Czy formuła LEK się zmieni? Rozmowa z dr hab. Rafałem Kubiakiem, wiceszefem CEM w Łodzi

Formuła LEKU na razie się nie zmieni

- Poproszę na początek o podsumowanie tegorocznej wiosennej edycji LEK-u i LDEK-u. 

W lutym 2022 r. do Lekarskiego Egzaminu Końcowego (LEK) przystąpiło 8013 osób, a złożyło go 7808. Wynik negatywny uzyskało zatem 205 osób, co stanowiło 2,56%. Średnik wynik wyniósł 165,4 punktu. Z kolei do Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego (LDEK) przystąpiły 1293 osoby, a egzamin zdały 1224 osoby. Wynik negatywny uzyskało 69 osób, czyli 5,34% zdających. Średni wynik wyniósł 156,7 punktu. Liczby te wskazują, że do wspomnianych egzaminów przystępuje znacznie większa grupa zdających, niż miało to miejsce przed zmianą przepisów dokonaną w 2020 roku. Przyrost ten wynosi około 100% i jest spowodowany możliwością zgłaszania się do tych egzaminów przez studentów, którzy ukończyli przedostatni rok studiów odpowiednio na kierunku lekarskim i lekarsko dentystycznym. 

- Czy w związku z tym, trudniej jest je właściwie zorganizować?  

Bez wątpienia zwiększenie liczby zdających powoduje również zwiększenie obciążeń organizacyjnych dla CEM. Konieczne jest bowiem najęcie większej liczby sal, ewentualnie sal o większej powierzchni, zaangażowanie dużej grupy osób wchodzących w skład zespołów egzaminacyjnych oraz przygotowanie materiałów egzaminacyjnych. W efekcie zakres zadań CEM zwiększył się niemalże dwukrotnie w porównaniu do okresu sprzed nowelizacji. Mimo zwielokrotnienia działań pracownicy CEM starają się sprostać tym wyzwaniom, zorganizować egzamin, a następnie sprawnie ustalić jego wyniki i przekazać je osobom zdającym. 

- Niestety tegoroczny LEK nie przebiegł prawidłowo i odbił się szerokim echem wśród studentów i stażystów. Zaraz po egzaminie pojawiły się pierwsze głosy, że są nieścisłości. Klucz odpowiedzi został źle ułożony i 7 odpowiedzi było całkowicie niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną. Jak to jest możliwe, że mimo tak rozbudowanego procesu recenzji dokonywanego przez ekspertów doszło do takiej sytuacji na państwowym egzaminie? 

Klucz poprawnych odpowiedzi został sprawdzony zarówno na etapie przygotowywania testu, jak i już po przeprowadzonym egzaminie. Po 7 dniach od egzaminu, CEM opublikowało na stronie internetowej pytania testowe wraz z poprawnymi odpowiedziami. Wówczas do CEM wpłynęło kilkaset wniosków, pochodzących od zdających, którzy mieli wątpliwości co do poprawności wskazań w kluczu odpowiedzi. W efekcie, CEM działając w porozumieniu z Ministerstwem Zdrowia, zwróciło się do właściwych konsultantów krajowych o dokonanie powtórnej oceny zakwestionowanych pytań i ewentualną zmianę klucza poprawnych odpowiedzi. 8 marca 2022 r. otrzymaliśmy odpowiedzi od wspomnianych ekspertów, którzy przychylili się do wniosków osób zdających i dokonali korekty klucza zgodnie z ich oczekiwaniami. W związku z czym CEM 9 marca 2022 r., opublikowało na stronie internetowej komunikat o dokonanych zmianach w kluczu oraz ponownie ustaliło wyniki egzaminu, z uwzględnieniem tych zmian. Wyniki te następnie przekazano do Systemu Monitorowania Kształcenia Pracowników Medycznych oraz znalazły swe odzwierciedlenie w świadectwach LEK, wystawionych osobom, które zdały ten egzamin. O wspomnianych czynnościach CEM poinformowało Departament Rozwoju Kadr Medycznych Ministerstwa Zdrowia, nadzorującego wiceministra zdrowia oraz urzędy wojewódzkie, które wykorzystują wyniki LEK w postępowaniu konkursowym prowadzonym w ramach postępowania kwalifikacyjnego do rozpoczęcia szkolenia specjalizacyjnego. 

