Menopauza i andropauza – problemy medyczne pacjentek i pacjentów 50+

Już od ponad dwudziestu lat, 18 października obchodzimy Światowy Dzień Menopauzy i Andropauzy. Święto to ma na celu zwiększenie świadomości, a tym samym poprawę w zakresie opieki zdrowotnej – diagnostyki i leczenia. W tym roku przewodnim tematem Światowego Dnia Menopauzy jest terapia hormonalna [1]. O ile zjawisko menopauzy jest powszechnie znane, to termin andropauzy wciąż może budzić zdziwienie.

Menopauza, klimakterium, przekwitanie?

Ostatnie krwawienie menstruacyjne, po którym przez kolejne 12 miesięcy miesiączka nie występuje (a nie stwierdzono żadnych przyczyn patologicznych), nazywamy menopauzą. Średni wiek menopauzy w Polsce to 51. rok życia [2].

Menopauza to tak naprawdę ewidentny dowód zmian, które zachodzą w organizmie kobiety już od kilku lat. Wynikają one ze zmniejszenia wydolności hormonalnej jajników na skutek utraty pęcherzyków jajnikowych. Prowadzi to do spadku stężenia estrogenów i inhibin. Jako że działanie osi podwzgórze-przysadka-jajniki pozostaje prawidłowe, dochodzi do wielokrotnego zwiększenia poziomu hormonu folikulotropowego i luteinizującego, z największym stężeniem 2-3 lata po menopauzie [2]. Wobec tych zmian w organizmie kobiety musi dojść do ustalenia nowej równowagi hormonalnej z niskim stężeniem estrogenów, a wysokim gonadotropin. 

Głównymi objawami menopauzalnymi są: 

• objawy naczynioruchowe, głównie poty nocne oraz uderzenia gorąca – najbardziej uciążliwe w pierwszym roku od wystąpienia ostatniej miesiączki,
• atrofia pochwy i sromu – może objawiać się jako suchość pochwy czy dyspareunia – niezależnie od tego, czy kobieta jest, czy nie jest aktywna seksualnie,
• zaburzenia snu, 
• obniżenie nastroju [2, 3]. 

Należy przypomnieć również o chorobach związanych z menopauzą i zakończeniem ochronnego działania estrogenów, takich jak osteoporoza, choroba wieńcowa czy udar mózgu [3]. 

Leczenie uciążliwych objawów menopauzy polega na hormonalnej terapii zastępczej, jak i stosowaniu innych leków oraz interwencjach niefarmakologicznych. W praktyce klinicznej przydatne mogą okazać się dostępne w języku polskim stanowiska The North American Menopause Society dotyczące postępowania w przypadku zespołu moczowo-płciowego z 2020 roku [4], postępowania w przypadku osteoporozy z 2021 roku [5], terapii hormonalnej z 2022 roku [6] oraz niehormonalnych metod łagodzenia objawów menopauzalnych z 2023 roku [7]. 

Należy również pamiętać o zachowaniu profesjonalizmu w gabinecie lekarskim – zjawisko menopauzy ma złożony kontekst kulturowo-społeczny, który nadaje jej szereg negatywnych znaczeń. Ponad połowa Polek w trakcie menopauzy uznaje określenie „przekwitanie” za nacechowane negatywnie [8]. Terminami medycznymi są menopauza oraz klimakterium.

Andropauza

Późny hipogonadyzm męski (LOH, late-onset hypogonadism) to zespół objawów u starzejących się mężczyzn z niedoborem testosteronu. Problem ten dotyka nawet 12% mężczyzn między 40. a 69. rokiem życia [9]. 

Co istotne, w przeciwieństwie do menopauzy u kobiet, nie jest to do końca fizjologiczne zjawisko. Nie u wszystkich mężczyzn w podeszłym wieku dochodzi do spadku poziomu testosteronu poniżej normy, a nawet przy niskim stężeniu nie zawsze obecne są objawy kliniczne. Obniżanie poziomu testosteronu postępuje stopniowo i standardowo wynosi około 1% rocznie [10]. 

Najczęstsze objawy kliniczne andropauzy to niskie libido, utrata energii, zaburzenia wzwodu, senność popołudniowa, zaburzenia pamięci, zanik owłosienia łonowego, pesymizm, spadek wytrzymałości czy utrata zarostu na twarzy. Każdy z tych objawów występuje u ponad połowy pacjentów. Ich nasilenie można oceniać przy pomocy kwestionariuszy, przede wszystkim skali AMS (Aging Males Symptoms) oraz skali ADAM (Androgen Deficiency in Aging Males) [10]. Według rekomendacji Europejskiego Towarzystwa Menopauzy i Andropauzy [11], najważniejszymi objawami przy rozpoznawaniu LOH powinny być zaburzenia seksualne. W przypadku występowania takich zaburzeń lub współchorobowości należy rozważyć terapię testosteronem [11].

Powód do świętowania

Światowy Dzień Menopauzy i Andropauzy to dobry moment nie tylko by przypomnieć sobie podstawowe informacje o tych stanach i zaktualizować wiedzę, ale również spojrzeć z empatią na pacjentki i pacjentów w średnim i starszym wieku. Menopauza wciąż bywa tematem wstydliwym, a kobiety jej doświadczające często padają ofiarą żartów. Prawie połowa Polek uważa, że jest to temat tabu [8]. Może prowadzić to do bagatelizowania problemów i objawów, z którymi zgłaszają się pacjentki. Oba te stany, szczególnie w starzejącym się społeczeństwie, mogą stać się przyczyną coraz częstszych wizyt w gabinetach lekarskich.