Świąd pochwy i sromu – przyczyny i skuteczne strategie leczenia

Świąd w obrębie pochwy i sromu to jedna z częstszych dolegliwości zgłaszanych przez kobiety. Szacuje się, że nawet jedna na dziesięć kobiet doświadcza tej dolegliwości w ciągu życia. Jednak rzeczywista częstość występowania roblemu jest prawdopodobnie wyższa – wiele pacjentek nie zgłasza objawów ze względu na wstyd lub próbuje leczyć się samodzielnie dostępnymi bez recepty preparatami.

Kluczowe przyczyny świądu sromu i pochwy

Kandydoza sromu i pochwy 

Grzybicze zakażenia narządów płciowych są częstą przyczyną świądu sromu, odpowiadającą za około 35–40% wszystkich przypadków. Najczęściej izolowanymi patogenami są Candida albicans (ponad 90% zakażeń) oraz Candida glabrata (około 2%). Szacuje się, że aż 75% kobiet doświadczy przynajmniej jednego epizodu waginalnej kandydozy w ciągu życia. 

Typowe objawy grzybicy pochwy to:

• intensywny świąd i pieczenie pochwy i sromu (dominujący objaw), 
• zaczerwienienie i obrzęk warg sromowych mniejszych, czasem także większych, 
• białe, grudkowate upławy o wyglądzie twarożku, zwykle bez przykrego zapachu, 
• ból podczas stosunku (dyspareunia),
• pieczenie przy oddawaniu moczu (dysuria). 

Objawy nasilają się często przed miesiączką, a w przypadkach infekcji wywołanych C. glabrata lub innymi gatunkami niż C. albicans mogą być mniej nasilone lub nietypowe.

Kontaktowe zapalenie skóry

Jedną z głównych przyczyn świądu są stany zapalne skóry wywołane przez substancje drażniące, takie jak detergenty, środki zapachowe, lubrykanty czy produkty higieniczne (np. lateksowe prezerwatywy lub żele intymne). Szczególnie podatne na te czynniki są kobiety z nietrzymaniem moczu – przewlekła wilgoć uszkadza barierę ochronną skóry, zwiększając ryzyko podrażnień. Dodatkowo, kobiety po menopauzie, u których w wyniku niedoboru estrogenów dochodzi do zaniku (atrofii) błony śluzowej i zmniejszenia wydzieliny, są bardziej narażone na dyskomfort i podrażnienia.

Łojotokowe zapalenie skóry

Charakteryzuje się występowaniem rumieniowo-złuszczających zmian w okolicach narządów płciowych oraz innych miejscach (owłosiona skóra głowy, fałdy nosowo-wargowe, brwi).

Łuszczyca narządów płciowych

U około jednej trzeciej pacjentów z łuszczycą występuje zajęcie okolicy genitalnej. Łuszczyca w tej okolicy może objawiać się jako dobrze odgraniczone, lekko łuszczące się, rumieniowe, czerwone blaszki, z towarzyszącymi pęknięciami i rozszczepieniami.

Liszaj płaski

Około 20% osób z liszajem płaskim doświadcza zmian w okolicach narządów płciowych. Objawy obejmują świąd, pieczenie, ból oraz dolegliwości podczas współżycia. Typowym znakiem choroby są białawe, siateczkowate prążki (linijne zmiany Wickhama).

W późniejszym etapie może rozwinąć się postać nadżerkowa – pojawiają się rumień z nadżerkami, bliznowacenie oraz zmiany obejmujące narządy płciowe.

Liszaj twardzinowy

To przewlekła choroba zapalna prowadząca do ścieńczenia skóry. Wczesne objawy obejmują rumień i nadżerki. W zaawansowanym stadium pojawiają się białe, twarde blaszki, krwawienia podskórne, bliznowacenie, zaniki, pęknięcia oraz nadmierne tworzenie się znamion skórnych. Choroba ta może prowadzić do powstawania blizn, deformacji struktury narządów płciowych oraz zwiększać ryzyko rozwoju raka płaskonabłonkowego (SCC).

Zmiana nowotworowa

Rzadko świąd może być oznaką złośliwego nowotworu sromu, takiego jak SCC, czerniak, pozasutkowa choroba Pageta (EMPD) lub śródnabłonkowa neoplazja sromu (VIN). 

Zmiany te mogą występować pod postacią: 

• grudek i guzków koloru skóry (niewielkich, dobrze odgraniczonych, zlokalizowanych na wargach sromowych), 
• nadżerek i owrzodzeń (bolesnych lub bezbolesnych, pojedynczych lub wieloogniskowych), 
• zmian przebarwieniowych lub odbarwieniowych (często o nieregularnych brzegach), 

którym mogą towarzyszyć świąd, pieczenie, uczucie dyskomfortu. Czasem mogą też przebiegać bezobjawowo, co utrudnia wczesne rozpoznanie.

Postępowanie diagnostyczne

Wywiad i badanie przedmiotowe

Istotne jest zebranie dokładnego wywiadu, obejmującego pytania o stosowanie produktów higienicznych, historię alergii, choroby skóry oraz objawy infekcji.

Badanie powinno obejmować ocenę całej skóry (w poszukiwaniu zmian łuszczycowych lub atopowych) oraz badanie narządów płciowych.

Leczenie świądu pochwy i sromu

Leczenie farmakologiczne

• Kortykosteroidy miejscowe (np. klobetazol) to podstawowy element leczenia stanów zapalnych, takich jak liszaj twardzinowy czy liszaj płaski. Dobór siły leku zależy od wieku, rozpoznania i nasilenia objawów.
• Inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) stosowane są przy dłuższym leczeniu lub gdy sterydy są niewskazane.
• W przypadku uporczywego świądu stosuje się doksepinę lub – przy współistnieniu neuropatii – gabapentynę i lidokainę.
• Infekcje leczy się zależnie od podejrzewanej etiologii:
  • grzybicze – azole, w trudnych przypadkach kwas borowy,
  • bakteryjne – antybiotyki,
  • wirusowe – acyklowir,
  • pasożytnicze – permetryna, mebendazol.
• U kobiet po menopauzie korzystne może okazać się zastosowanie miejscowej terapii estrogenowej.

Leczenie niefarmakologiczne

• Unikanie drażniących produktów (detergenty, zapachy, lateks).
• Pielęgnacja: delikatne oczyszczanie, stosowanie emolientów i kremów barierowych (np. wazelina, pasta cynkowa).
• Modyfikacja zachowań: chłodzenie zamiast drapania, ewentualna pomoc psychologiczna.
• Edukacja: powinna obejmować zasady higieny po stosunku płciowym oraz rekomendację noszenia przewiewnej, najlepiej bawełnianej bielizny.
• Fototerapia (UVB/NBUVB) może być skuteczna w opornych przypadkach, np. łuszczycy czy liszaju.

W przypadku braku poprawy lub podejrzenia zmiany nowotworowej pacjentki powinny być niezwłocznie kierowane do poradni dermatologicznej lub ginekologicznej (e-skierowanie nie jest wymagane).

Kiedy skierować pacjentkę do AOS?

Wskazania do konsultacji specjalistycznej:

• podejrzenie raka sromu lub pochwy (wrzód, guz, nietypowa zmiana),
• utrzymujące się objawy mimo odpowiedniego leczenia przez 2–3 miesiące,
• diagnostyczne wątpliwości wymagające biopsji,
• dermatozy o znacznym nasileniu.