TikToki o zdrowiu psychicznym – edukacja czy zagrożenie?

10,6 miliona – tylu wg oficjalnych statystyk jest w Polsce aktywnych użytkowników TikToka [1]. Rosnąca popularność aplikacji stała się faktem, podobnie jak nagłaśniany od lat katastrofalny stan polskiej psychiatrii dzieci i młodzieży oraz podupadająca kondycja zdrowia psychicznego Polaków. Co ciekawe, potwierdzenie tego stanu rzeczy odnajdziemy wśród najpopularniejszych hashtagów stosowanych przez osoby korzystające z TikToka. 

Psycho- czy pseudoedukacja?

W lutym 2022 roku hashtagi związane z zaburzeniami psychicznymi osiągały rekordowe wyświetlenia, m.in.: #anxiety – 11,7 mln, #ADHD – 9,4 mln, #BPD (zaburzenie osobowości typu borderline) – 3,9 mln [2]. W badaniu z tego samego roku przeanalizowano 100 najpopularniejszych TikToków na temat ADHD, które łącznie obejrzano ponad 283 459 400 razy. Spośród nich aż 52% zostało uznanych jako wprowadzające w błąd, 27% jako opisujące wyłącznie osobiste doświadczenia, a jedynie 21% jako przydatne [3]. Co ciekawe, zdecydowaną większość treści oceniono jako łatwe do zrozumienia, a mimo to wprowadzające w błąd [3]. Ta zależność zdaje się oddawać sedno problemu – filmy na platformie w zawrotnym tempie zyskują popularność dzięki lajkom i udostępnieniom; są treściami, z którymi wielu użytkowników się utożsamia, a równocześnie zawierają często okrojone i nieprawdziwe informacje na temat zaburzeń psychicznych; co więcej, częste oglądanie tego rodzaju materiałów sprawia, że algorytm podsuwa użytkownikowi jeszcze więcej podobnych treści [2, 4].

Samodiagnoza… i co dalej?

Treści publikowane na platformach takich jak TikTok nie przechodzą zazwyczaj przez procedury fact-checkingowe, a twórcy, którzy postanawiają się zająć jakże popularną tematyką psychoedukacji, nie muszą wcale posiadać kierunkowego wykształcenia. Jaka zatem jest wartość ich poradnictwa? Z całą pewnością edukowanie o zdrowiu psychicznym jest ważne i potrzebne, ale ma pożądaną wartość merytoryczną głównie wtedy, gdy zajmują się tym osoby związane z psychologią, psychiatrią czy medycyną w ogóle. Nawet jeśli twórcy powołują się na własne doświadczenia – a rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych szacuje się w Polsce na nawet 25%, więc takich osób nie brakuje [5] – powinni zawsze to zaznaczyć i nie zapominać, iż przebieg choroby, objawy, jakich doświadczali, nie musi być identyczny u innych osób, a generalizacja pewnych symptomów może prowadzić do błędnych autodiagnoz [4]. Nawiązując do coraz częstszego rozpoznania, jakim jest ADHD (i rosnącej popularności filmów na ten temat na TikToku) – wypełniony samodzielnie “na kolanie” test DIVA-5 nigdy nie zastąpi pełnej diagnozy w tym kierunku przeprowadzonej przez specjalistę.

Quo vadis, TikToku?

Jak zatem w gąszczu tanecznych challenge’ów i propozycji algorytmu odnaleźć mityczny złoty środek w aplikacji Państwa Środka? Czy na TikToku możliwa jest rzetelna psychoedukacja? Być może takie rozmyślania przyświecały twórcom kampanii MŁODE GŁOWY założonej przez Martynę Wojciechowską i zajmującą się wyrównywaniem szans ekonomicznych, społecznych i prawnych fundacji Unaweza, którzy właśnie tę platformę wykorzystali do promocji największego – jak twierdzą – badania kondycji stanu psychicznego polskich dzieci i nastolatków. Poza promocją badania, autorzy zapowiedzieli również udostępnianie materiałów edukacyjnych oraz możliwość zadawania pytań ekspertom podczas dyżurów w aplikacji [6]. 

Popularność TikToka można wykorzystać również w inny sposób – nie jako narzędzie do bezpośredniego edukowania o objawach czy leczeniu zaburzeń, ale jako pokazywanie codzienności osób np. ze spektrum autyzmu. Jest to oczywiście obarczone ryzykiem generalizacji czy też wprowadzania w błąd, niemniej niektóre z treści mogą skutecznie destygmatyzować tę grupę pacjentów, ukazując ich codzienne życie i funkcjonowanie [7].

Na innej, równie popularnej platformie, jaką jest Instagram, również możemy znaleźć wiele treści aspirujących do materiałów psychoedukacyjnych, jak i takich, które rzeczywiście nimi są. Godnym polecenia jest np. konto @psychiatra_ola, które prowadzi lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii. W cyklu “PsychoExpress” odpowiada na kilka pytań swoich użytkowników, które dotyczą najczęściej objawów różnych zaburzeń psychicznych, interakcji lekowych czy niefarmakologicznych metod augmentacji leczenia psychiatrycznego. Odpowiedzi są oparte na EBM, a także na doświadczeniu zawodowym lekarki, co czyni je wiarygodnymi; równocześnie użytkownik ma “na dzień dobry” pełen komplet informacji o autorce (kim jest, czym się zajmuje), co również zwiększa rzetelność profilu.

Na sam koniec: tak jak warto, aby kobiety co miesiąc badały piersi, a mężczyźni jądra, tak samo warto obserwować swoje zmiany nastroju, napędu i reagować, gdy tylko pojawi się coś niepokojącego. Pamiętajmy jednak, aby wtedy zgłaszać się do psychiatry, psychologa lub lekarza POZ, zamiast wpisywać anxiety and depression w okno wyszukiwania w aplikacji.