Moczenie nocne u dzieci – kiedy to etap rozwoju, a kiedy objaw poważniejszego problemu?

Moczenie nocne (łac. enuresis nocturna) to częsta, ale wciąż niedostatecznie zgłaszana dolegliwość wieku rozwojowego, która znacząco wpływa na dobrostan dziecka i jego rodziny. Chociaż często jest bagatelizowane jako „przejściowy etap”, dla wielu pacjentów staje się źródłem wstydu, obniżonej samooceny i trudności w relacjach społecznych. 

Fizjologia oddawania moczu u dzieci

Wczesne dzieciństwo to okres intensywnego dojrzewania układu nerwowego, odpowiedzialnego za kontrolę mikcji:

• noworodki oddają mocz odruchowo;
• roczne dzieci odczuwają parcie, lecz nie kontrolują jeszcze mikcji;
• trzylatki potrafią świadomie powstrzymać oddanie moczu;
• czterolatki oddają mocz na polecenie;
• pięciolatki kontrolują mikcję niezależnie od stopnia wypełnienia pęcherza.

Pełna kontrola nocna zwykle pojawia się później niż dzienna, a proces ten przebiega szybciej u dziewczynek. Prawidłowe oddawanie moczu rozwija się u około 90% dzieci.

Rodzaje zaburzeń mikcji

Moczenie nocne to mimowolne oddawanie moczu podczas snu, występujące u dzieci powyżej 5. roku życia (dziewczynki) lub 6. roku życia (chłopcy), pojawiające się co najmniej dwa razy w tygodniu. Dzieli się je na:

• pierwotne – dziecko nigdy nie miało 6-miesięcznego okresu suchych nocy,
• wtórne – występuje po co najmniej półrocznym okresie suchości i często wiąże się z czynnikami emocjonalnymi lub somatycznymi.

Każdą postać można dodatkowo sklasyfikować jako:

• moczenie izolowane – bez towarzyszących objawów ze strony układu moczowego,
• moczenie współistniejące – z objawami dziennymi, np. częstomocz, naglące parcia.

Epidemiologia enurezy

Moczenie nocne to najczęstszy, po chorobach alergicznych, przewlekły problem zdrowotny u dzieci. Dotyczy 5–15% dzieci w wieku 6–7 lat. Częstość występowania maleje z wiekiem, a dolegliwość występuje dwukrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Aż 62% przypadków stanowi forma pierwotna, a u 59% dzieci obserwuje się współwystępowanie zaburzeń emocjonalnych.

Przyczyny moczenia nocnego

Etiologia moczenia nocnego jest złożona. Do najczęstszych przyczyn należą:

• brak równowagi między nocną produkcją moczu a pojemnością pęcherza,
• głęboki sen uniemożliwiający wybudzenie przy parciu,
• opóźnione dojrzewanie neurologiczne,
• niedobór nocnej sekrecji wazopresyny (nocna poliuria),
• zmniejszona pojemność pęcherza moczowego,
• predyspozycje genetyczne (ryzyko do 70% przy obciążeniu obojga rodziców),
• stresujące wydarzenia (rozwód rodziców, pojawienie się rodzeństwa),
• współistniejące choroby (cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek, zespół bezdechu sennego, ADHD).

Obraz kliniczny zaburzeń mikcji u dzieci

Pierwotne izolowane moczenie nocne charakteryzuje się:

• występowaniem od urodzenia bez przerwy,
• brakiem objawów dziennych,
• rodzinnym występowaniem (często w linii męskiej),
• prawidłowymi wynikami badań.

Moczenie nocne wtórne:

• zwykle towarzyszą mu objawy choroby podstawowej.

Diagnostyka moczenia nocnego – schemat postępowania

Diagnostyka zaburzeń mikcji u dzieci opiera się na czterech filarach:

• wywiad – uwzględnia charakter moczenia (pierwotne/wtórne), częstotliwość i jakość mikcji, objawy dzienne, zaparcia, obciążenia rodzinne i okołoporodowe;
• badanie fizykalne – ocena brzucha, zewnętrznych narządów płciowych, okolicy krzyżowej i odruchów kończyn dolnych;
• badania laboratoryjne – ogólne badanie i posiew moczu, stężenie glukozy, kreatyniny, elektrolitów;
• badania obrazowe – USG układu moczowego z oceną zalegania; inne badania (np. uroflowmetria) wg wskazań specjalisty.

Leczenie moczenia nocnego u pacjentów pediatrycznych

Edukacja i zmiana nawyków

Pierwszym krokiem jest edukacja i motywacja rodziny. Obejmują one:

• ograniczenie płynów wieczorem,
• obowiązkowe opróżnienie pęcherza przed snem,
• prowadzenie kalendarza mikcji – nagradzanie za „suche noce”,
• rezygnację z pieluch po 3. r.ż. – hamują motywację i opóźniają rozwój kontroli.

Trening alarmowy

• Alarmy moczowe (dźwiękowe, wibracyjne) – skuteczność do 75%, nawroty u 20–40%.
• Budzenie dziecka po ok. 3 godzinach snu, by nauczyć je wybudzania w odpowiedzi na parcie.

Ćwiczenia rozciągające pęcherz

• Trening mikcji w ciągu dnia i wieczorem – regularne oddawanie moczu co 2–3 h.
• Zwiększona podaż płynów w dzień w celu „ćwiczenia” pęcherza.

Leczenie farmakologiczne

• Desmopresyna – analog wazopresyny, zmniejsza produkcję moczu nocą. Skuteczność 70–90%.
• Leki antycholinergiczne (np. oksybutynina) – dla dzieci z małą pojemnością pęcherza i parciami naglącymi.
• Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne – stosowane rzadko, w ośrodkach specjalistycznych z uwagi na kardiotoksyczność.

Leczenie przyczynowe

W przypadku moczenia wtórnego: terapia choroby podstawowej (infekcja, wada układu moczowego, padaczka itp.).

Psychoterapia

Wskazana przy podejrzeniu tła emocjonalnego. Leczenie obejmuje wsparcie psychologiczne, edukację rodziców oraz dziecka.