Pacjentka po zakończonym leczeniu raka piersi – co powinien wiedzieć lekarz POZ?

Nowotwory złośliwe piersi są najczęściej diagnozowanymi nowotworami u kobiet w Polsce. W 2021 roku stanowiły 24,2% wszystkich nowych zachorowań, co oznaczało 21 079 przypadków. W tym samym roku były także drugą przyczyną zgonów onkologicznych wśród kobiet (15%), ustępując jedynie rakowi płuca (18%). Prognozy wskazują na dalszy wzrost zachorowań we wszystkich grupach wiekowych – szczególnie wśród kobiet w wieku średnim. Odsetek 10-letnich przeżyć w przypadku wczesnego raka piersi przekracza 70%, jednak ryzyko nawrotu pozostaje poważne i zależy od biologii nowotworu – w raku ER-/PgR- największe jest w ciągu pierwszych dwóch lat od rozpoznania, natomiast w hormonozależnym (ER+) może utrzymywać się przez ponad 20 lat.

W kontekście rosnącej liczby pacjentek powracających pod opiekę lekarza POZ po leczeniu onkologicznym, kluczowe jest zrozumienie, że zakończenie terapii nie kończy procesu monitorowania. Lekarz powinien znać czynniki ryzyka nawrotu, rozpoznawać objawy wymagające pilnej diagnostyki oraz stosować zasady profilaktyki wtórnej. Należy też pamiętać, że kobiety będące w trakcie lub po hormonoterapii nadal kwalifikują się do badań przesiewowych w ramach programu profilaktyki raka piersi.

W zależności od typu biologicznego i stopnia zaawansowania choroby, leczenie obejmuje różne kombinacje: chirurgię, radioterapię, chemioterapię, hormonoterapię oraz terapię celowaną (np. anty-HER2). Zakres i intensywność terapii są dobierane indywidualnie, jednak każda z metod niesie ryzyko działań niepożądanych, zarówno w trakcie leczenia, jak i po jego zakończeniu.

Badanie podmiotowe u kobiet z rakiem piersi w wywiadzie

Wywiad u pacjentek po leczeniu raka piersi powinien być kompleksowy i obejmować nie tylko objawy mogące świadczyć o nawrocie choroby – zarówno miejscowe (np. nowe stwardnienie w bliźnie pooperacyjnej), jak i ogólnoustrojowe (takie jak bóle kostne, duszność, wodobrzusze, zawroty głowy) – ale także kwestie związane z ogólnym stanem zdrowia i jakością życia pacjentki.

Zgodnie z aktualnymi Wytycznymi diagnostyczno-terapeutycznymi w raku piersi, lekarz POZ powinien zebrać także informacje na temat nowych zachorowań na nowotwory złośliwe w rodzinie, które mogą pojawić się już po zakończeniu leczenia pacjentki. Przypadki takie jak mnogie zachorowania na raka piersi i/lub jajnika w rodzinie czy potwierdzona obecność wariantu patogennego w genie BRCA1/2 mogą wskazywać na potrzebę ponownej oceny ryzyka genetycznego oraz rozszerzenia diagnostyki, np. o badania w kierunku mutacji BRCA1/2.

Badania kontrolne po zakończonym leczeniu raka piersi

W ramach opieki po zakończonym leczeniu rekomendowany jest określony harmonogram badań kontrolnych.

Profilaktyka powikłań leczenia onkologicznego

W leczeniu raka piersi istotne jest monitorowanie późnych powikłań, takich jak:

• obrzęk limfatyczny (często po usunięciu węzłów chłonnych), 
• zaburzenia sercowo-naczyniowe (mogące wynikać z działania antracyklin lub trastuzumabu), 
• osteoporoza (szczególnie przy terapii hormonalnej, np. inhibitorach aromatazy),
• neuropatie (np. po chemioterapii taksanami).

Zdrowy tryb życia i samodzielna obserwacja

Zdrowy tryb życia odgrywa istotną rolę w poprawie rokowania. Pacjentki powinny:

• utrzymywać prawidłową masę ciała (BMI 20–25 kg/m²),
• podejmować regularną aktywność fizyczną – przynajmniej 150 minut tygodniowo o umiarkowanej intensywności,
• stosować zrównoważoną dietę, opartą głównie na produktach roślinnych, z ograniczeniem czerwonego mięsa i cukrów,
• unikać spożywania alkoholu i palenia tytoniu.

Każdy niepokojący objaw powinien być niezwłocznie zgłaszany lekarzowi.

Wsparcie psychiczne i społeczne

Ważnym elementem jest również dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej czy grup wsparcia. Wielospecjalistyczna opieka pomaga nie tylko w aspekcie medycznym, ale także w poprawie jakości życia po chorobie. Wsparcie oferują m.in. organizacje takie jak Federacja Stowarzyszeń „Amazonki”.

Leczenie osteoporozy u kobiet po nowotworze piersi

U kobiet, które przeszły raka piersi i zmagają się z osteoporozą lub osteopenią, nie zaleca się terapii hormonalnej z użyciem estrogenów. Zamiast tego rekomendowane są bezpieczniejsze opcje leczenia, takie jak denosumab lub bifosfoniany, wspomagane suplementacją witaminy D₃ i wapnia, które pomagają wzmocnić kości i zmniejszyć ryzyko złamań.

Czy kobieta po raku piersi może zajść w ciążę?

Tak, to możliwe. Badania Lamberti i wsp. dostarczają uspokajających danych na temat bezpieczeństwa ciąży po zakończeniu leczenia raka piersi. Niemniej jednak, prawdopodobieństwo zajścia w kolejną ciążę jest o około 60% niższe w porównaniu z ogólną populacją. W czasie trwania terapii onkologicznej, która może trwać kilka lat, kobiety w wieku rozrodczym powinny stosować skuteczne metody antykoncepcji niehormonalnej. Antykoncepcja hormonalna nie jest zalecana, ponieważ może zwiększać ryzyko nawrotu nowotworu.