Zdrowie psychiczne nastolatków – możliwości wsparcia w POZ

Okres dorastania stanowi kluczowy etap rozwoju psychospołecznego, w którym następują intensywne zmiany biologiczne, emocjonalne i społeczne. To właśnie w tym czasie obserwuje się:

• największą zmienność samopoczucia,
• wzmożoną skłonność do podejmowania ryzyka,
• początek wielu zaburzeń psychicznych, w tym depresji i zaburzeń lękowych.

Szacuje się, że problemy zdrowia psychicznego dotykają znaczącego odsetka populacji młodzieży, a ich częstość w ostatnich latach wykazuje tendencję wzrostową. Zjawisko to budzi szczególne obawy w kontekście narastającego obciążenia systemów opieki zdrowotnej i wymaga wypracowania skutecznych strategii wczesnego rozpoznawania i interwencji, w tym w ramach POZ.

Patofizjologia i obraz kliniczny zaburzeń psychicznych u adolescentów

Patofizjologia zaburzeń psychicznych w okresie adolescencji jest złożona i wynika z interakcji procesów neurobiologicznych, psychospołecznych oraz środowiskowych. W tym czasie dochodzi do istotnej przebudowy struktur mózgowia, w tym dojrzewania kory przedczołowej odpowiedzialnej za kontrolę impulsów i regulację emocji, a także układu limbicznego związanego z reakcjami afektywnymi i motywacją. Zmiany te, w połączeniu z przewlekłym działaniem stresorów, mogą prowadzić do dysregulacji osi podwzgórze–przysadka–nadnercza oraz zaburzeń równowagi neuroprzekaźników.

Obraz kliniczny zaburzeń psychicznych u nastolatków jest często niespecyficzny i może różnić się od prezentacji obserwowanej u dorosłych. Objawy mogą obejmować m.in.:

• utrzymujący się obniżony nastrój lub drażliwość,
• lęk uogólniony,
• spadek motywacji,
• zaburzenia koncentracji,
• problemy ze snem,
• wycofanie społeczne.
• skargi somatyczne bez uchwytnej przyczyny medycznej. 

W badaniach wykazano związek przewlekłego stresu akademickiego i intensywnego korzystania z mediów społecznościowych zarówno z objawami depresyjnymi i lękowymi, jak i z większym ryzykiem samouszkodzeń, myśli oraz prób samobójczych. 

Nasilenie objawów bywa modulowane przez indywidualną podatność biologiczną, czynniki ochronne (np. wsparcie społeczne) oraz strategie radzenia sobie, co wymaga zindywidualizowanego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego w praktyce klinicznej.

U kogo podejrzewać zaburzenia psychiczne?

Zaburzenia psychiczne u nastolatków mogą rozwijać się w następstwie złożonego oddziaływania wielu czynników, a ryzyko ich wystąpienia wzrasta w obecności określonych sygnałów ostrzegawczych i obciążeń. Szczególną uwagę należy zwrócić na osoby: 

• wykazujące utrzymujące się objawy depresji, lęku, drażliwości;
• prezentujące wyraźne wahania nastroju;
• zgłaszające myśli samobójcze;
• przejawiające zachowania autoagresywne;
• przejawiające nagłe pogorszenie funkcjonowania w szkole i relacjach społecznych.

Do grupy zwiększonego ryzyka należą nastolatkowie doświadczający:

• nasilonego stresu szkolnego,
• presji ocen i oczekiwań (ze strony rodziców, nauczycieli lub samego siebie),
• przewlekłego zmęczenia,
• zaburzeń snu,
• poczucia przeciążenia obowiązkami.

Równie istotne są czynniki związane ze stylem życia:

• ograniczona aktywność fizyczna,
• nadmierny czas spędzany w mediach społecznościowych (zwłaszcza w formie biernego przeglądania treści),
• skrócony lub nieregularny sen.

Szczególną czujność powinny wzbudzać nagłe zmiany w zachowaniu, izolowanie się od rówieśników, utrata zainteresowań, spadek motywacji czy obniżenie samooceny, zwłaszcza jeśli utrzymują się przez kilka tygodni i wpływają na codzienne funkcjonowanie młodej osoby.

Postępowanie w przypadku podejrzenia zaburzeń psychicznych u nastolatków

W sytuacji podejrzenia zaburzeń psychicznych u młodzieży kluczowym krokiem jest wczesne rozpoznanie i odpowiednie ukierunkowanie postępowania terapeutycznego. Należy rozpocząć od rzetelnego wywiadu ukierunkowanego na:

• objawy,
• czas trwania dolegliwości,
• wpływ na funkcjonowanie,
• czynniki ryzyka.

W przypadku możliwej obecności choroby psychicznej, wskazane jest zalecenie udania się do poradni zdrowia psychicznego (e-skierowanie nie jest wymagane), celem pogłębionej diagnostyki oraz ustalenia dalszej, zindywidualizowanej ścieżki leczenia. Może ona obejmować:

• psychoterapię poznawczo-behawioralną,
• interwencje psychospołeczne,
• farmakoterapię – w określonych przypadkach.

Równocześnie istotna jest koordynacja działań z systemem edukacji i wsparcia rodzinnego, uwzględniająca zarówno psychoedukację rodziców, jak i monitorowanie skuteczności interwencji w trakcie ich trwania i w okresie follow-up.

Możliwości wsparcia psychicznego w ramach POZ

W systemie opieki zdrowotnej pacjenci często zgłaszają się najpierw do personelu POZ, co czyni tę instytucję kluczowym pierwszym szczeblem interwencji w zakresie zdrowia psychicznego. W ramach POZ lekarze mogą:

• wcześnie rozpoznawać objawy psychiczne,
• przeprowadzać podstawową diagnostykę przesiewową,
• inicjować niezbędne działania – w tym szybkie skierowanie do centrum zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzież, które świadczy ambulatoryjną pomoc psychologiczną czy psychiatryczną.

Współpraca POZ z wyspecjalizowanymi ośrodkami, wraz z edukacją pacjentów i ich rodzin oraz monitoringiem skuteczności leczenia, wpisuje się w model opieki zintegrowanej, przybliżający wsparcie psychiczne młodzieży do ich lokalnych środowisk i zwiększający łatwość dostępu do pomocy.