Wyszukaj w publikacjach
Diagnostyka guzków tarczycy – od TI-RADS po skalę Bethesda
Guzki tarczycy są jednym z najczęstszych problemów endokrynologicznych – wykrywa się je palpacyjnie u ok. 5% dorosłych, a w badaniach ultrasonograficznych nawet u 30–60% populacji. Zdecydowana większość zmian ma charakter łagodny, jednak u części chorych stanowią wczesną manifestację raka tarczycy. Kluczowym zadaniem lekarzy (również na etapie POZ) jest właściwa selekcja pacjentów wymagających biopsji i dalszej diagnostyki onkologicznej.
Epidemiologia raka tarczycy
Rak tarczycy stanowi około 1% wszystkich nowotworów złośliwych, przy czym częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn (odpowiednio 2,6% vs. 0,5%). Jest to najczęstszy nowotwór złośliwy gruczołów dokrewnych – dominującą postacią pozostaje rak brodawkowaty.
W ostatnich dekadach liczba nowych rozpoznań istotnie wzrosła, co wiąże się przede wszystkim z upowszechnieniem badań ultrasonograficznych i lepszą wykrywalnością raków brodawkowatych, które zwykle mają łagodny przebieg kliniczny. Dane Krajowego Rejestru Nowotworów wskazują, że w 2016 roku w Polsce odnotowano 4015 zachorowań na raka tarczycy (3332 u kobiet i 683 u mężczyzn), co lokowało ten nowotwór na 6. miejscu pod względem częstości u kobiet i 21. u mężczyzn. Mimo rosnącej liczby zachorowań, śmiertelność z powodu tego nowotworu jest stosunkowo niska – pięcioletnie przeżycia wynoszą około 90% u kobiet i 80% u mężczyzn.
Objawy raka tarczycy
Niepokój onkologiczny powinien wzbudzić przede wszystkim pojedynczy, spoisty guzek w obrębie gruczołu, szczególnie jeśli towarzyszy mu powiększenie węzłów chłonnych szyi, nagłe powiększenie istniejącego wola lub pojawienie się objawów takich jak duszność, chrypka czy dysfagia. Guz tarczycy u dziecka, zwłaszcza u chłopców, również budzi większe podejrzenie złośliwości.
W diagnostyce zmian ogniskowych podstawową rolę odgrywa ultrasonografia, w razie potrzeby uzupełniona o biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) pod kontrolą USG.
Uzupełniająco wykonuje się:
- badania laboratoryjne (TSH, fT3, fT4, wapń w surowicy, w wybranych przypadkach kalcytonina),
- badania obrazowe, takie jak RTG klatki piersiowej czy TK szyi i śródpiersia, jeśli istnieją wskazania.
W przypadku obniżonego stężenia TSH można rozważyć scyntygrafię tarczycy z użyciem technetu-99m.
TI-RADS – ocena ultrasonograficzna guzków tarczycy
TI-RADS (Thyroid Imaging Reporting and Data System), analogicznie do systemu BI-RADS stosowanego w przypadku zmian gruczołu sutkowego, wprowadza standaryzację opisu USG tarczycy i przypisuje guzkowi kategorię ryzyka złośliwości. W polskich warunkach najczęściej stosowany jest wariant EU-TIRADS-PL.
| Kategoria | Charakterystyka | Ryzyko złośliwości | Rekomendacje |
|---|---|---|---|
TI-RADS 1 | Bez zmian ogniskowych | Bliskie 0% | Brak wskazań do BAC |
TI-RADS 2 | Zmiany łagodne:płynowe (bezechowe)gąbczaste | Bliskie 0% | Obserwacja.Nie zaleca się wykonywania cienkoigłowej (wyjątek: postępowanie terapeutyczne u pacjentów objawowych, np. drenaż torbieli). Dalsza obserwacja ultrasonograficzna w zależności od czynników ryzyka klinicznego |
TI-RADS 3 | Zmiany o niskim ryzyku:izoechogeniczne (normoechogeniczne) lub hiperechogenicznekształt owalny lub okrągłyrówne brzegi/granicebez cech kategorii 5 | 2–4% | BAC, jeśli >20 mm |
TI-RADS 4 | Zmiany o pośrednim ryzyku:hipoechogenicznekształt owalny lub okrągłyrówne brzegi/granicebez cech kategorii 5 | 6–17% | BAC, jeśli >15 mm |
TI-RADS 5 | Zmiany wysokiego ryzyka – obecność ≥1 z następujących cech:głęboka hipoechogenicznośćnieregularny kształtorientacja nierównoległanieregularne granicemikrozwapnienia (<1 mm)ekspansja pozatarczycowa | >26% | BAC, jeśli >5 mm |
Decyzję o wykonaniu BACC zawsze należy podejmować indywidualnie, z uwzględnieniem kontekstu klinicznego: danych z badania podmiotowego i przedmiotowego, wyników badań pomocniczych, jak również z poszanowaniem woli pacjenta. W przypadku guzków gorących w badaniu scyntygraficznym (autonomicznych, hiperfunkcyjnych) można odstąpić od BACC, jeśli nie stwierdza się klinicznych cech ryzyka złośliwości.
