Szczepienie przeciwko krztuścowi – dostępne preparaty i przeciwwskazania

Krztusiec to choroba bakteryjna wywoływana przez Gram-ujemną pałeczkę Bordetella pertussis, charakteryzująca się uporczywym, napadowym kaszlem, który może prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci. W ostatnim czasie w wielu krajach obserwuje się cykliczny wzrost liczby zachorowań. W 2024 roku w Polsce odnotowano rekordowe 32 430 zachorowań, co oznacza 35-krotny wzrost w porównaniu do 922 przypadków w 2023 roku. Przyczynami są m.in. spadek akceptacji szczepień, wygasanie odporności po 5-12 latach od ostatniej dawki oraz ewolucja bakterii [1, 2].

Poradnik

Krztusiec

Sprawdź

Dostępne preparaty szczepionkowe

Szczepionki przeciw krztuścowi zawsze występują w postaci skojarzonej i zawierają komponenty uodparniające przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi. Dostępne w Polsce preparaty obejmują [1]:

• szczepionki pełnokomórkowe (DTwP) – zawierają całe, inaktywowane bakterie Bordetella pertussis. Są one stosowane w podstawowym schemacie szczepień u niemowląt i dzieci do 2. r.ż. Szczepionki te są znane z wywoływania silniejszej odpowiedzi immunologicznej, ale również większej liczby działań niepożądanych w porównaniu do szczepionek bezkomórkowych;
• szczepionki bezkomórkowe (DTaP, Tdap) – zawierają wybrane antygeny bakterii Bordetella pertussis, takie jak toksyna krztuścowa, hemaglutynina włókienkowa czy pertaktyna. Są preferowane jako dawki przypominające u starszych dzieci, młodzieży i dorosłych ze względu na mniejszą liczbę działań niepożądanych.

Szczepionki bezkomórkowe występują jako:

• szczepionka 3w1 (DTaP przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) np. Infanrix-DTaP;
• szczepionka 4w1 (DTaP-IPV przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis) np. Tetraxim, Infanrix-IPV;
• szczepionka 5w1 (DTaP-IPV+Hib przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b) np. Pentaxim, Infanrix-IPV+Hib;
• szczepionka 6w1 (DTaP+IPV+Hib+wzwB przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B) np. Infanrix Hexa, Hexacima.

Preparaty Tdap (np. Boostrix, Adacel), przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca oraz bezkomórkowym składnikiem krztuśca, to szczepionki przeznaczone dla młodzieży i dorosłych jako dawki przypominające.

Schemat szczepienia

W Polsce, zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO), dzieci powinny otrzymać szczepienia podstawowe w wieku 2, 3-4, 5-6 oraz 16-18 miesięcy (DTwP), a następnie dawki przypominające w wieku 6 lat (DTaP) oraz 14 lat (Tdap). Zaleca się również szczepienie przypominające dorosłych szczepionką Tdap co 10 lat, szczególnie kobiet w ciąży między 27 a 36 tygodniem ciąży, personelu medycznego oraz osób mających kontakt z niemowlętami. Ponadto ważnym elementem profilaktyki jest strategia kokonu, polegająca na szczepieniu otoczenia niemowląt (np. rodziców, dziadków, rodzeństwa), które nie mogą jeszcze być zaszczepione, aby zmniejszyć ryzyko transmisji bakterii [1, 3]. 

Pełen kalendarz szczepień dostępny jest na Remedium.md.

Kalendarz szczepień

Interaktywne narzędzie, które pozwoli Ci planować szczepienia pacjentów pediatrycznych.

Sprawdź

Przeciwwskazania do szczepienia

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do szczepienia przeciwko krztuścowi są [1, 4]:

• reakcja anafilaktyczna na poprzednią dawkę szczepionki lub jej składnik,
• ciężka encefalopatia występująca w ciągu 7 dni po poprzedniej dawce szczepionki.

Przeciwwskazania względne obejmują [4]:

• ciężkie reakcje miejscowe (np. obrzęk całej kończyny),
• epizody hipotoniczno-hiporeaktywne,
• drgawki gorączkowe i inne poważne reakcje ogólnoustrojowe.

W przypadku ich występowania decyzję o dalszym schemacie szczepień podejmuje się indywidualnie. 

Inne przeciwwskazania obejmują ostrą chorobę gorączkową czy przemijające zaburzenia neurologiczne. Są to przeciwwskazania okresowe i ustają po wygaśnięciu przyczyny.

Działania niepożądane

Szczepienie przeciw krztuścowi wiąże się z rzadkim występowaniem miejscowych i ogólnych niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). Szczepionki pełnokomórkowe częściej powodują te reakcje niż szczepionki bezkomórkowe [5].

Najczęstsze NOP to reakcje miejscowe (ból, obrzęk, tkliwość w miejscu wstrzyknięcia – ok. 1/100 dawek) i objawy ogólne (gorączka, brak łaknienia, niepokój, rozdrażnienie, senność). 

Rzadkie, poważne reakcje, takie jak drgawki (1/1000 dawek), reakcje anafilaktyczne (1/10 000 dawek), epizody hipotoniczno-hiporeaktywne (57-250/100 000 dawek) czy encefalopatia (0-10,5/1 000 000 dawek), zwykle ustępują bez trwałych następstw [1].

Zamienne stosowanie szczepionek

Szczepionkę pełnokomórkową (DTwP) można na każdym etapie cyklu podstawowego zastąpić szczepionką bezkomórkową (DTaP). Jeśli rozpoczęto schemat szczepionką bezkomórkową, zaleca się kontynuację tego samego preparatu ze względu na różnice antygenowe między preparatami różnych producentów [1].

Podsumowanie

W Polsce bezpłatne szczepienie przeciwko krztuścowi obejmuje standardowo wszystkie dzieci do 2 lat (szczepionką pełnokomórkową DTwP), dzieci w wieku 6 i 14 lat (bezkomórkową DTaP/Tdap), kobiety ciężarne między 27. a 36. tygodniem ciąży oraz młodzież do ukończenia 19. roku życia, jeśli nie otrzymała wcześniejszych szczepień przypominających. Pozostali dorośli, w tym seniorzy, mogą zaszczepić się jedynie odpłatnie, chyba że znajdą się w wyjątkowej sytuacji epidemiologicznej (np. personel medyczny podczas epidemii). Szczepienia przypominające dla dorosłych są zalecane co 10 lat, aby chronić siebie oraz osoby z otoczenia, szczególnie niemowlęta i dzieci [1, 2].