Upał, żylaki, serce czy nerki? Różnicowanie przyczyn obrzęków podudzi latem

Obrzęki kończyn dolnych są częstym objawem zgłaszanym przez pacjentów w sezonie letnim. U niektórych osób są to łagodne, przemijające obrzęki cieplne, ale w wielu przypadkach letnie opuchnięcie podudzi ujawnia lub nasila choroby przewlekłe, takie jak przewlekła niewydolność żylna, niewydolność serca czy choroby nerek. Prawidłowe rozpoznanie przyczyny jest kluczowe dla skutecznego leczenia.

Dlaczego latem częściej puchną nogi?

Mechanizm powstawania obrzęków polega na zaburzeniu równowagi między przesączaniem płynu z naczyń włosowatych do przestrzeni międzykomórkowej a jego powrotem drogą żylną i limfatyczną. Wysoka temperatura powoduje rozszerzenie naczyń żylnych i wzrost przepuszczalności śródbłonka, co sprzyja gromadzeniu płynu w tkankach. Dodatkowo, odwodnienie aktywuje układ renina–angiotensyna–aldosteron (RAA) i wydzielanie wazopresyny, co paradoksalnie może nasilać retencję sodu i wody, a tym samym obrzęki.

Najczęstsze przyczyny obrzęków kończyn dolnych latem

Choć wielu pacjentów uznaje obrzęki nóg w czasie upałów za nieodłączny element pory roku, to każdy lekarz powinien pamiętać o szerokim spektrum możliwych przyczyn i umiejętnie je różnicować.

Przewlekła niewydolność żylna (PŻN) 

Jest jedną z najczęstszych przyczyn. Obrzęki w PŻN są zazwyczaj symetryczne, nasilają się w ciągu dnia, ustępują po nocnym odpoczynku i towarzyszy im uczucie ciężkości, ból czy pieczenie nóg. Widoczne bywają żylaki, przebarwienia skóry czy lipodermatoskleroza. Latem objawy nasilają się wskutek rozszerzenia naczyń i mniejszej aktywności fizycznej.

Niewydolność serca 

NS powoduje twarde, symetryczne obrzęki, które mogą sięgać powyżej kolan. Często współwystępują duszność wysiłkowa, ortopnoë, hepatomegalia czy nykturia. Mechanizmem jest zastój w krążeniu żylnym obwodowym przy niewydolności prawej komory serca.

Choroby nerek

Choroby nerek, szczególnie zespół nerczycowy lub przewlekła choroba nerek, wywołują obrzęki miękkie, przemieszczające się, które często pojawiają się najpierw na twarzy i powiekach, a później na kończynach. Mogą im towarzyszyć białkomocz, nadciśnienie i objawy mocznicy.

Obrzęki polekowe

Obrzęki polekowe latem bywają bardziej wyraźne, zwłaszcza u osób stosujących blokery kanału wapniowego (np. amlodypinę), NLPZ, glikokortykosteroidy czy pioglitazon. Mają one zwykle charakter łagodny, ale uporczywy, i ustępują po modyfikacji leczenia.

Inne przyczyny

Obrzęki idiopatyczne pojawiają się głównie u kobiet między 20. a 50. rokiem życia, często w związku z cyklem miesiączkowym. Brak wówczas nieprawidłowości w badaniach, a dolegliwości nasilają się wieczorem.

Jak diagnozować obrzęki podudzi w praktyce POZ?

Proces diagnostyczny powinien obejmować dokładny wywiad (czas trwania i rytm dobowy obrzęków, symetria, objawy ogólnoustrojowe, przyjmowane leki, choroby przewlekłe) oraz badanie fizykalne, w tym ocenę turgoru skóry i objawu wciśnięcia.

W badaniach laboratoryjnych warto uwzględnić morfologię krwi obwodowej, elektrolity, kreatyninę, eGFR, albuminę, NT-proBNP oraz badanie ogólne moczu. W diagnostyce obrazowej najczęściej wykorzystuje się USG Doppler żył kończyn dolnych, echo serca oraz USG nerek.

Postępowanie terapeutyczne w obrzęku podudzi

Leczenie obrzęków nóg latem powinno być przyczynowe:

• w PŻN – kompresjoterapia, preparaty flebotropowe, unikanie długotrwałego stania, regularna aktywność mięśni łydek;
• w niewydolności serca – modyfikacja leczenia zgodnie z wytycznymi ESC, diuretyki przy objawach zastoju;
• w chorobach nerek – kontrola gospodarki wodno-elektrolitowej, ograniczenie sodu, leczenie nefrologiczne;
• w obrzękach polekowych – zamiana lub odstawienie leku wywołującego;
• w obrzękach cieplnych – unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce, chłodzenie kończyn, prawidłowe nawodnienie.

Obrzęki podudzi latem – kluczowe informacje 

Obrzęki podudzi latem mogą być zarówno objawem fizjologicznej reakcji organizmu na upał, jak i manifestacją poważnej choroby. Rolą lekarza jest odróżnienie tych dwóch sytuacji poprzez staranną analizę wywiadu, badanie przedmiotowe oraz celowaną diagnostykę. Wczesne rozpoznanie i leczenie przyczynowe poprawia komfort życia pacjentów i zapobiega powikłaniom.