Szczepienia przeciwko HPV – aktualna sytuacja i stan wiedzy

Realizacja celów Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030 uwzględnia powszechny program szczepień przeciw HPV dla dzieci i młodzieży, który ma za zadanie rozszerzyć zakres ochrony przed rakiem szyjki macicy i innymi nowotworami związanymi z HPV.

HPV (Human papillomavirus), czyli wirus brodawczaka ludzkiego, to jeden z najważniejszych czynników zakaźnych o charakterze onkogennym. Jest on bezotoczkowym DNA wirusem i występuje w ponad 100 typach.

• Niskoonkogenne typy wirusa odpowiedzialne są za tworzenie łagodnych zmian naskórka o typie brodawek i łagodnych zmian nabłonka wielowarstwowego błon śluzowych – brodawek narządów płciowych oraz kłykcin kończystych.
• Wysokoonkogenne typy wirusa (w ponad 70% przypadków typ 16 i 18) integrują się z DNA człowieka, powodując transformację nowotworową zakażonych komórek. Wirus brodawczaka ludzkiego ma związek z występowaniem nowotworów szyjki macicy, prącia, sromu, pochwy, odbytu, jamy ustnej, gardła, krtani i zatok przynosowych.

Zakażenie HPV to jedna z najczęstszych infekcji wirusowych przenoszonych drogą płciową. Dochodzi do niego przez bezpośredni kontakt ze zmienioną skórą lub błoną śluzową, a zatem barierowe metody antykoncepcji nie dają pełnej ochrony.

Preparaty szczepionek przeciw HPV dostępne w Polsce

Szczepionki przeciw HPV zawierają oczyszczone, wirusopodobne cząstki VLP (virus-like-particles), w których skład wchodzi białko główne kapsydu L1 określonych typów wirusa. W Polsce zarejestrowane są trzy preparaty, zaś dostępne w sprzedaży – dwa. Wszystkie należą do szczepionek rekombinowanych, adsorbowanych.

Cervarix 

Szczepionka 2-walentna, skierowana przeciwko typom 16 i 18. Jako adiuwant zastosowano AsO₄, który zawiera amorficzny wodorotlenek glinu. Wytwarzana jest z wykorzystaniem technologii rekombinacji DNA przy użyciu komórek owada Trochoplusia ni. Zarejestrowana dla osób powyżej 9. roku życia.

Schemat szczepienia:

• U nastolatków w wieku 9-14 lat:
  2 dawki w odstępie 5-13 miesięcy. Jeśli drugą dawkę podano wcześniej niż 5 miesięcy po pierwszej, należy podać trzecią dawkę.
• U osób w wieku 15 lat i powyżej:
  3 dawki w schemacie 0-1-6 miesięcy.

Nie ustalono konieczności podania dawki przypominającej.

Pacjentom, którzy jako pierwszą dawkę przyjęli preparat Cervarix, zaleca się ukończenie cyklu szczepienia tym samym preparatem.

Sposób podania: domięśniowo w okolicę mięśnia naramiennego. Gdy w tym samym czasie podawana jest inna szczepionka we wstrzyknięciu, należy podać ją w inną okolicę.

Gardasil 9 

Preparat 9-walentny skierowany przeciwko typom 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. Jako adiuwant zastosowano amorficzny hydroksyfosforanosiarczan glinu, a białka L1 wytworzono technologią rekombinacji DNA przy wykorzystaniu komórek drożdży. Zarejestrowana dla osób powyżej 9. roku życia.

Schemat szczepienia:

• U nastolatków w wieku 9-14 lat:
  2 dawki w odstępie 5-13 miesięcy. Jeśli druga dawkę podano wcześniej niż 5 miesięcy po pierwszej, należy podać trzecią dawkę.
  lub
  3 dawki w schemacie 0-1-6 miesięcy. Wszystkie trzy dawki powinny być podane w ciągu 1 roku.
• U osób w wieku 15 lat i powyżej:
  3 dawki w schemacie 0-1-6 miesięcy.

Nie ustalono konieczności podania dawki przypominającej.