- Na którym etapie doszło do zaniedbań? 

Ustalenie klucza poprawnych odpowiedzi jest wieloetapowe i w proces ten jest zaangażowanych szereg osób. Jak widać jednak, mimo tych wszystkich zabezpieczeń, możliwa jest pomyłka. Stąd też po zwróceniu uwagi przez zdających na potencjalne błędy w kluczu poprawnych odpowiedzi, CEM przeprowadziło wtórną weryfikację tego klucza i po ustaleniu, że w istocie takie błędy wystąpiły, dokonało odpowiedniej korekty. Zapobieżeniu takim zdarzeniom w przyszłości może służyć zwiększenie kontroli wskazania poprawnych odpowiedzi zarówno przez autorów jak i recenzentów pytań egzaminacyjnych. CEM będzie zatem zwracało się do tych osób o wzmożenie wysiłków w zakresie weryfikacji pytań, które mają być wykorzystane na potrzeby danego LEK.   

- Jak wygląda proces tworzenia testów do LEKU?  

Zasady organizacji i przeprowadzania LEK są unormowane w szczególności w art. 14a-14f ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W myśl ustawy, CEM organizuje i przeprowadza LEK, ale w zakresie merytorycznym nie opracowuje samodzielnie pytań testowych, lecz zwraca się o ich przygotowanie do autorów, wskazanych najczęściej przez konsultantów krajowych w danej dziedzinie. Według przepisów, postępowanie rozpoczyna się od wystąpienia dyrektora CEM do autorów o opracowanie pytań i przekazanie im wytycznych określających warunki, jakie powinny spełniać pytania testowe. Autorzy są zobligowani m.in. do wskazania prawidłowej odpowiedzi i podania źródeł piśmienniczych, gdzie można ją odnaleźć. Po otrzymaniu pytań testowych od autora, CEM przekazuje je do recenzji recenzentom. Są nimi najczęściej konsultanci krajowi lub osoby przez nich wskazane. Zadaniem recenzenta jest dokonanie wielopłaszczyznowej oceny pytania testowego, zarówno pod kątem spełnienia warunków formalnych, jak i merytorycznych. Recenzenci sprawdzają pytanie również pod względem konstrukcyjnym i metodologicznym. W przypadku LEK dodatkowo ustalają, czy pytanie odpowiada zakresowi kształcenia przeddyplomowego. Weryfikują też, czy odpowiedź wskazana przez autora jest poprawna i w razie potrzeby mogą dokonać jej zmiany. Pytania testowe przyjęte przez recenzenta stanowią materiał do konstrukcji testów. W przypadku pytań pochodzących z upublicznionej bazy pytań, dyrektor CEM zwraca się do ekspertów z poszczególnych dziedzin o dokonanie wyboru pytań. Wybór taki jest dokumentowany protokołem, w którym ekspert wskazuje numer wybranego pytania według numeracji nadanej przez CEM w bazie pytań oraz określa prawidłową odpowiedź. Na podstawie tak sporządzonych protokołów CEM włącza do testu wybrane pytania. Następnie sporządzona jest książeczka testowa, która podlega korekcie edycyjnej i technicznej. I CEM sporządza klucz poprawnych odpowiedzi zgodnie ze wskazaniami autorów, recenzentów i ekspertów wybierających pytania z bazy.  

