Więcej wolnych dni i elastyczna forma pracy dla rodziców - rozmowa z mec. Mateuszem Buczkowskim

Rozmowa z mec. Mateuszem Buczkowskim, radcą prawnym z Kancelarii Grube.

– 26 kwietnia 2023 roku weszły w życie zmiany przepisów Kodeksu pracy, które dotyczą osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Zmiany te dostosowują polskie prawo do dwóch unijnych dyrektyw: tzw. work-life balance w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w UE oraz w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Jakie zmiany w kodeksie pracy obowiązują lekarzy?

Jeśli lekarz jest pracownikiem, to zdecydowana większość przepisów nowelizujących będzie miała zastosowanie. Jedną ze zmian jest nadanie pracodawcom uprawnień do przeprowadzenia kontroli trzeźwości pracowników oraz obecności środków działających podobnie do alkoholu. Kontrolą mogą być objęte nie tylko osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, ale także wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą, a także osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, czy też prowadzący na własny rachunek działalność gospodarczą, których praca jest organizowana przez pracodawców. 

– Jak taka kontrola ma wyglądać w praktyce?   

Kontrola trzeźwości, pomimo że znajduje oparcie w powszechnie obowiązujących przepisach, wymaga wprowadzenia np. w regulaminie pracy. Bez tego nie ma on uprawnień do samodzielnej kontroli trzeźwości. Jeśli dany pracodawca nie ma obowiązku wprowadzania tego np. w regulaminie, może zamieścić obwieszczenie, w którym o tym poinformuje. Wprowadzenie kontroli trzeźwości wymaga co najmniej okresu 2 tygodni na faktyczną możliwość rozpoczęcia kontroli pracowników. Pracodawca musi też określić grupę lub grupy osób objętych kontrolą trzeźwości i sposób jej przeprowadzania, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość. W praktyce, u każdego pracodawcy kontrola trzeźwości może odbywać się w inny sposób. W przypadku medyków, pracodawca może przyjść do gabinetu, w którym lekarz przyjmuje, by w godzinach jego pracy taką kontrolę przeprowadzić. 

– Zmian jest więcej. Do kodeksu pracy na stałe weszła instytucja pracy zdalnej. Nowe przepisy mają ułatwić rodzicom godzenie życia zawodowego z rodzinnym. Czy medycy też na tym skorzystają?

Tak, te przepisy dotyczą także medyków. Niemniej jednak należy podkreślić, że nowelizacja w zasadzie nie przewiduje sytuacji, w której pracownik może jednostronnie decydować o rozpoczęciu świadczenia pracy zdalnej. Co do zasady, decyzja o świadczeniu pracy w formie zdalnej leży po stronie pracodawcy i pracownika. Jednak na wniosek pracownicy w ciąży, ciężko i nieodwracalnie chorej kobiety, której choroba powstała w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, pracownika wychowującego dziecko do 4. r.ż., pracownika sprawującego opiekę nad innym członkiem rodziny lub osobą pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym, posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, pracodawca powinien zapewnić możliwość wykonywania pracy w formie zdalnej. Niemniej jednak może on w tych przypadkach odmówić pracownikowi powołując się na względy organizacji pracy lub wykonywany rodzaj pracy. Ma to znaczenie w przypadku medyków, których rodzaj pracy na ogół nie pozwala na taką formę świadczenia pracy. 

– Czy nowe przepisy regulują czas pracy lekarzy?  

Czas pracy medyków jest regulowany przez przepisy ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej. W tej ustawie poświęcono przepisom dotyczącym czasu pracy odrębny rozdział. Ostatnie nowelizacje kodeksu pracy nie wprowadziły żadnych zmian tej ustawy. Przepisy ustawy o działalności leczniczej wprowadzają dla medyków odrębne regulacje dotyczące czasu pracy tj. 7 godzin 35 min na dobę i przeciętnie 37 godzin i 55 minut na tydzień – kodeks pracy stanowi o 8 godzinach na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień. Pracodawca zatrudniający lekarzy ma swobodę wyboru rozkładu czasu pracy, z tym zastrzeżeniem, że dobowy wymiar czasu pracy nie może przekroczyć 12 godzin. Zgodnie z nowymi regulacjami, od kwietnia, do czasu pracy będą wliczane nowe dwie dodatkowe przerwy. Pomimo, że dobowy wymiar czasu pracy medyków nie może przekroczyć 12 godzin, to ustawa o działalności leczniczej wprowadza pojęcie dyżuru medycznego, który wlicza się do czasu pracy. W konsekwencji oznacza to, że lekarz pełniący dyżur medyczny, którego dobowy wymiar przekracza 9 lub 16 godzin, uzyskuje prawo do dodatkowych przerw. Z nowych przepisów wynika, że pracownik będzie mógł skorzystać z drugiej przerwy trwającej co najmniej 15 minut, jeżeli jego dobowy wymiar pracy jest dłuższy niż 9 godzin pracy, a także z trzeciej, co najmniej 15-minutowej przerwy przy ponad 16-godzinnym wymiarze czasu pracy. 

