Niemal dwukrotny wzrost liczby zachorowań na nowotwory – podsumowanie raportu

Do 2050 roku liczba chorych na nowotwory wzrośnie o 77% – takie wnioski płyną z raportu Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego (American Cancer Society, ACS), który został opublikowany w kwietniu 2024 roku na łamach CA: A Cancer Journal for Clinicians. Analiza powstała w oparciu o dane dotyczące zachorowalności i umieralności z powodu chorób nowotworowych zgromadzone w 185 krajach na świecie przez Agendę WHO ds. walki z rakiem – Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (International Agency for Research on Cancer, IARC). 

Zachorowalność i umieralność na nowotwory na świecie

W 2022 roku – ostatnim, dla którego dostępne są dane – na całym świecie odnotowano 20 milionów nowych zachorowań i 9,7 milionów zgonów z przyczyn onkologicznych. Szacunkowo, co piąta obecnie żyjąca osoba zachoruje na nowotwór, zaś 1 na 9 mężczyzn oraz 1 na 12 kobiet umrze z tego powodu. Blisko połowa wszystkich nowych rozpoznań (49,2%) i większość zgonów na świecie (56,1%) wystąpiła w Azji. W samej Europie odnotowano natomiast aż 22,4% zachorowań i 20,4% wszystkich zgonów z powodu choroby nowotworowej – odsetek nieproporcjonalnie duży w stosunku do udziału mieszkańców tego kontynentu w zaludnieniu świata (10%).

Znaczący wzrost liczby zachorowań do 2050 roku

W oparciu o trendy wzrostu demograficznego, w raporcie uwzględniono również przewidywane zmiany w epidemiologii nowotworów na świecie w 2050 roku. Przy utrzymaniu obecnego wskaźnika zachorowalności, prognozowana liczba nowych przypadków w 2050 roku może sięgnąć 35 milionów w skali roku, co oznacza 77% wzrost w stosunku do 20 milionów zarejestrowanych w 2022 roku. Analizując wartości bezwzględne, największa liczba nowych przypadków będzie dotyczyła krajów o bardzo wysokim i wysokim wskaźniku rozwoju społecznego (Human Development Index, HDI), do których należy również Polska. Jednak najbardziej dynamiczny wzrost zachorowalności będziemy mogli zaobserwować w krajach rozwijających się, w których coraz szerszemu rozpowszechnieniu ulegają czynniki ryzyka typowe dla zachodniego stylu życia. Autorzy raportu wśród głównych przyczyn przewidywanego wzrostu liczby chorych na nowotwory wymieniają przyrost liczby ludności na świecie oraz starzenie się populacji. 

Najczęstsze typy nowotworów

Rak płuca pozostaje najczęściej rozpoznawanym na świecie typem nowotworu (12,4% wszystkich przypadków). Wśród pozostałych rozpoznań dominowały raki piersi (11,6%), jelita grubego (9,6%), prostaty (7,3%), żołądka (4,9%), wątroby (4,3%), tarczycy (4,1%), szyjki macicy (3,3%), pęcherza moczowego (3,1%) oraz chłoniaki nieziarnicze (2,8%). Wymienione 10 najczęściej występujących lokalizacji łącznie odpowiadało za ponad 60% wszystkich przypadków nowotworów na świecie. Główną przyczynę zgonów stanowił rak płuca (18,7%), wyprzedzając nowotwory złośliwe jelita grubego (9,3%), wątroby (7,8%), piersi (6,9%) i żołądka (6,8%).  

Wśród kobiet, najczęstszym umiejscowieniem nowotworu i pierwszą przyczyną zgonów był rak piersi. Na drugim i trzecim miejscu pod kątem zarówno chorobowości, jak i śmiertelności znalazły się odpowiednio nowotwory złośliwe płuca i jelita grubego. W populacji mężczyzn główną przyczyną zachorowań i zgonów z przyczyn nowotworowych jest rak płuca. Drugą i trzecią pozycję wśród wiodących umiejscowień nowotworów zajmował rak prostaty i jelita grubego, zaś dominującymi przyczynami zgonów były nowotwory złośliwe wątroby i jelita grubego.  

Sytuacja w Polsce

Biorąc pod uwagę prognozy na najbliższe lata, nasuwa się pytanie, czy przy obecnym stanie onkologii system poradzi sobie ze stale rosnącą liczbą nowych rozpoznań. 

