Zaburzenia miesiączkowania u młodej kobiety – czy to może być przedwczesne wygasanie czynności jajników?

Zaburzenia miesiączkowania u młodych kobiet, choć często bagatelizowane jako efekt stresu czy stylu życia, mogą sygnalizować poważniejsze schorzenie. Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POI) to istotny problem kliniczny – prowadzący do zaburzeń hormonalnych i obniżenia płodności przed 40. rokiem życia. Często rozwija się skrycie i bez wyraźnych objawów.

Obraz kliniczny przedwczesnego wygasania czynności jajników

U młodych pacjentek POI może przebiegać podstępnie, dlatego kluczowe jest zwrócenie uwagi na:

• wtórne zaburzenia miesiączkowania:
  • oligomenorrhoea (cykle >35 dni),
  • amenorrhoea (przerwa między krwawieniami trwająca ≥4 miesiące);
• objawy niedoboru estrogenów (występujące u 50-75% pacjentek):
  • uderzenia gorąca i nocne poty,
  • suchość pochwy, dyspareunia,
  • spadek libido,
  • wahania nastroju, drażliwość;
• możliwość okresowych, spontanicznych owulacji (10-15% przypadków), co może maskować chorobę.

Diagnostyka i etiologia POI

W przypadku młodych kobiet z zaburzeniami miesiączkowania lekarz pierwszego kontaktu powinien:

• zebrać szczegółowy wywiad, uwzględniający:
  • długość i regularność cykli, 
  • objawy niedoboru estrogenów, 
  • wywiad rodzinny w kierunku wczesnej menopauzy oraz chorób autoimmunologicznych;
• przeprowadzić badanie fizykalne, zwracając uwagę na cechy dysmorficzne i objawy współistniejących schorzeń endokrynologicznych;
• zasugerować wykonanie badań laboratoryjnych (część niemożliwa do zlecenia w POZ):
  • stężenie FSH (dwukrotnie, w odstępie ≥4 tygodni), najlepiej między 2. a 5. dniem cyklu, a jeśli pacjentka miesiączkuje nieregularnie – pobranie w dowolnym dniu bez krwawienia;
  • stężenie estradiolu (jednocześnie z oznaczeniem FSH);
  • stężenie TSH i prolaktyny (na czczo, w godzinach porannych) w celu wykluczenia innych przyczyn zaburzeń miesiączkowania;
• ocenić potrzebę skierowania do poradni ginekologicznej (e-skierowanie nie jest wymagane) lub endokrynologicznej w przypadku nieprawidłowych wyników lub podejrzenia POI;
• uwzględnić możliwe przyczyny POI:
  • czynniki genetyczne (np. zespół Turnera, premutacja FMR1, zespół BPES);
  • choroby autoimmunologiczne;
  • jatrogenną niewydolność jajników (po leczeniu onkologicznym);
  • idiopatyczne przypadki, które stanowią większość rozpoznań.

W szczególności u pacjentek poniżej 30. roku życia z cechami dysmorficznymi należy rozważyć diagnostykę w kierunku rzadkich zespołów genetycznych, takich jak zespół Turnera czy BPES.

Konsekwencje zdrowotne POI

POI to nie tylko kwestia płodności. Przewlekły niedobór estrogenów wpływa na wiele układów i narządów, prowadząc do:

• przyspieszonej utraty masy kostnej i rozwoju osteoporozy,
• zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (m.in. nadciśnienia tętniczego, miażdżycy);
• zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność czy dyslipidemia;
• pogorszenia zdrowia psychicznego – częstsze występowanie depresji, lęku, zaburzeń snu;
• obniżenia jakości życia, w tym przewlekłego zmęczenia, problemów z koncentracją (tzw. brain fog) i dyskomfortu seksualnego.

Postępowanie terapeutyczne w przypadku niewydolności jajników

Leczeniem z wyboru w POI jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ), dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjentki. Celem jest nie tylko łagodzenie objawów niedoboru estrogenów, ale przede wszystkim ochrona przed powikłaniami kostnymi, sercowo-naczyniowymi i metabolicznymi. 

Zaleca się stosowanie HTZ do momentu osiągnięcia wieku naturalnej menopauzy (ok. 50 lat). Preferowane są preparaty transdermalne (np. plastry zawierające 17β-estradiol 50–100 µg/dobę) lub doustne (np. tabletki z 17β-estradiolem), w skojarzeniu z progestagenem u kobiet z macicą. 

Dobór preparatu powinien uwzględniać preferencje pacjentki, profil ryzyka oraz tolerancję leczenia.

W przypadku planów prokreacyjnych jedyną skuteczną metodą leczenia niepłodności pozostaje zapłodnienie in vitro z komórką jajową dawczyni (choć należy pamiętać o możliwości spontanicznych owulacji).

Kompleksowa opieka obejmuje również:

• monitorowanie skuteczności i tolerancji HTZ, z uwzględnieniem kontroli ciśnienia tętniczego, lipidogramu i gęstości mineralnej kości (DEXA);
• profilaktykę zdrowotną – zalecenie odpowiedniej diety, suplementacji witaminy D₃ i wapnia oraz regularnej aktywności fizycznej;
• wsparcie psychologiczne w związku z obciążeniem emocjonalnym diagnozy i jej wpływem na jakość życia;
• edukację pacjentki na temat przewlekłego charakteru POI i konieczności długoterminowej terapii.

Podsumowanie

Zaburzenia miesiączkowania u młodych kobiet wymagają szczególnej uwagi i indywidualnego podejścia diagnostycznego. Przedwczesne wygasanie czynności jajników dotyczy około 1-3% kobiet przed 40. rokiem życia, a u kobiet poniżej 30. roku życia występuje u 0,1%. Choć schorzenie to jest relatywnie rzadkie, jego konsekwencje są poważne i długoterminowe.

Lekarz powinien zachować czujność diagnostyczną, zwłaszcza w przypadku nieregularnych miesiączek i objawów niedoboru estrogenów. Wczesne wykrycie POI i wdrożenie odpowiedniej terapii pozwala na poprawę jakości życia pacjentek oraz znaczną redukcję ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych, metabolicznych i kostnych.