Wyszukaj w publikacjach
Kto może kwalifikować do szczepień? Na co należy zwrócić uwagę przy kwalifikacji? Czym jest NOP i kiedy go zgłosić?
Tematyka szczepień budzi aktualnie wiele kontrowersji, dlatego tak ważne jest, aby lekarz biegle poruszał się w tej tematyce. Kwalifikacja do szczepień oraz same szczepienia (zarówno obowiązkowe, jak i zalecane czy bezpłatne) są bowiem dosyć dokładnie uregulowane prawnie, co może okazać się pomocne w czasie pracy w gabinecie Podstawowej Opieki Zdrowotnej.
Kwalifikacja do szczepienia – czy jest konieczna?
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej: u.c.z.), wykonanie obowiązkowego i zalecanego szczepienia ochronnego musi być poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania szczepienia ochronnego (zob. art. 17 ust. 2 oraz art. 19 ust. 6 u.c.z.).
Kto może kwalifikować do szczepień obowiązkowych?
Równocześnie w art. 17 ust. 6 u.c.z. wskazano, że szczepienia ochronne przeprowadzają lekarze posiadający kwalifikacje określone przez Ministra Zdrowia. Zgodnie z tym, szczepienia mogą przeprowadzać osoby, które spełniają jeden z poniższych warunków:
- odbyły w ramach doskonalenia zawodowego kurs lub szkolenie w zakresie szczepień ochronnych i uzyskały dokument potwierdzający jego ukończenie,
- uzyskały specjalizację w dziedzinie, w przypadku której ramowy program kształcenia podyplomowego obejmował problematykę szczepień ochronnych na podstawie przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz przepisów o zawodach pielęgniarki i położnej,
- posiadają co najmniej 6-miesięczną praktykę w zakresie przeprowadzania szczepień ochronnych (§ 6 rozporządzenia MZ z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych).
Należy zwrócić uwagę, że wymagania te odnoszą się tylko do osób przeprowadzających szczepienie, czyli podających szczepionki. Nie muszą ich spełniać osoby kwalifikujące do szczepień - wobec nich, w przepisach u.c.z. zawarto tylko jeden wymóg, jakim jest posiadanie tytułu zawodowego lekarza. Oznacza to, że kwalifikacji do szczepień nie może przeprowadzić np. pielęgniarka czy lekarz dentysta.
Jak zakwalifikować do szczepienia?
Na początku warto nadmienić, że kwalifikacja do szczepienia jest ważna 24 godziny, zatem możliwe jest np. zakwalifikowanie dziecka rano, a zaszczepienie nawet następnego dnia, pod warunkiem zrobienia tego w godzinach porannych.
Celem kwalifikacji do szczepienia jest upewnienie się co do wskazań oraz wykluczenie przeciwwskazań do podania szczepionki. Badanie lekarskie kwalifikacyjne do każdego szczepienia składa się z:
- ukierunkowanego wywiadu,
- przesiewowego badania przedmiotowego, które obejmuje co najmniej:
- ocenę stanu ogólnego pacjenta, w tym podstawowych parametrów życiowych (temperatura, akcja serca, oddychanie, świadomość),
- zbadanie gardła i węzłów chłonnych,
- osłuchanie płuc i serca.
Badanie kwalifikacyjne do szczepienia jest bardzo podobne niezależnie od planowanej do podania szczepionki, różni się w szczegółach dotyczących przeciwwskazań do konkretnych szczepionek.
Nie należy odraczać szczepień z uwagi na katar czy niewielki ból gardła, ponieważ objawy te nie stanowią przeciwwskazań do szczepienia! Nie ulegajmy presji ruchów antyszczepionkowych. Nie rozbijamy wizyt szczepiennych, typu 1 wizyta = 1 szczepienie. Nie róbmy każdorazowo przed szczepieniem badań takich jak morfologia, CRP czy badanie ogólne moczu – nie ma takiego obowiązku i nie jest to rutynowa praktyka.
