ChUK – profilaktyka chorób układu krążenia

Choroby układu krążenia są w Polsce główną przyczyną zgonów, odpowiadając corocznie za około 36,9% wszystkich zgonów. Polska należy do krajów wysokiego ryzyka w ocenie SCORE2. Według danych NFZ, w 2022 r. koszty refundacji świadczeń związanych z zawałem serca wyniosły 1,19 mld zł, a w przypadku przewlekłej choroby niedokrwiennej serca – 1,20 mld zł.

Sytuację pogarsza wysokie rozpowszechnienie czynników ryzyka:

• nadwaga dotyczy ponad połowy dorosłych Polaków (54%), a otyłość 10% – częściej u mężczyzn niż u kobiet,
  • wśród osób młodych (20–44 lata) nadwagę ma 59% mężczyzn i 29% kobiet, co wskazuje na wczesne narastanie problemu,
• co trzeci mężczyzna i co piąta kobieta regularnie pali tytoń,
• jedynie 1/3 Polaków podejmuje regularną aktywność fizyczną,
• podczas pandemii COVID-19 u 1/3 osób wzrosła masa ciała, a 34% ograniczyło aktywność fizyczną.

Wysoka częstość występowania tych czynników sprawia, że choroby układu krążenia generują ogromne obciążenie zdrowotne i ekonomiczne. Dlatego wprowadzono Narodowy Program Profilaktyki Chorób Układu Krążenia (ChUK), którego celem jest wczesna identyfikacja osób z podwyższonym ryzykiem, ograniczanie ekspozycji na czynniki ryzyka oraz poprawa skuteczności leczenia.

Czym jest ChUK?

Program profilaktyczny ChUK został stworzony w celu wczesnego wykrywania i zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym, a tym samym zmniejszenia zachorowalności i umieralności z ich powodu.

Program obejmuje dwie wizyty (jedna może odbyć się w formie teleporady). Podczas nich lekarz i/lub pielęgniarka, na podstawie pomiarów i badań laboratoryjnych, oceniają ryzyko sercowo-naczyniowe pacjenta oraz prowadzą edukację zdrowotną.

Jakie są cele programu ChUK?

• Redukcja zachorowalności i umieralności z powodu chorób układu krążenia o około 20% wśród osób objętych programem dzięki wczesnemu rozpoznawaniu i ograniczaniu czynników ryzyka.
• Poprawa wykrywalności i skuteczności leczenia chorób układu krążenia.
• Wczesna identyfikacja osób z podwyższonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.
• Promowanie zdrowego stylu życia, obejmującego niepalenie tytoniu, właściwe nawyki żywieniowe i regularną aktywność fizyczną.

W jakich placówkach realizowany jest ChUK?

Program ChUK realizowany jest we wszystkich poradniach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ).

Kto kwalifikuje się do programu ChUK?

Do programu mogą zostać zakwalifikowane osoby, które:

• są zapisane do lekarza POZ u świadczeniodawcy posiadającego umowę z NFZ,
• w danym roku kalendarzowym – zgodnie z datą urodzenia – mają ukończone 35–65 lat,
• nie mają rozpoznanej choroby układu krążenia, cukrzycy, przewlekłej choroby nerek ani rodzinnej hipercholesterolemii,
• w ciągu ostatnich 5 lat nie korzystały ze świadczeń profilaktyki chorób układu krążenia (także u innych świadczeniodawców).

Listę pacjentów spełniających kryteria programu można wygenerować w systemie SIMP (System Informatyczny Monitorowania Profilaktyki) – narzędziu stworzonym przez Narodowy Fundusz Zdrowia w celu zwiększenia dostępności do badań profilaktycznych i poprawy efektywności realizowanych programów.

Jacy pacjenci należą do grupy ryzyka?

Rozwojowi chorób układu krążenia (ChUK) sprzyjają następujące czynniki ryzyka:

• nadciśnienie tętnicze – wartości BP >140/90 mmHg,
• zaburzenia gospodarki lipidowej – podwyższony cholesterol całkowity, LDL, triglicerydy i niskie HDL,
• palenie tytoniu,
• niska aktywność fizyczna – brak regularnego ruchu (minimum 3 razy w tygodniu po 30 minut),
• nadwaga i otyłość,
• upośledzona tolerancja glukozy / cukrzyca,
• nieprawidłowa dieta – nadmierne spożycie soli, tłuszczów nasyconych i cukrów prostych,
• nadmierny stres,
• podwyższone stężenie czynników prozapalnych i krzepnięcia, m.in. fibrynogenu i kwasu moczowego,
• wiek – większe ryzyko u mężczyzn >45. r.ż. i kobiet >55. r.ż.,
• płeć męska oraz kobiety po menopauzie,
• obciążenia genetyczne – rodzinne występowanie chorób układu krążenia.

Jak wygląda opieka w programie ChUK?

Zasady ogólne

Program Profilaktyka ChUK obejmuje dwie wizyty (jedna możliwa jako teleporada), podczas których lekarz lub pielęgniarka przeprowadzają wywiad i ankietę, podstawowe pomiary (ciśnienie, tętno, antropometria), zlecają badania krwi (lipidogram, glukoza), oceniają ryzyko sercowo-naczyniowe według SCORE-2 PL oraz prowadzą edukację zdrowotną.

