Zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży – wyzwanie diagnostyczne w POZ

Zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży stanowią rosnące wyzwanie kliniczne i diagnostyczne w podstawowej opiece zdrowotnej. Ich obraz jest złożony, obejmuje zarówno klasyczne jednostki, jak i nowe kategorie. Nieleczone prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych – od zahamowania wzrastania i dojrzewania, przez zaburzenia metaboliczne i hormonalne, po ciężkie powikłania somatyczne. Wyzwaniem dla personelu POZ jest wczesne rozpoznanie tych zaburzeń, które często przebiegają pod postacią objawów niespecyficznych.

Epidemiologia i wiek występowania zaburzeń odżywiania

Zaburzenia odżywiania należą do istotnych problemów zdrowotnych, których początek najczęściej przypada na okres adolescencji, choć pierwsze objawy mogą wystąpić już w dzieciństwie. Badania wskazują, że w ciągu życia znaczny odsetek populacji doświadcza epizodów związanych z tymi zaburzeniami, a ich szczyt zachorowalności obserwuje się w wieku nastoletnim. 

Wśród pacjentów pediatrycznych częściej diagnozuje się jadłowstręt psychiczny i bulimię psychiczną, jednak rosnące znaczenie mają także inne jednostki, w tym zaburzenie z unikaniem/ograniczaniem przyjmowania pokarmu (ARFID), które może ujawniać się wcześniej niż klasyczne formy choroby.

Wysoka chorobowość i towarzyszące ryzyko przewlekłego przebiegu podkreślają znaczenie czujności diagnostycznej w podstawowej opiece zdrowotnej oraz konieczność wdrożenia rutynowych badań przesiewowych u dzieci i młodzieży.

Różnorodność obrazu klinicznego – od anoreksji po ARFID

Spektrum zaburzeń odżywiania u dzieci i młodzieży obejmuje szeroki wachlarz jednostek klinicznych, które różnią się obrazem objawowym, dynamiką przebiegu i konsekwencjami zdrowotnymi.

Objawy somatyczne i psychiczne maskujące zaburzenia

Zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży często przebiegają pod postacią objawów niespecyficznych, co znacznie utrudnia ich wczesne rozpoznanie w podstawowej opiece zdrowotnej. Do manifestacji somatycznych należą m.in.:

• zaburzenia miesiączkowania,
• zahamowanie wzrastania i dojrzewania,
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego,
• przewlekłe zmęczenie,
• bóle brzucha,
• omdlenia. 

W obrazie klinicznym mogą pojawiać się również zmiany wynikające z niedoborów metabolicznych i hormonalnych, takie jak:

• hipotermia,
• bradykardia,
• zaburzenia elektrolitowe.

Równolegle występują objawy psychiczne, które nierzadko dominują w obrazie choroby – należą do nich:

• zaburzenia nastroju,
• lęki,
• obniżona samoocena,
• objawy obsesyjno-kompulsyjne.

Współwystępowanie zaburzeń lękowych i depresyjnych może dodatkowo maskować właściwe rozpoznanie, kierując uwagę na inne jednostki chorobowe.

Tego rodzaju wielowymiarowy obraz kliniczny sprawia, że czujność diagnostyczna personelu POZ powinna obejmować zarówno obserwację objawów somatycznych, jak i psychospołecznych, które łącznie mogą wskazywać na rozwijające się zaburzenie odżywiania.

Rola POZ we wczesnym rozpoznaniu

Podstawowa opieka zdrowotna odgrywa kluczową rolę w identyfikacji dzieci i młodzieży z zaburzeniami odżywiania, ponieważ to właśnie lekarze rodzinni lub pediatrzy są najczęściej pierwszymi, do których trafia pacjent. Regularne badania profilaktyczne i bilanse zdrowia pozwalają na wczesne wychwycenie nieprawidłowości dzięki ocenie:

• wzrastania,
• masy ciała,
• wskaźnika BMI,
• zachowań żywieniowych.

Zgodnie z zaleceniami, przesiew w kierunku zaburzeń odżywiania powinien być rutynowym elementem wizyt kontrolnych, obejmującym:

• ocenę parametrów somatycznych,
• obserwację funkcjonowania psychospołecznego. 

Personel POZ, dostrzegając wczesne objawy – takie jak nagła utrata masy ciała, zaburzenia miesiączkowania czy niepokojące wzorce jedzenia – ma możliwość szybkiego skierowania pacjenta do specjalistycznej diagnostyki i leczenia. Włączenie rodziny w proces diagnostyczny i terapeutyczny oraz wykorzystanie zasobów zespołów multidyscyplinarnych zwiększa skuteczność interwencji. 

Czujność i systematyczny przesiew dają możliwość istotnego skrócenia czasu od pojawienia się pierwszych objawów do wdrożenia odpowiedniej terapii, co ma kluczowe znaczenie dla rokowania i ograniczenia ryzyka przewlekłego przebiegu choroby.