Funkcjonowanie osób niesłyszących w systemie ochrony zdrowia

Mimo upływu lat rośnie konieczność zagospodarowania potrzeb i oczekiwań obszernej grupy osób niedosłyszących i g/Głuchych w obrębie dostępności do usług publicznych, również tych z obszaru świadczeń medycznych. Stan ten, podobnie jak ogólną kondycję systemu opieki zdrowotnej w Polsce, “odarła ze złudzeń” pandemia COVID-19 [1].

Na jakie aspekty warto zwrócić uwagę, gdy próg naszego gabinetu przekroczy osoba z defektem słuchu? Z jakich narzędzi można skorzystać, aby ułatwić proces komunikacji w tej szczególnej sytuacji?

“Głusi” czy “głusi”?

Na wstępie warto zaznaczyć, iż osoby, które borykają się z ograniczeniem słuchu, znajdują się w szerokim spektrum tej dysfunkcji, od całkowitego upośledzenia słuchu, przez osoby posługujące się implantami ślimakowymi, po słyszące niektóre dźwięki. Część z nich biegle zna język polski, inni posługują się tym językiem, ale wspomagają się wyświetlaniem napisów czy tłumaczeniem na polski język migowy (PJM); są też tacy, którzy nie znają żadnego języka [1]. Często używa się także określenia g/Głusi – zapis małą literą oznacza osoby, które nie słyszą, a zapis wielką literą odnosi się do osób, które utożsamiają się ze społecznością osób Głuchych i nie uważają się za osoby z niepełnosprawnością, ale za odrębną grupę językowo-kulturową, mającą własny język (PJM) i kulturę [1].

Nie wystarczy napisać na kartce

Wciąż za najprostszy sposób komunikacji z osobą g/Głuchą powszechnie uważa się zapisywanie informacji na kartce. Metoda ta może okazać się złudna, ponieważ zdarza się, iż osoba niesłysząca niekoniecznie będzie znać język polski, którym osoby bez deficytu słuchu posługują się na co dzień [1]. Łatwo będzie to zrozumieć, gdy przypomnimy sobie, iż jako dzieci uczyliśmy się rodzimego języka poprzez… powtarzanie wyrazów, które słyszeliśmy od rodziców.

Warto również mieć świadomość tego, iż osoby posługujące się PJM mogą nie rozumieć języka polskiego ze względu na różnice w konstrukcjach gramatycznych, co będzie widoczne zwłaszcza przy skomplikowanych zdaniach i wyrażeniach [2]. Przykładowo, SJM (system językowo-migowy) jest niejako “kalką” języka polskiego i migając w SJM, przekazujemy np. komunikat “Ile masz lat?”. To samo zdanie, w PJM przełożone na język polski brzmiałoby “Ty wiek ile” [2].

Część g/Głuchych wspomaga się odczytywaniem z ruchu warg wypowiadanych słów, co było znacznie utrudnione, a właściwie niemożliwe w okresie pandemii COVID-19 ze względu na konieczność noszenia maseczek. Warto o tym pamiętać również teraz, zwłaszcza w nadchodzącym sezonie infekcyjnym; poza tym nawet przypadkowe zasłanianie ust ręką czy odwrócenie głowy w innym kierunku może znacznie utrudnić komunikację z taką osobą.

Czas na zmiany

Raport Rzecznika Praw Obywatelskich rzuca światło na wiele zaniedbań w systemie zdrowia, które dyskryminują g/Głuchych, zwłaszcza tych, którzy słabo lub ogóle nie komunikują się w języku polskim [1]. Warto zwrócić uwagę na niektóre wnioski:

• placówki ochrony zdrowia nie są przygotowane do kontaktów z tą grupą pacjentów;
• wielu pracowników i pracowniczek wychodzi z założenia, że wszyscy głusi czytają z ruchu warg, potrafią pisać lub czytać po polsku;
• na głuchych zrzuca się obowiązek zapewnienia tłumacza PJM;
• problemy w posługiwaniu się pismem w języku polskim bywają diagnozowane jako niepełnosprawność intelektualna czy zaburzenie neurologiczne;
• brak przygotowania służb ratunkowych do kontaktów z głuchymi może prowadzić do postępowania, które szkodzi pacjentowi/pacjentce [1].

Warto również zwrócić uwagę na teleporady, które pozostają popularną formą zapewniania świadczeń medycznych i które w znacznej części nie będą mogły zaspokoić potrzeb osób g/Głuchych.

Co możemy zmienić w codziennej pracy?

Warto, aby informacja o tym, iż z naszych usług potrzebuje skorzystać osoba g/Głucha, pojawiła się już na etapie rejestracji, tak aby można było przygotować się do wizyty/konsultacji. W wielu poradniach czy szpitalnych oddziałach ratunkowych i izbach przyjęć funkcjonuje system wzywania pacjentów po nadanych numerach, co w przypadku wyświetlania tychże stanowi ułatwienie dla osób g/Głuchych. Jeżeli jednak zapraszacie pacjentów jedynie poprzez wywołanie numerka, to właśnie informacja z rejestracji powinna przypomnieć Wam o konieczności osobistego zaproszenia takiego pacjenta/pacjentki do waszego gabinetu.

Część studentów kierunków lekarskich podczas studiów ma możliwość poznania podstaw PJM czy SJM, mimo to i tak większość medyków nie posługuje się tymi językami. Z tego powodu dobrze pamiętać o kilku narzędziach, które będą pomocne w takich sytuacjach, np. o karcie komunikacji, zawierającej podstawowe piktogramy odnoszące się do najczęstszych zgłaszanych dolegliwości czy danych z wywiadu; znajdziecie ją tutaj.

Dostępny jest również tłumacz on-line języka migowego, z którego pomocy można skorzystać codziennie całodobowo pod tym linkiem. Jeżeli zdecydujecie się komunikować za pomocą pisania na kartce, pamiętajcie o upraszczaniu komunikatów i miejcie na uwadze to, że część pacjentów g/Głuchych może nie znać języka polskiego.

Podsumowanie wizyty jest niezwykle ważne w przypadku wszystkich chorych, szczególnie gdy zachodzą bariery komunikacyjne. Może się zdarzyć, że osoba g/Głucha nie będzie umiała dopytać o niektóre aspekty terapii czy sposobu przyjmowania leków. W takich sytuacjach tym bardziej warto powtórzyć zalecenia lub wydać je w pisemnej formie, przy założeniu, że pacjent/pacjentka posługuje się językiem polskim.

Dużym sukcesem jest uruchomienie aplikacji mobilnej Alarm112, która dzięki podstawowym piktogramom ułatwia osobom g/Głuchym wezwanie zespołu ratownictwa medycznego, straży pożarnej czy policji. Wciąż jednak wiedza o niej w niewystarczającym stopniu dociera do przedstawicieli tej grupy chorych. Ponadto, warto również informować o tym, iż część popularnych telefonów zaufania świadczy swoje usług również poprzez komunikację w formie czatu, jak w przypadku serwisów 116111, Niebieskiej Linii czy 116SOS.