– Zgodnie ze zmianami, pracownik, który pracował u danego pracodawcy przez co najmniej sześć miesięcy, będzie miał prawo wystąpić raz w roku o zmianę rodzaju umowy na umowę o pracę na czas nieokreślony lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy. 

Ta nowelizacja ma pełne zastosowanie dla zawodów medycznych. Jednak należy pamiętać, że praktyka zatrudniania personelu medycznego - czy to lekarzy, czy innych osób - w ramach podmiotu prowadzącego działalność leczniczą, często zmierza do omijania przepisów prawa pracy. Pracownicy najczęściej pracują na umowę zlecenie i w takim przypadku przepisy kodeksu pracy nie mają zastosowania, bowiem o tyle ile np. kontrola trzeźwości ma zastosowanie do szerokiego spectrum „osób zatrudnionych”, to pozostałe przepisy mają zastosowanie wyłącznie do osób, które są zatrudnione na podstawie umowy o pracę. 

– Nowelizacja wprowadza też spore zmiany w urlopach. 

Zgadza się. Każdy pracownik może skorzystać z urlopu z powodu tzw. siły wyższej. To znaczy, że przysługują mu dodatkowe 2 dni lub 16 godzin urlopu. Można je wykorzystać w pilnych sprawach rodzinnych, spowodowanych chorobą lub wypadkiem. W takim przypadku pracownikowi będzie przysługiwało prawo do połowy wysokości wynagrodzenia. Po nowelizacji pracownik otrzymuje też dodatkowe prawo do bezpłatnego urlopu opiekuńczego w wymiarze 5 dni w roku kalendarzowym i będzie mógł wykorzystać ten urlop w całości bądź w częściach na zapewnienie opieki bliskim, krewnym lub innej osobie pozostającej we wspólnym gospodarstwie domowym. Po zmianach pracownikom przysługują też dłuższe urlopy rodzicielskie – 41 tygodni (przy ciąży pojedynczej) i 43 tygodnie (przy ciąży mnogiej). W tym wymiarze, każdy z rodziców otrzymuje do wyłącznego wykorzystania 9 tygodni urlopu. Oznacza to, że jeden z rodziców może skorzystać z urlopu rodzicielskiego w maksymalnym wymiarze 32 lub 34 tygodni, a pozostałe 9 tygodni zostaje do wykorzystania dla drugiego rodzica. Zgodnie z przepisami rodzice będą mogli korzystać z urlopu rodzicielskiego równolegle. Urlop rodzicielski może brać zarówno matka, jak i ojciec dziecka, ale dni urlopu wykorzystanego przez każde z rodziców nie sumują się.  

– Wiele udogodnień zyskują też rodzice dzieci do 8. r.ż. To szczególnie ważne dla pracowników medycznych pełniących np. nocne dyżury. Nowe regulacje sprawią, że bez obaw będą mogli oni korzystać z urlopów związanych z rodzicielstwem, nie obawiając się konsekwencji. 

Pracownika, który wychowuje dzieci do 8. r.ż., nie będzie można bez jego zgody: delegować do pracy poza stałe miejsce pracy, zatrudniać w porze nocnej, zatrudniać w godzinach nadliczbowych, obejmować systemem przerywanego czasu pracy (z maksymalnie 5-godzinną przerwą w trakcie doby). Do czasu przyjęcia nowelizacji takie ograniczenia dotyczyły tylko rodziców dzieci do 4. r.ż. Nowelizacja umożliwia też szersze stosowanie elastycznej organizacji pracy rodzicom dzieci do 8. r.ż., np. ruchomy czas pracy, indywidualny rozkład czasu pracy, weekendowy system czasu pracy, system skróconego tygodnia pracy i przerywany czas pracy i pracę w niepełnym wymiarze czasu. Zmiana ma umożliwić rodzicowi szybszy powrót na rynek pracy oraz ułatwić pogodzenie rodzicielstwa z pracą. Niestety, akurat ta zmiana nie znajduje pełnego zastosowania wśród medyków. Lekarze rezydenci mogą wykonywać pracę wyłącznie w systemie równoważnego lub zmianowego czasu pracy, co wynika z art. 16i ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku tj. z dnia 5 sierpnia 2022 roku (Dz. U. 2022 poz. 1731), w konsekwencji zmiany dotyczące pozostałych systemów czasu pracy nie dotyczą tej grupy medyków.

– Rodzice mogą liczyć też na wyższy zasiłek rodzicielski. 

Tak. Zmienił się wymiar wysokości świadczenia na urlopie rodzicielskim na 70%. Wysokość zasiłku macierzyńskiego w wymiarze 20 tygodni w dalszym ciągu będzie wynosić 100%. Nowe przepisy dają matce prawo o zawnioskowanie o stałą wysokość świadczenia za czas zasiłku macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego – wówczas zasiłek za cały ten okres wyniesie 81,5%. Ojciec dziecka za 9-tygodniowy urlop rodzicielski otrzyma 70% podstawy wymiaru. Zmienione przepisy skracają jednocześnie czas, w którym można skorzystać z urlopu ojcowskiego do 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka.