Nowy standard leczenia gruźlicy wielolekoopornej - rozmowa z Joanną Ładomirską

Rozmowa z Joanną Ładomirską, koordynatorką medyczną Lekarzy bez Granic w Polsce.

– Trwają prace nad nowym standardem leczenia gruźlicy wielolekoopornej w Polsce. Zamiast długiej, niekiedy nawet 2-letniej hospitalizacji, możliwa będzie krótsza i bezpieczniejsza terapia w domu, mniej toksyczną niż dotychczas kombinacją leków. W projekt zaangażowali się Lekarze bez Granic, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem. Na czym polega Wasze wsparcie? 

Zaangażowanie Lekarzy bez Granic w program mający wypracować ambulatoryjny standard leczenia gruźlicy wielolekoopornej w Polsce wynika z olbrzymiej wiedzy i szerokiego doświadczenia w tym zakresie. Leczymy tę chorobę ambulatoryjnie na całym świecie od ponad 20 lat, bo ciągle występuje ona powszechnie w wielu krajach. Tylko w zeszłym roku w różnych miejscach na świecie rozpoczęliśmy leczenie 1800 nowych pacjentów z gruźlicą wielolekooporną. W ciągu ostatniej dekady mieliśmy ich ponad 10 tys. Jednocześnie Lekarze bez Granic przeprowadzili pełnowymiarowe badania kliniczne nad skutecznością nowych terapii lekowych przeciw gruźlicy wielolekoopornej, które stały się podstawą najnowszych rekomendacji WHO w leczeniu tej choroby. Ambulatoryjne podejście z wykorzystaniem doustnej terapii lekowej jest dziś rekomendowanym przez WHO standardem. Dzięki tym doświadczeniom, możemy się podzielić wiedzą z polskim personelem medycznym i polskim systemem ochrony zdrowia. Dostarczyliśmy też leki do pełnego leczenia ambulatoryjnego dla 35 pacjentów. Wsparcia udziela również WHO – organizacja przekazała m.in. leki dla dalszych 100 kuracji, funduje sprzęt diagnostyczny i wspierające leczenie ambulatoryjne rozwiązania teleinformatyczne. 

– Na czym polega schemat leczenia rekomendowany przez WHO i Lekarzy bez Granic?

Standard ambulatoryjnego leczenia gruźlicy wielolekoopornej w Polsce jest w trakcie opracowywania. Obecnie trwa ministerialny program pilotażowy, koordynowany przez Instytut Chorób Płuc i Gruźlicy w Warszawie. Potrwa on do końca 2024 roku. Jego celem jest sprawdzenie modelu leczenia gruźlicy wielolekoopornej w warunkach ambulatoryjnych. Najnowszy schemat leczenia to stosunkowo krótka, całkowicie doustna kuracja lekowa z wykorzystaniem bedakiliny. W wariancie sześciomiesięcznym składa się z bedakiliny, linezolidu, pretomanidu i moksyfloksacyny. W wariancie dziewięciomiesięcznym na kurację składają się bedakilina, linezolid, fluorochinolony (lewofloksacyna lub moksyfloksacyna) w połączeniu z cykloseryną i klofazyminą. Polska jest jednym z ostatnich, jeśli nie ostatnim krajem, gdzie tę chorobę leczy się przez hospitalizację. W większości przypadków leczenie może i powinno być realizowane w domu, przy wsparciu rozwiązań telemedycyny. Terapia lekowa w schemacie rekomendowanym przez WHO i Lekarzy bez Granic jest krótsza, mniej toksyczna i skuteczniejsza. Na skuteczność i bezpieczeństwo pacjentów wpływa już sam fakt, że jest prowadzona w warunkach domowych, co pozytywnie wpływa na kondycję psychiczną i fizyczną pacjentów, redukuje również ryzyko zakażeń szpitalnych i zapobiega rozprzestrzenianiu się choroby. Pacjenci w skutecznej terapii lekowej nie zarażają, mogą więc prowadzić dotychczasowe życie towarzyskie, rodzinne i zawodowe. Ponadto, leczenie ambulatoryjne to mniejsze obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej. Redukuje koszty hospitalizacji, pacjenci mogą w tym czasie pracować i sami się utrzymywać. 

– Obecnie takiej terapii są poddawani m.in. chorzy pochodzący z Ukrainy.

Dla wielu osób, które w Ukrainie leczyły się w trybie ambulatoryjnym, pobyt w szpitalu jest niezwykle utrudniony. Lekarze bez Granic docierają do tych osób i kierują je do właściwych placówek medycznych, w których mogą kontynuować terapię lekową rozpoczętą w swoim kraju. 

– Wspomniała pani, że Lekarze bez Granic przeprowadzili w ostatnich latach pełnowymiarowe i w pełni kontrolowane testy kliniczne wykorzystania nowego schematu leczenia gruźlicy wielolekoopornej. Jakie są wnioski? 

Badania objęły 552 pacjentów w siedmiu lokalizacjach w Uzbekistanie, Afryce Południowej i Białorusi. W ramach programu TB-PRACTECAL testowano trzy różne kombinacje leków, porównując efekty ich przyjmowania z efektami, jakie dawały lokalnie stosowane standardy leczenia. Najskuteczniejsza okazała się kombinacja bedakiliny, pretomanidu, linezolidu i moksyfloksacyny (BPaLM). Badania dowiodły, że wariant leczenia BPaLM jest bezpieczniejszy i skuteczniejszy od dotychczas stosowanych schematów. Leczenie okazało się w pełni skuteczne u 89 proc. osób leczonych BPaLM, podczas gdy skuteczność w grupie leczonej dotychczasowymi kuracjami sięgała 52 proc. Te badania stały się podstawą do aktualizacji rekomendacji WHO. Ich wyniki opublikowało właśnie prestiżowe pismo New England Journal of Medicine.

– Jak wielu chorych na gruźlicę mamy obecnie w Polsce?

W ostatnich latach w Polsce notowano około 5000 przypadków gruźlicy rocznie, z czego 1% (ok. 50 przypadków) stanowiła gruźlica lekooporna. W roku 2021 wykryto około 3000 przypadków gruźlicy, w tym około 30 przypadków wariantu lekoopornego. Ta różnica to efekt spadku wykrywalności związany z pandemią COVID-19. 

– Kiedy polscy pacjenci skorzystają z nowej terapii?

Obecnie trwa ministerialny program pilotażowy. Wprowadzenie standardu leczenia ambulatoryjnego będzie oznaczało, że obejmie ono wszystkich kwalifikujących się do niego pacjentów w Polsce. Mamy nadzieję, że docelowo stanie się ono standardem w kraju.