Wyszukaj w publikacjach
Odstąpienie od leczenia wyłącznie z ważnych powodów - rozmowa z mec. Mateuszem Pałką
Rozmowa z Mateuszem Pałką, prawnikiem, doradcą w Kancelarii Doradczej Rafała Piotra Janiszewskiego.
– Czy lekarz, który ma do czynienia z agresywnym pacjentem, który podczas wizyty go obraża lub mu grozi, może odmówić dalszego leczenia i wyprosić go z gabinetu?
Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty daje możliwość odstąpienia od leczenia pacjenta. Art. 38. 1. Mówi, że” lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30 (Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia) z zastrzeżeniem ust. 3.” Zgodnie z prawem, odstąpienie od leczenia może nastąpić tylko i wyłącznie z ważnych powodów, ale ustawodawca nie wskazuje wprost definicji „ważnych powodów”. Zatem mogą one dotyczyć zarówno zachowania pacjenta, jak i sytuacji lekarza. Do pierwszych z nich możemy zaliczyć brak wypełniania zaleceń lekarskich, utratę zaufania do pacjenta, chroniczne podważanie decyzji lekarskich podejmowanych w toku leczenia pacjenta, a także wszelkie sytuacje związane z agresją (czynną lub bierną) pacjenta czy też nawet rodziny pacjenta. Natomiast do po stronie lekarza do „ważnych powodów” możemy zaliczyć między innymi przepracowanie lub wszelkie względy życiowe uniemożliwiające dalsze udzielanie świadczeń pacjentowi. Ustawa daje lekarzowi także możliwość odstąpienia od udzielania świadczeń w przypadku, kiedy świadczenie, które ma być udzielone pacjentowi, jest niezgodne z jego sumieniem (tzw. klauzula sumienia). Podobnie jak w przypadku odstąpienia od leczenia, zastosowanie klauzuli sumienia nie dotyczy sytuacji, w której zwłoka w udzieleniu świadczenia mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjenta.
Każda osoba ma prawo bronić się przed agresją fizyczną jak i werbalną. Lekarzowi podczas udzielania świadczeń przysługuje ochrona jak funkcjonariuszowi publicznemu zgodnie z art. 44 ustawy zawodowej, co realnie oznacza wyższe kary dla potencjalnych sprawców przestępstw skierowanych przeciwko lekarzowi.
– Czy w przypadku odmowy dalszego leczenia pacjenta, lekarz powinien poinformować o tym np. swojego przełożonego?
Lekarz w takiej sytuacji ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Ponadto, jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego. Należy także pamiętać o ustępie 3 przepisu, w którym wskazano, że w przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. W odniesieniu do przepisu art. 39 (klauzuli sumienia), podobnie jak w przypadku odmowy leczenia, lekarz także ma obowiązek odnotować fakt zastosowania klauzuli w dokumentacji medycznej, a jeżeli wykonuje zawód na podstawie stosunku pracy albo w ramach służby, ma również obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.
– Co powinien zrobić lekarz, jeśli jego pacjent wymaga pomocy, a jej nieudzielenie może zagrażać jego zdrowiu lub życiu, ale jest agresywny?
Jeżeli pacjent jest agresywny, lekarz powinien zabezpieczyć jego podstawowe czynności życiowe i odstąpić od dalszego udzielania świadczeń, jeżeli jest to możliwe. W przypadku braku możliwości, należy pouczyć pacjenta o skutkach nieudzielenia świadczenia i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Tutaj istnieje wyraźny konflikt między prawem pacjenta do wyrażania zgody na udzielenie świadczenia a obowiązkiem ratowania życia i zdrowia pacjenta, który nakłada na lekarza ustawa zawodowa.
– Może się zdarzyć, że pacjent jest agresywny, bo np. ma nierozpoznane problemy natury psychicznej. Czy rolą lekarza jest dochodzenie źródła agresji pacjenta?
Lekarz przede wszystkim powinien opierać się na danych z wywiadu i badania przedmiotowego pacjenta. Jeżeli podejrzewa zaburzenia psychiczne lub inne problemy natury psychicznej, powinien odnotować to w dokumentacji pacjenta i skierować taką osobę do poradni zdrowia psychicznego.
– Czy pacjent, który został przez lekarza wyproszony z gabinetu, może zgłosić ten fakt do sądu? Co grozi lekarzowi, jeśli nie ma od dowodów, że np. pacjent go obrażał?
Pacjent może postąpić w taki sposób, co więcej, najczęściej w przypadku odmowy udzielenia świadczenia związanego z niewłaściwym zachowaniem pacjenta w pierwszej kolejności pacjenci zgłaszają ten fakt do Rzecznika Praw Pacjenta. Rzecznik najczęściej wszczyna postępowanie wyjaśniające i zobowiązuje lekarza lub podmiot leczniczy, w którym lekarz udziela świadczeń do sporządzenia pisemnych wyjaśnień. W takim przypadku to dokumentacja medyczna i właściwy opis przyczyny odstąpienia od udzielenia świadczenia stanowi dowód sam w sobie.
– Czy w sytuacji, gdy pacjent jest agresywny, lekarz może np. nagrać wizytę bez informowania go o tym?
Odradzałbym takie rozwiązanie z uwagi na fakt, że nagrywanie osób trzecich bez ich zgody stanowić może naruszenie ich prawa do ochrony wizerunku. Poza tym takie nagranie nie będzie stanowiło dowodu w sprawie z uwagi na fakt nielegalnego uzyskania.
– Jakie kary może nałożyć sąd na agresywnych pacjentów?
To zależy od kwalifikacji czynu przestępnego. Kodeks Karny określa następujące przestępstwa grożące pacjentowi stosującemu agresje fizyczną oraz słowną: art. 222 KK (naruszenia nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego), art. 223 KK (czynna napaść na funkcjonariusza publicznego z użyciem broni, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia), art. 226 KK (znieważenie funkcjonariusza publicznego).
Jeżeli chodzi o przestępstwo z art. 222, pacjent podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Natomiast w stosunku do przestępstwa sklasyfikowanego w art. 223 w przypadku, gdy nie nastąpił skutek w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, pacjent podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. W przypadku wstąpienia ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pacjent podlega pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Pacjent stosujący agresję słowną, a tym samym wypełniający przesłankę art. 226 KK, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Należy również pamiętać, że obok prawnej ochrony lekarza jako funkcjonariusza publicznego, którą przyznaje ustawa zawodowa oraz Kodeks Karny, istnieje odpowiedzialność cywilna w stosunku do pacjenta, który swoim zachowaniem wyrządził lekarzowi szkodę. Kwestię naprawienia szkody regulują przepisy Kodeksu Cywilnego sklasyfikowane w art. 415–449. Przepisy Kodeksu Cywilnego dają możliwość dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej przez pacjenta.
