Polipy jelita grubego – czy to zawsze powód do niepokoju?

Polipy jelita grubego występują średnio u co czwartej osoby po 50. r.ż., częściej u mężczyzn. Ryzyko ich powstawania rośnie stopniowo już od 30. roku życia. U około 5% pacjentów polipy przekształcą się w raka jelita grubego. Wzrost świadomości pacjentów na temat kolonoskopii i polipów sprawia, że coraz istotniejsze jest właściwe rozumienie tego problemu – by nie lekceważyć wyniku, ale też nie wywoływać niepotrzebnego lęku.

Objawy polipów jelita grubego

Większość polipów jest bezobjawowa. Dotyczy to zwłaszcza małych zmian, co podkreśla znaczenie badań przesiewowych. Jednak większe polipy lub transformacja złośliwa objawia się m.in.:

• krwawieniem z odbytnicy;
• zmianą zabarwienia stolca – smolisty, podbarwiony krwią;
• zmianą rytmu wypróżnień – uporczywe zaparcia lub biegunki;
• bólem brzucha – skurcze, wzdęcia, uczucie pełności;
• nudnościami i wymiotami – szczególnie w przypadku niedrożności;
• osłabieniem i męczliwością – na skutek niedokrwistości spowodowanej przewlekłym krwawieniem.

Polipy jelita grubego – klasyfikacja

Polipy jelita grubego to zmiany wychodzące z błony śluzowej i uwypuklające się do światła jelita. Ze względu na wygląd makroskopowy dzieli się je na:

1. uszypułowane – przypominają grzyb lub mały kalafior; częściej przekształcają się w raka jelita grubego;
2. siedzące – nie mają szypuły; mogą być płaskie lub lekko uniesione.

Ze względu na budowę histologiczną wyróżnia się polipy:

• nienowotworowe:
  • hiperplastyczne – stanowią 90% polipów jelita grubego;
  • zapalne (polip rzekomy, pseudopolip) – powstaje w wyniku zniszczenia śluzówki przez proces chorobowy (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego), a fragment prawidłowej błony śluzowej daje wrażenie uwypuklenia;
  • przerośnięte grudki chłonne;
  • hamartomatyczne – często w zespołach uwarunkowanych genetycznie;

• nowotworowe – głównie gruczolaki, nowotwory łagodne o potencjale przemiany złośliwej:
  • cewkowe – najczęstsze,
  • kosmkowe – o wysokim ryzyku atypii,
  • cewkowo-kosmkowe,
• ząbkowane – grupa heterogenna; może być polipem hiperplastycznym lub gruczolakiem.

U osób dorosłych najczęściej występują polipy hiperplastyczne oraz gruczolakowe.

Polipy jelita grubego – czy są powody do obaw?

Zdecydowana większość polipów nie ma potencjału do przekształcenia się w nowotwór złośliwy, a transformacja rakowa w przypadku małego gruczolaka może trwać nawet 10 lat. Jednak obecność polipów zawsze wymaga uwagi i rozważenia ryzyka przemiany złośliwej. 

Ryzyko transformacji złośliwej rośnie także wraz z wielkością polipa.

Dziedziczne zespoły polipowatości, takie jak rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP), wiążą się z występowaniem dużej liczby polipów, z których niemal 100% rozwinie się w raka jelita grubego przed 40. rokiem życia.

Czy polipom jelita grubego można zapobiec?

Znaczna część czynników ryzyka rozwoju zmian polipowatych w jelicie grubym ma charakter niemodyfikowalny:

• wiek – ryzyko zachorowania rośnie po 50. r.ż.;
• predyspozycja rodzinna – ryzyko jest dwukrotnie większe, jeśli krewny I stopnia miał postawioną diagnozę raka jelita grubego;
• zespoły genetyczne – m.in. zespół Lyncha i rodzinna polipowatość gruczolakowata;
• choroby zapalne jelit – m.in. WZJG, choroba Leśniowskiego–Crohna;
• rasa – większa predyspozycja wśród osób pochodzenia afrykańskiego;

Wśród aspektów, na które pacjenci mają wpływ, wymienia się natomiast:

• palenie tytoniu,
• nadwagę i otyłość,
• siedzący tryb życia,
• niezdrową dietę (ubogobłonnikową, bogatotłuszczową, wysokokaloryczną, ubogą w wapń, owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych),
• nadmierne spożycie alkoholu.

Prewencja

Najskuteczniejszą formą profilaktyki polipów jelita grubego jest prowadzenie zdrowego stylu życia oraz wykonywanie badań przesiewowych, wśród których złotym standardem jest kolonoskopia. Ryzyko zmniejszają także NLPZ i statyny, jednak nie zaleca się ich stosowania w ramach prewencji polipów.

Diagnostyka polipów jelita grubego – czego nie przeoczyć i jak leczyć?

Jeśli na podstawie wywiadu klinicznego nasuwa się podejrzenie polipów jelita grubego, należy pacjenta skierować na kolonoskopię oraz zlecić badania laboratoryjne, m.in. morfologię krwi obwodowej oraz badanie na krew utajoną w kale.

Jeśli pacjent nie prezentuje objawów klinicznych, ale jest w przedziale wiekowym 50-65 lat,  przysługuje mu kolonoskopia jako badanie przesiewowe raka jelita grubego (e-skierowanie nie jest wymagane). Badanie jest także refundowane przez NFZ dla młodszych grup wiekowych przy spełnieniu dodatkowych warunków. 

Jeśli kolonoskopia wykazała obecność polipów jelita grubego, należy wydać skierowanie do poradni gastroenterologicznej. Nawet jeśli wykonano polipektomię podczas badania endoskopowego, specjalista ułoży plan terapeutyczny i wyda zalecenia odnośnie ewentualnych badań dodatkowych oraz przyszłych kolonoskopii. Natomiast jeśli wysunięto podejrzenie nowotworu – pacjenta należy pilnie skierować do poradni chirurgii onkologicznej (wystaw kartę DiLO).

Wystąpienie nowych objawów sugerujących polipy jelita grubego wymaga skierowania pacjenta na kolonoskopię diagnostyczną, nawet jeśli niedawno wykonano tego typu badanie.

Podsumowanie

Według Global Cancer Statistics 2022, rak jelita grubego to trzeci najczęściej występujący nowotwór złośliwy, pod względem śmiertelności zajmujący niechlubne drugie miejsce. Większość jego przypadków rozwija się z polipów, których wczesne wykrycie i usunięcie może zapobiec rozwojowi raka i uratować życie.