Pacjentom, którzy jako pierwszą dawkę przyjęli preparat Gardasil 9, zaleca się ukończenie cyklu szczepienia tym samym preparatem.

Sposób podania: domięśniowo w okolicę mięśnia naramiennego.

Gardasil

Preparat 4-walentny zawierający białko L1 wirusów typu 6, 11, 16 i 18. Szczepionka jest w Polsce zarejestrowana, ale obecnie niedostępna. Zastąpił ją preparat Gardasil 9. Osoby zaszczepione wcześniej tym preparatem mogą otrzymać szczepionkę Gardasil 9 w pełnym, 3-dawkowym schemacie

Kto powinien zaszczepić się przeciw HPV i dla kogo szczepienie jest bezpłatne?

Wskazania do szczepienia przeciw HPV obejmują:

• dziewczęta i chłopców w wieku 9 lat i więcej;
• dorosłych do 26. roku życia (w tym aktywnych seksualnie), którzy wcześniej nie zostali zaszczepieni;
• dorosłych w wielu 27-45 lat, którzy wcześniej nie byli zaszczepieni, a przewiduje się, że mogą odnieść korzyści ze szczepienia.

Powszechny Program Szczepień Ochronnych od czerwca 2023 r. zapewnia bezpłatne szczepienie nastolatkom w wieku 12 i 13 lat preparatami Cervarix i Gardasil 9 w schemacie 2-dawkowym (0, 6 miesięcy). Szczepienia wykonują punkty, które zgłosiły się do programu – najczęściej przychodnie POZ, a pacjent nie musi posiadać recepty na szczepionkę.

Z ramienia władz samorządowych w wielu powiatach i gminach działają również programy szczepień, które zapewniają bezpłatne szczepienie dzieciom nieobjętym powyższym programem (>9 lat i <18 w wyłączeniem dzieci w wieku 12 i 13 lat). Ta grupa może również skorzystać z bezpłatnej szczepionki Cervarix w ramach refundacji aptecznej. Konieczna jest wtedy recepta wystawiona przez lekarza, następnie odbiór szczepionki w aptece i zgłoszenie się z preparatem do POZ na kwalifikację i szczepienie.

Dorosłym przysługuje 50% refundacji na szczepionkę Cervarix.

Bezpieczeństwo stosowania

Szczepionki przeciw HPV należą do jednych z najbardziej bezpiecznych. 

Nie wykazano związku przyczynowego z występowaniem:

• chorób autoimmunologicznych (w tym stwardnienia rozsianego i zespołu Guillaina-Barrégo),
• żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej,
• udaru mózgu,
• przedwczesnego wygasania czynności jajników.

Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi są:

1. reakcje w miejscu wstrzyknięcia oraz bóle głowy (≥1/10 przypadków) i zawroty głowy (≥1/1000 przypadków),
2. nudności (≥1/100 przypadków), gorączka (≥1/100 przypadków) i uczucie zmęczenia (≥1/10 przypadków ).

Dość często, ze względu na grupę wiekową, dla której przeznaczone są szczepionki, w trakcie iniekcji dochodzi do omdlenia. Wskazane jest, aby pacjent znajdował w czasie podania szczepionki w pozycji leżącej lub siedzącej.

Reakcja anafilaktyczna występuje bardzo rzadko, z częstością podobną do tej obserwowanej po podaniu innych szczepionek. Jedynym trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw HPV jest wystąpienie w przeszłości ciężkiej reakcji anafilaktycznej na jakikolwiek składnik szczepionki lub po poprzedniej dawce szczepionki. 

Badania kliniczne nie wykazały, żeby szczepienie przeciw HPV przyjęte w trakcie ciąży działało szkodliwie lub wywoływało wady rozwojowe płodu. Jednak zaleca się, aby odroczyć szczepienie do czasu zakończenia ciąży. Preparat Gardasil 9 może być stosowany podczas karmienia piersią, a dla preparatu Cervarix dopuszcza się jego zastosowanie, jeśli potencjalne korzyści przeważają nad ryzykiem.

Nie ma dostępnych badań, które oceniają wpływ szczepionki przeciw HPV na płodność u ludzi. Badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego wpływu na płodność.