Po egzaminie i wczytaniu kart odpowiedzi, a przed ustaleniem wyników poszczególnych zdających, CEM za pośrednictwem komisji ds. zastrzeżeń ponownie dokonuje weryfikacji klucza odpowiedzi. Uwzględnia w tym zakresie dane statystyczne uzyskane z wczytanych kart.   

- Przepisy mówią, że już w trakcie egzaminu LEK można składać zastrzeżenia dotyczące treści pytań. Czy zdający, którzy wykryli te nieprawidłowości, zgłaszali je już podczas trwania LEK-u?

Zgodnie z ustawą możliwe jest składanie zastrzeżeń merytorycznych do pytań egzaminacyjnych, co może nastąpić w trakcie egzaminu, ewentualnie po jego zakończeniu, ale jeszcze w sali egzaminacyjnej. W przypadku LEK, który odbył się w terminie lutowym bieżącego roku, zdający złożyli łącznie 359 zastrzeżeń do 83 pytań. Zastrzeżenia do 3 pytań zostały uznane za zasadne i w konsekwencji Komisja ds. zastrzeżeń unieważniła te 3 pytania, a to spowodowało obniżenie progu punktowego, warunkującego uzyskanie wyniku pozytywnego, do poziomu 111 punktów. 

- Istnieje też możliwość unieważnienia egzaminu, jeżeli doszłoby do rażących naruszeń w procedurze przeprowadzenia egzaminu. Takie pomysły też padały po zakończeniu LEK-u.  Czy takie wnioski się pojawiły? 

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty dopuszcza możliwość unieważnienia egzaminu dla wszystkich bądź niektórych zdających. W myśl przepisów, przesłanką unieważnienia jest stwierdzenie rażących uchybień formalnych w przeprowadzeniu LEK lub nieprzewidzianych sytuacji mających wpływ na przeprowadzenie LEK. Postępowanie może być zainicjowane na wniosek członka zespołu egzaminacyjnego, zdającego, bądź też dyrektor CEM może wszcząć takie postępowanie z urzędu. Jeśli taki wniosek wpłynie, dyrektor CEM ma 14 dni na jego rozpatrzenie. Następnie zawiadamia na piśmie wnioskodawcę o podjętym rozstrzygnięciu. W przypadku unieważnienia egzaminu informacja taka jest zamieszczana na stronie internetowej CEM oraz przekazywana zdającemu, którego egzamin został unieważniony. Od rozstrzygnięcia przysługuje odwołanie do Ministra Zdrowia. W przypadku LEK, który odbył się w terminie lutowym 2022 roku, wpłynął wniosek od jednej ze zdających o unieważnienie egzaminu, ale dyrektor CEM podjął decyzję odmowną, ponieważ jego zdaniem nie wystąpiły przesłanki ustawowe uzasadniające unieważnienie - nie stwierdzono rażących błędów w przeprowadzeniu egzaminu, przesłanka ta zaś nie tyczy się ustaleń dotyczących klucza poprawnych odpowiedzi. 

- Po opublikowaniu prawidłowego klucza odpowiedzi, wyniki wielu osób bardzo się zmieniły. W obliczu naliczonych punktów, średni wynik wiosennego egzaminu wzrósł z 159,4 do 165,4 punktu. Zmiany w punktacji zostały wprowadzone po zamknięciu rekrutacji na rezydentury. Co z osobami, które sugerując się "pierwotnymi", niższymi wynikami z LEK dokonały wyboru innego województwa czy specjalizacji? Jak wiadomo każdy punkt jest na wagę złota przy rekrutacji na rezydentury.

Po dokonaniu zmiany klucza egzamin złożyło dodatkowo 28 zdających. Zmian punktacji dokonano 9 marca, a więc w czasie, w którym trwało jeszcze postępowanie kwalifikacyjne. Pracownicy CEM skontaktowali się telefonicznie ze wszystkimi podmiotami prowadzącymi to postępowanie i zawiadomili o dokonanej zmianie. Nowe wyniki wprowadzono do Systemu Monitorowania Kształcenia Pracowników Medycznych (SMK). Dzięki temu organy prowadzące postępowanie kwalifikacyjne mogły posłużyć się tymi wynikami i na ich podstawie sporządzić listę rankingową na potrzeby rekrutacji na szkolenie specjalizacyjne. 