W Polsce, zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów, nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w całej populacji, tuż po chorobach układu krążenia. W 2021 roku zarejestrowano 171,6 tysięcy nowych zachorowań oraz 93,6 tysięcy zgonów z przyczyn onkologicznych. Szacuje się, że z chorobą nowotworową żyje obecnie ponad 1,17 mln Polaków. Sytuacja przedstawia się tym bardziej niekorzystnie, gdy zestawimy ją z aktualną sytuacją demograficzną. Według danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, pod koniec 2022 roku osoby w wieku 60 lat i więcej stanowiły 25,9% ludności naszego kraju, a na podstawie obecnego trendu można przewidywać, że w ciągu najbliższych kilku dekad osoby >65. roku życia będą stanowiły ponad ⅓ polskiej populacji. Biorąc pod uwagę fakt, że wiek pozostaje czynnikiem ryzyka większości chorób nowotworowych, należy się spodziewać, że pacjentów onkologicznych w Polsce będzie przybywać. Oznacza to również wzrost zapotrzebowania na wykwalifikowane kadry i zwiększoną dostępność metod diagnostycznych i terapeutycznych. 

Stałe zapotrzebowanie na wyspecjalizowaną kadrę

Mimo starań w ubiegłych latach zmierzających do zwiększania liczby specjalistów wykwalifikowanych w opiece nad pacjentami onkologicznymi, braki kadrowe nadal pozostają istotnym problemem. Przypomnijmy, że specjalizacje takie jak onkologia kliniczna, radioterapia onkologiczna, chirurgia onkologiczna, patomorfologia, medycyna paliatywna na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z grudnia 2022 roku uznawane są za tzw. priorytetowe dziedziny medycyny. Lekarze, którzy wybiorą jedną z wymienionych ścieżek kariery zawodowej, mogą liczyć na różnego rodzaju zachęty, m.in. dodatkowy etap postępowania kwalifikacyjnego podczas rekrutacji na rezydenturę, a także wyższe miesięczne wynagrodzenie w trakcie szkolenia specjalizacyjnego.  

Doświadczenia z ostatnich lat pokazują jednak, że w trakcie rekrutacji na specjalizację z dziedzin onkologicznych wiele miejsc rezydenckich pozostaje niewykorzystanych. Na przykład, w jesiennym postępowaniu kwalifikacyjnym w 2023 roku dostępnych było 200 miejsc szkoleniowych dla przyszłych onkologów klinicznych, jednak przyjęcie miejsca specjalizacyjnego potwierdziło tylko 60 osób. Z kolei w postępowaniu wiosennym w 2024 roku na 186 miejsc chętnych było zaledwie 22 lekarzy.

Wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej

Prognozy na najbliższe lata są niepokojące, a przy obecnym stanie ośrodki onkologiczne wydają się być nieprzygotowane na obciążenie pacjentami onkologicznymi w takim stopniu. 

Warto jednak zaznaczyć, że nakłady finansowe na onkologię w ostatnich latach istotnie wzrosły, a pacjenci zyskali dostęp do wielu nowoczesnych terapii. Przypomnijmy, że w Polsce realizowana jest obecnie Narodowa Strategia Onkologiczna zakładająca budżet ponad 5 mld zł, który ma być przeznaczony na rozwój opieki zdrowotnej w ramach onkologii. Znaczna część zaplanowanych założeń strategii została już wdrożona i dotyczyła m.in. wprowadzenia bezpłatnych szczepień przeciwko HPV czy zakupu sprzętu do diagnostyki i leczenia nowotworów dla ośrodków onkologicznych.  

Rola profilaktyki 

Wyniki raportu ACS, choć nie napawają optymizmem, wskazują na szerokie pole do wdrożenia skutecznych działań profilaktycznych. Autorzy podkreślają, że znacznej liczbie zachorowań i zgonów z przyczyn nowotworowych można zapobiegać, eliminując znane czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu, nadwaga i otyłość, nadmierne spożycie alkoholu. Promowanie zmiany stylu życia w populacji oraz wdrożenie zakrojonych na szeroką skalę badań przesiewowych powinny być uznane za główne kierunki działań w obszarze prewencji nowotworów.