Kwalifikacja do szczepień ochronnych – jakie są przeciwwskazania?

Nadzór nad realizacją kalendarza szczepień oraz kwalifikacja do szczepień, zarówno obowiązkowych, jak i zalecanych, stanowi nieodłączny element pracy lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Wielu pacjentów ma wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa tej procedury, dlatego kluczowa podczas wizyty kwalifikacyjnej jest znajomość przeciwwskazań. W jakich sytuacjach należy zachować ostrożność i odroczyć szczepienie? Którym pacjentom nie należy podawać określonych preparatów? 

Przeciwwskazania do szczepień

Na wstępie warto podkreślić, że rzeczywiste przeciwwskazania do szczepień występują rzadko, a większość z nich ma charakter przejściowy i nie powinna być powodem rezygnacji z immunizacji u pacjenta.

Przeciwwskazania bezwzględne 

Jedynym, trwałym przeciwwskazaniem bezwzględnym do szczepień jest reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce preparatu lub wywiad reakcji anafilaktycznej na jakikolwiek składnik szczepionki (np. białko jaja kurzego, neomycynę, formaldehyd).

Przeciwwskazania względne 

Przeciwwskazania względne, zgodnie z zaleceniami Komitetu Doradczego do spraw Szczepień (Advisory Committee on Immunization Practices, ACIP), powinny być obecnie określane raczej jako “stany wymagające zachowania ostrożności”. Obejmują one sytuacje, które mogą zwiększać ryzyko działań niepożądanych, bądź obniżać skuteczność szczepień w określonych grupach pacjentów.

Do stanów wymagających zachowania szczególnej ostrożności zalicza się:  

• ostre choroby przebiegające z gorączką lub bez niej o ciężkim lub średnio ciężkim przebiegu (np. grypa, zapalenie płuc, ostre zapalenie oskrzeli, ostra biegunka infekcyjna);
• zaostrzenie chorób przewlekłych (np. zaostrzenie POChP, astmy, niewydolności serca).

W takich przypadkach szczepienie należy odroczyć do momentu wycofania się ostrych objawów lub stabilizacji stanu klinicznego pacjenta z rozpoznaniem choroby przewlekłej.

Szczególne przeciwwskazania 

Należy pamiętać, że odrębna lista przeciwwskazań dotyczy szczepionek żywych, do których należą preparaty uodparniające przeciwko: 

• gruźlicy (BCG), 
• odrze/śwince/różyczce (MMR), 
• ospie wietrznej, 
• rotawirusom, 
• durowi brzusznemu, 
• żółtej febrze, 
• grypie (wyłącznie preparat donosowy, obecnie niedostępny).

Szczepionki żywe są przeciwwskazane w następujących stanach klinicznych: 

• ciąża,
• ciężkie wrodzone i nabyte niedobory odporności (np. nowotwory limfoproliferacyjne, uogólniona choroba nowotworowa, AIDS, leczenie immunosupresyjne, stan po przeszczepieniu szpiku, chemio- i radioterapia).

Ponadto, niektóre sytuacje kliniczne mogą stanowić przeciwwskazanie do podania określonych preparatów. Najważniejsze z nich wymieniono w tabeli poniżej.

Opisane powyżej przeciwwskazania mogą mieć charakter bezwzględny lub względny, wymagający zachowania szczególnej ostrożności (np. ciąża stanowi przeciwwskazanie bezwzględne do podania szczepionki MMR oraz względne w przypadku immunizacji przeciwko dendze). W razie wątpliwości, przed kwalifikacją pacjenta do podania określonego preparatu, warto każdorazowo zweryfikować charakterystykę produktu leczniczego (ChPL) pod kątem występowania ewentualnych przeciwwskazań.