Jak pacjent zapisuje się do programu ChUK?

Do udziału w programie nie jest wymagane skierowanie. Pacjent może:

• zgłosić chęć udziału swojemu lekarzowi POZlub pielęgniarce,
• zostać zaproszony przez koordynatora placówki lub lekarza – np. podczas innej, rutynowej wizyty.

Następnie wyznaczany jest termin wizyty w ramach programu.

I wizyta

Celem pierwszej wizyty (trwającej ok. 20 minut) jest zebranie danych do ankiety zdrowotnej. Obejmuje ona informacje o:

• obciążeniach rodzinnych (np. zawał serca lub udar mózgu u ojca przed 55. r.ż. lub u matki przed 60. r.ż.),
• paleniu papierosów,
• przyjmowaniu leków hipotensyjnych oraz hipolipemizujących,
• wykonywaniu ćwiczeń fizycznych powyżej 30 minut,
• wynikach badania fizykalnego,
• BMI,
• wartościach ciśnienia tętniczego,
• wynikach badań biochemicznych: cholesterol całkowity, HDL, LDL, trójglicerydy, glukoza na czczo.

Na podstawie zebranych danych (lub w razie konieczności ich uzupełnienia) lekarz może skierować pacjenta na dodatkowe badania dostępne w ramach programu ChUK.

Jakie badania są dostępne w ramach programu ChUK?

W ramach programu wykonywane są:

• badania biochemiczne krwi – oznaczenie stężenia cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, triglicerydów oraz glukozy,
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi,
• ocena wskaźnika masy ciała (BMI) oraz pomiary antropometryczne (m.in. masa ciała, wzrost, obwód talii).

II wizyta

Druga wizyta u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej trwa ok. 20 minut i obejmuje:

• ocenę czynników ryzyka rozwoju chorób układu krążenia na podstawie dodatkowych wyników;
• kwalifikację pacjenta do grupy ryzyka na podstawie całościowego 10-letniego ryzyka sercowo-naczyniowego (zgony i epizody niezakończone zgonem), ocenianego wg klasyfikacji SCORE-2 PL (m.in. na podstawie wartości nie-HDL). Wynik zostaje wpisany do dokumentacji medycznej;
• przekazanie pacjentowi informacji o wynikach, omówienie kwalifikacji do grupy ryzyka oraz ustalenie planu dalszego postępowania;
• w przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby wymagającej leczenia – skierowanie pacjenta na dalszą diagnostykę lub terapię;
• edukację zdrowotną, dostosowaną do potrzeb i planu dalszego postępowania.

Dalsze kroki

Na podstawie uzyskanych danych lekarz może zalecić:

• ponowne badanie za 5 lat,
• edukację zdrowotną i kolejną kontrolę za 5 lat,
• pozostawienie pacjenta pod kontrolą lekarza POZ poza programem,
• skierowanie na dalsze leczenie do poradni specjalistycznej.

Korzyści programu ChUK dla świadczeniodawcy

• Świadczeniodawca realizujący program w ramach lekarza POZ lub pielęgniarki POZ otrzymuje dodatek motywacyjny – kwartalny i roczny, którego wysokość zależy od procentowego poziomu wykonania świadczeń ChUK.
• Każde świadczenie profilaktyczne w ramach ChUK wykonywane przez lekarza POZ lub pielęgniarkę jest dodatkowo płatne dla świadczeniodawcy.

ChUK a program Moje zdrowie

Wejście programu Moje Zdrowie do POZ nie zlikwidowało programu profilaktyki chorób układu krążenia (ChUK), który może być nadal realizowany w podstawowej opiece zdrowotnej.

• ChUK i Moje Zdrowie to dwa odrębne programy profilaktyczne.
• Realizacja programu ChUK nie wstrzymuje możliwości realizacji programu Moje Zdrowie.
• Natomiast udział pacjenta w programie Moje Zdrowie blokuje możliwość realizacji programu ChUK przez okres 12 miesięcy.
• Między kolejnymi realizacjami programu ChUK musi upłynąć co najmniej 5 lat.

Kody ICD-10

Referencje

1. Michnik, K., Mularczyk, M., & Stępień-Słodkowska, M. (2021). Anthropometric measures and biomarkers for cardiovascular disease risk factors: evidence from a study of Polish adults participating in the cardiovascular disease prevention program (CHUK). Anthropological Review, 84(4), 431-441. 
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 czerwca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. (2022). Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, poz. 1355. Ministerstwo Zdrowia.
3. Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej. (2025). Inne programy w POZ [FAQ]. Moje Zdrowie w POZ. 
4. Ministerstwo Zdrowia. (2024). Sprawozdanie z realizacji Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia w 2023 roku. Warszawa: Ministerstwo Zdrowia. 152 s. ISBN 978-83-7657-237-4.
5. Łątka, W., & Machnik, M. (2023). Profilaktyka w POZ. Kraków: Wydawnictwo Interaktywne Medutools.