W procesie kwalifikacji można skorzystać z przygotowanych kwestionariuszy. Zawierają one m.in. pytania o uczulenia, reakcje na poprzednie szczepienia, stany związane z zaburzeniami odporności czy ciążą. Korzystanie z kwestionariusza nie jest obowiązkowe, wystarczy ustna zgoda na szczepienie. Należy jednak pamiętać, że szczepionki zawierające żywe drobnoustroje zwykle mają więcej przeciwwskazań i w ich przypadku lepiej, aby rodzic otrzymał taki kwestionariusz do wypełnienia.
Dwie szczepionki żywe możemy podać jednocześnie lub w odstępie co najmniej 4 tygodni. Warto nadmienić, że szczepienia starszych dzieci na gruźlicę z reguły przeprowadza się w poradni konsultacyjnej do spraw szczepień. Teoretycznie można zrobić to w POZ, ale jest to problematyczne z uwagi na fakt, że nie wszystkie pielęgniarki potrafią ją wykonać, a szczepionka jest 10 dawkowa.
Na co zwrócić uwagę?
Zwracajmy uwagę na rejestrację produktu, np. szczepionki skojarzone (tj. 5w1 czy 6w1) z reguły mają rejestrację do 24 m.ż. lub 36 m.ż., szczepionka na pneumokoki Synflorix do 5 r.ż., szczepionkę przeciwko rotawirusom najlepiej podać do 24 t.ż., a przeciwko Hib do 6 r.ż. Nie oznacza to, że podanie tych szczepionek u osób starszych wywoła ciężkie objawy niepożądane, ale nie mają one rejestracji w tych grupach wiekowych.
Pamiętajmy też o odpłatności. Jeżeli dziecko jest szczepione zgodnie z PSO, szczepienia są darmowe. Darmowe jest szczepienie na gruźlicę do 15 r.ż., a większość pozostałych szczepionek do 19 r.ż.. Osoby dorosłe niezaszczepione w dzieciństwie (np. urodzone za granicą) muszą za szczepienia zapłacić.
Dla wcześniaków bezpłatnie dostępne są wszystkie szczepionki z obowiązkowego programu szczepień, z tą różnicą, że w przypadku krztuśca podawana jest szczepionka 5w1 (DTaP-IPV-Hib). Szczepionki przeciw pneumokokom należy podać wcześniakom w możliwie szybkim terminie (obowiązuje schemat 3+1, natomiast jeżeli rozpoczęliśmy szczepienie po ukończeniu 6 miesięcy – schemat 2+1). Bardzo ważne w przypadku wcześniaków jest terminowe podanie dawki przypominającej (między 12 a 15 m.ż.). Szczepionka przeciw WZW B podawana jest dzieciom z masą ciała poniżej 2000 g w schemacie 4 dawek (0-1-2-12 miesięcy).
Pamiętajmy, aby na wizycie zaproponować również szczepienia zalecane, np. przeciwko meningokokom, ospie wietrznej (darmowa m.in. dla dzieci uczęszczających do żłobka) czy grypie.
Kalendarz szczepień obowiązkowych i wskazania do danych szczepień można znaleźć na stronie Głównego Inspektora Sanitarnego. Kalendarz jest uaktualniany co roku i należy stosować się do obecnie obowiązującego.
NOP-y - co należy zgłaszać?
Czasami po szczepieniu u pacjenta może wystąpić Niepożądany Odczyn Poszczepienny (NOP). Lekarz ma obowiązek zgłosić go do Sanepidu w ciągu 24 godzin. Róbmy to jednak rozważnie, nie każda jednodniowa gorączka po szczepieniu wymaga zgłoszenia. Po szczepieniu może pojawić się krótkotrwałe, niewysokie zwiększenie temperatury ciała, zaczerwienienie w miejscu wkłucia czy niewielki ból - nie są to objawy niepożądane i nie powinno się ich zgłaszać. Kryterium czasowym wystąpienia NOP-ów są aż 4 tygodnie – czyli teoretycznie rodzic może zgłosić się z dzieckiem po dwudziestu dniach od szczepienia i zgłaszać objawy. Wtedy należy zweryfikować objawy i rozstrzygnąć, czy mogą mieć one związek z wykonanym wcześniej szczepieniem. Jeżeli dziecko ma gorączkę, ale w badaniu fizykalnym stwierdzamy anginę paciorkowcową, to nie należy łączyć jej z Niepożądanym Odczynem Poszczepiennym.