Skala Bethesda – klasyfikacja wyników BAC
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa pozostaje złotym standardem diagnostyki guzków tarczycy. Wyniki opisywane są według skali Bethesda, która wyróżnia 6 kategorii, każda o określonym ryzyku złośliwości i zalecanym dalszym postępowaniu.
| Kategoria Bethesda | Opis | Ryzyko złośliwości u dorosłych | Ryzyko złośliwości u dzieci | Postępowanie |
|---|---|---|---|---|
I – biopsja niediagnostyczna | Materiał cytologiczny nieadekwatny; częste w zmianach torbielowatych i zapalnych | 5–20% | 0–33% | Jeśli silnie podejrzenie nowotworu – niezwłocznie kontynuuj diagnostykę; w przypadku niewielkiego niepokoju klinicznego powtórz badanie za 3–6 miesięcy |
II – zmiana łagodna | Guzki hiperplastyczne, koloidowe lub zapalne (w tym choroba Hashimoto) | 2–7% | 0–27% | Zazwyczaj obserwacja; powtórz BAC po 3–12 miesiącach, jeśli USG sugeruje ryzyko lub guzek rośnie |
III – atypia o nieokreślonym znaczeniu (AUS/FLUS) | Niepewne cechy cytologiczne | 13–30% | 11–54% | Zalecane powtórzenie BAC za 3–6 miesięcy; w AUS jądrowej rozważyć operację lub badania molekularne badania, zaś u dorosłych z AUS pozajądrową możliwa jest obserwacja (u dzieci zwykle zaleca się zabieg) |
IV – podejrzenie neoplazji pęcherzykowej | Zmiana sugerująca guz pęcherzykowy (najczęściej nowotwór, ale w ≥25% to guzki hiperplastyczne lub zapalenie) | 23–34% | 28–100% | Często wskazane leczenie operacyjne; w niektórych guzkach <1 cm i bez cech ryzyka możliwa obserwacja (u dorosłych) |
V – podejrzenie złośliwości | Obraz silnie podejrzany o proces rozrostowy, ale niejednoznaczny | 67–83% | 40–100% | Uzyskaj drugą opinię patomorfologiczną i na tej podstawie zadecyduj o lobektomii/tyreoidektomii |
VI – zmiana złośliwa | Typowe cechy raka brodawkowatego lub innego (raka rdzeniastego, chłoniaka, przerzutu do tarczycy, raka anaplastycznego lub mięsaka naczyniowego) | 97–100% | 86–100% | Tyreoidektomia ± limfadenektomia |
Warto podkreślić, że odsetki złośliwości są wyższe u dzieci niż u dorosłych, co odzwierciedla odmienną biologię nowotworów w tej grupie wiekowej.
Diagnostyka raka tarczycy – podsumowanie
TI-RADS jest narzędziem przedbiopsyjnym, pozwalającym wyselekcjonować pacjentów wymagających BAC. Z kolei skala Bethesda klasyfikuje już wynik cytologii, stanowiąc podstawę dalszego postępowania chirurgicznego lub obserwacyjnego. Połączenie obu systemów znacząco poprawia trafność diagnostyczną i zmniejsza liczbę niepotrzebnych zabiegów.
Źródła
- Gajewski, P. (2025). Interna Szczeklika 2025/2026 – mały podręcznik. Medycyna Praktyczna.
- Kordek, R., & Jassem, J. (2024). Onkologia. Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica.
- Jarząb, B., Dedecjus, M., Lewiński, A., Adamczewski, Z., Bakuła-Zalewska, E., Bałdys-Waligórska, A., Barczyński, M., Biskup-Frużyńska, M., Bobek-Billewicz, B., Bossowski, A., Buziak-Bereza, M., Chmielik, E., Czarniecka, A., Czepczyński, R., Ćwikła, J., Dobruch-Sobczak, K., Dzięcioł, J., Gawlik, A., Gawrychowski, J., Handkiewicz-Junak, D., … Żyłka, A. (2022). Diagnosis and treatment of thyroid cancer in adult patients - Recommendations of Polish Scientific Societies and the National Oncological Strategy. 2022 Update [Diagnostyka i leczenie raka tarczycy u chorych dorosłych - Rekomendacje Polskich Towarzystw Naukowych oraz Narodowej Strategii Onkologicznej. Aktualizacja na rok 2022]. Endokrynologia Polska, 73(2), 173–300. https://doi.org/10.5603/EP.a2022.0028
- Ali, S. Z., Baloch, Z. W., Cochand-Priollet, B., Schmitt, F. C., Vielh, P., & VanderLaan, P. A. (2023). The 2023 Bethesda System for Reporting Thyroid Cytopathology. Thyroid : official journal of the American Thyroid Association, 33(9), 1039–1044. https://doi.org/10.1089/thy.2023.0141