- Czy osoby, które błędnie ułożyły klucz odpowiedzi zostaną pociągnięte do odpowiedzialności?

Autorzy pytań i recenzenci nie są pracownikami CEM, stąd też dyrektor CEM nie jest uprawniony do wyciągania konsekwencji wobec nich. Natomiast, jak wspomniałem, CEM będzie się zwracało do tych osób z prośbą o dołożenie maksymalnej staranności zarówno na etapie opracowywania pytań jak i następnie ich weryfikacji. 

- Zdający mieli też zastrzeżenia dotyczące warunków lokalowych, w jakich egzamin został przeprowadzony. 

Ze względu na bardzo dużą liczbę osób przystępujących do LEK, CEM jest zmuszone przeprowadzać ten egzamin w wielu miejscach, w kilkunastu miejscowościach. Poszukuje zatem sal egzaminacyjnych, które spełniają warunki niezbędne do rzetelnego przeprowadzenia egzaminu. Często są to pomieszczenia uniwersyteckie, bądź też hale targowe albo sale gimnastyczne. 19 lutego 2022 roku, czyli w dniu, w którym odbywał się LEK, wystąpiły gwałtowne zjawiska pogodowe (bardzo silny wiatr), których nie można było wcześniej przewidzieć. W efekcie, w dwóch salach wyłączono oświetlenie z powodu braku energii elektrycznej. Pomieszczenia te były jednak doświetlone w sposób naturalny, a poza tym usterkę szybko usunięto. Faktycznie jednak w okresie panującej epidemii i w związku z rekordowo dużą liczbą osób zdających, CEM odnotowuje problemy ze znalezieniem odpowiednich sal, które nie tylko będą spełniać niezbędne wymogi techniczne, ale również będą dostępne w sensie czasowym i finansowym. Koszty najmu sal wzrosły bowiem znacząco. 

- Czy jest przewidywana zmiana procedury zgłaszania zastrzeżeń do pytań i klucza odpowiedzi? Czy np. klucz odpowiedzi mógłby być publikowany przed ogłoszeniem wyników z możliwością zgłaszania zastrzeżeń? 

Naturalnie istniałaby możliwość publikacji klucza poprawnych odpowiedzi przed ogłoszeniem wyników egzaminu z możliwością zgłaszania zastrzeżeń do tego klucza. Należałoby jednak opracować procedurę rozpatrywania takich zastrzeżeń, która zapewne trwałaby kilkanaście dni. W efekcie wyniki egzaminu mogłyby być ustalone dopiero po rozpatrzeniu tych zastrzeżeń, a tym samym opublikowane znacznie później niż ma to miejsce obecnie. Takie zmiany wymagałyby nowelizacji przepisów, prawdopodobnie na poziomie ustawowym. Aktualnie nie ma jednak projektu noweli w tym kierunku. 

- A czy jest planowana jakakolwiek zmiana formuły LEK-u w przyszłości? 

Aktualnie nie ma projektu zmian przepisów modyfikujących formułę egzaminu. 

- Co z bazą pytań, czy w dalszym ciągu będzie jawna?  

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, jawna baza pytań nadal będzie funkcjonować, obecnie nie trwają żadne prace legislacyjne ukierunkowane na jej zlikwidowanie. Można jednak rozważyć znaczne rozbudowanie tej bazy, co wiązałoby się z koniecznością pozyskania kilku, kilkunastu tysięcy nowych pytań. CEM planuje również weryfikację pytań znajdujących się w bazie, jej rewizję pod kątem aktualności i zgodności ze stanem wiedzy medycznej i stanem prawnym.