o.;
• mebendazol – lek dostępny na receptę; 100 mg p.o.;
• albendazol – lek wymagający wystawienia recepty; 400 mg p.o.

Ze względu na fakt, że pierwsza dawka leku niszczy dorosłe owsiki, ale nie wszystkie jaja, konieczne jest powtórne podanie leku po 2 tygodniach (najpóźniej po 4 tygodniach). Taki schemat leczenia zapewnia >90% skuteczność w eliminacji owsików. Po zakończeniu leczenia nie ma potrzeby wykonywania kontrolnych wymazów przy braku objawów.

Leczeniem należy objąć osobę zakażoną i równocześnie wszystkie osoby z bliskiego kontaktu, nawet jeśli nie mają objawów. Nie ma konieczności izolacji pacjenta, jeśli wszyscy z jego otoczenia są leczeni i zachowuje się wysoki poziom higieny.

Celem wyeliminowania Enterobius vermicularis z otoczenia poinformuj pacjentów o konieczności codziennej zmiany bielizny osobistej, pościeli i ręczników oraz usuwania kurzu, prania w wysokiej temperaturze oraz codziennym porannym prysznicu.

Szczególne sytuacje

1. Leczenie nawrotów – schemat taki jak przy inwazji pierwotnej.
2. Kobiety ciężarne – zaleca się odroczenie terapii do 2. lub 3. trymestru; preferowanym lekiem jest pyrantel.
3. Kobiety karmiące – karmienie piersią nie stanowi przeciwwskazania do terapii.

Podsumowanie

Zakażenie owsikiem ludzkim to powszechny problem kliniczny. Całkowite wyeliminowanie ryzyka infekcji nie jest możliwe, dlatego tak ważne jest leczenie osób z otoczenia pacjenta i nauka nawyków higienicznych wśród dzieci. Skuteczna diagnostyka i szybkie wdrożenie leczenia istotnie podnoszą komfort pacjenta i zapobiegają rozwojowi powikłań.