Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – pigułka wiedzy

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba, która nie posiada leczenia przyczynowego i może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych. W związku z tym jedynym sposobem ochrony przed nią i jej poważnymi konsekwencjami jest szczepienie, które zalecane jest osobom szczególnie narażonym na ugryzienie przez kleszcze.

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to ostra choroba wywołana przez neurotropowego wirusa z rodziny Flaviviridae. W ciągu roku na świecie odnotowuje się ponad 10000 przypadków zachorowań, głównie w północno-wschodnich i środkowych częściach Europy oraz w północnej Azji. W Polsce liczba zachorowań szacowana jest na 150 do ponad 250 przypadków rocznie – większość w rejonach północno-wschodnich [1].

Zakażenie wirusem wywołującym KZM następuje zwykle w wyniku ugryzienia przez zakażonego kleszcza lub kontakt z jego płynami ustrojowymi. Źródłem infekcji może być również niepasteryzowane mleko zakażonego zwierzęcia (głównie kóz) oraz transfuzja krwi lub przeszczepienie narządów od dawcy posiadającego wirusa we krwi [1].

Okres inkubacji flawiwirusów wywołujących KZM wynosi średnio 10 dni. Choroba ma nagły początek i jej przebieg jest dwufazowy:

• faza zwiastunowa – może przebiegać bezobjawowo lub w postaci objawów grypopodobnych, nudności, wymiotów, biegunki, które utrzymują się do 7 dni, po czym u większości chorych dochodzi do samoistnego wyleczenia;
• faza neuroinfekcji – po 7-14 dniach może wystąpić zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, móżdżku lub rdzenia kręgowego [1].

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu jest objawowe – nie ma leczenia przyczynowego [1]. 

U większości chorych objawy ustępują całkowicie, ale u części dochodzi do powikłań neurologicznych (w postaci porażenia nerwów, zaników mięśni i uszkodzenia słuchu) i/lub zaburzeń psychicznych (takich jak depresja, zaburzenia koncentracji i pamięci). U 1% pacjentów chorujących na KZM zakażenie kończy się zgonem. Duża część osób, które przeszły kleszczowe zapalenie mózgu wymaga długiego leczenia oraz rehabilitacji [1,3].

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu – preparaty 

Na rynku dostępne są inaktywowane szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu od dwóch producentów, każda w dawce dla dzieci oraz dla dorosłych:

• dla dzieci od 1 roku do 11 lat oraz dla młodzieży od 12 lat i dorosłych,
• dla dzieci od 1 roku do 15 lat oraz dla młodzieży od 16 lat i dorosłych [1,2].

Pełne szczepienie obydwoma preparatami obejmuje trzy dawki podawane w ściśle określonych odstępach czasowych, które możesz sprawdzić w naszej wyszukiwarce leków, dostępnej również w aplikacji Remedium. W obu przypadkach, jeśli konieczne jest szybkie uodpornienie, drugą dawkę można podać po dwóch tygodniach po pierwszej dawce [1,2].

Po podstawowym cyklu szczepienia odporność utrzymuje się co najmniej trzy lata (lub 12-18 miesięcy w przypadku przyspieszonego schematu), więc zalecane są dawki przypominające [1]. Dokładny schemat jest dostępny również w wyszukiwarce leków.

Szczepienie przeciw KZM z wysoką skutecznością chroni przed zachorowaniem – już po podaniu pierwszej dawki ponad 90% szczepionych osób wytwarza odporność [1].

Kto i kiedy powinien zaszczepić się na kleszczowe zapalenie mózgu?

Szczepienie na kleszczowe zapalenie mózgu jest nieobowiązkowe, w związku z tym nie jest finansowane z budżetu Ministra Zdrowia.

Na KZM powinny zaszczepić się osoby, które są szczególnie narażone na ukąszenie przez kleszcze:

• zatrudnione przy eksploatacji lasu;
• stacjonujące wojsko;
• funkcjonariusze straży pożarnej i granicznej;
• rolnicy;
• myśliwi;
• młodzież odbywająca staże i praktyki zawodowe [3].

Ponadto szczepienie warto rozważyć u osób, które często uprawiają aktywność fizyczną na świeżym powietrzu – na przykład biegaczy, grzybiarzy, właścicieli psów, rodzin z małymi dziećmi, turystów i uczestników obozów czy kolonii [1,2,3].

Szczepić należy się zimą lub wiosną, aby zapewnić ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października) [1].

Warto pamiętać, że nie zaleca się łączenia przy jednym podaniu szczepionki przeciwko KZM z innymi szczepionkami [1].

Kto nie powinien się szczepić i jakie są skutki uboczne?

Szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są bezpieczne, jednak jak każdy lek mogą powodować skutki uboczne. Po podaniu szczepionki mogą występować miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne, takie jak przemijający ból, obrzęk, bolesność, zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia. 

Rzadziej skutki uboczne mają postać uogólnioną i obejmują przejściowy stan gorączkowy, ogólne osłabienie, objawy grypopodobne. Są to reakcje organizmu na podany antygen i pojawiają się najczęściej po pierwszej dawce szczepionki [1,2].

W związku z tym, że szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu zawierają inaktywowane wirusy, nie ma ryzyka wywołania zakażenia i można je podawać osobom z niedoborami odporności [1,2].

Bezwzględnym i trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko KZM jest reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki lub podaniu innej szczepionki (wywołana substancjami pomocniczymi wchodzącymi w skład szczepionki) [1,2].

Zgodnie z zaleceniami, alergia na jajo kurze nie jest przeciwwskazaniem do podania szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Jeśli jednak pacjent/pacjentka ma w wywiadzie nasiloną reakcję na ten alergen, wskazana jest przedłużona obserwacja pacjenta po szczepieniu [1].

Pomimo wysokiego stopnia bezpieczeństwa szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu nie zaleca się szczepienia kobiet w ciąży, z wyjątkiem uzasadnionych okoliczności [1].