O roli farmaceuty klinicznego

Cześć, Nazywam się Kasia Leszczyńskai bardzo serdecznie witam Wasw kolejnym odcinku podcastu Swoją drogą.Moim dzisiejszym gościem jest magisterfarmacji i członek Zespołu Farmacji Klinicznejw Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym weWrocławiu, Tomasz Musiała.Cześć Katarzyno.Witam wszystkich.Cześć Tomek.Zacznę od tego, że bardzosię cieszę, że tutaj jesteś, bojesteś pierwszym gościem swoją drogą,który jest przedstawicielem innego zawodu medycznegoniż lekarz.I z tego się bardzo,bardzo cieszę, bo chciałam, żeby wtej serii również znalazły sięosoby, które są przedstawicielami innych zawodów.Zwłaszcza że Ty pełnisz bardzoszczególną rolę w szpitalu i nieukrywajmy tego, pracujemy razem, więcteż na naszym oddziale i otym byśmy, bym chciała,żebyś dzisiaj opowiedział.Także zacznijmy od tego, kimjest farmaceuta kliniczny.Przede wszystkim dziękuję Ci, Kasiu,za zaproszenie.Można powiedzieć, że na chwilęobecną farmaceuta kliniczny na oddziale szpitalnymto biały kruk.Kim jest farmaceuta kliniczny?

Farmaceuta kliniczny to magister farmacjipo ukończeniu studiów medycznych na wydzialefarmaceutycznym, który zdobył specjalizację zfarmacji klinicznej bądź szpitalnej, bądź jestw jej trakcie i akuratodbywa staż specjalizacyjny na oddziale szpitalnymi pracuje w dziale bądźw zespole farmacji klinicznej, tak jakja, bądź również wykazuje swojąaktywność w na przykład zakładach opiekuńczoleczniczych, w hospicjach.Również w aptekach ogólnodostępnych możemyspotkać farmaceutów klinicznych.Mówiąc o farmaceutach klinicznych, musimyzdefiniować, czym jest w ogóle farmacjakliniczna.Farmacja kliniczna miała swój początekw latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłegowieku.Kolebką farmacji klinicznej są StanyZjednoczone.To tam po raz pierwszyzdefiniowano farmację kliniczną, definiując ją jakonaukę, tą gałąź farmacji, którama się zajmować nauką i praktykąracjonalnego stosowania leków farmakoterapii pacjentów,.W Polsce mogliśmy usłyszeć głośniejo farmacji klinicznej, o farmaceutach klinicznychdwa lata temu, kiedy tow życie weszło rozporządzenie ustawa ozawodzie farmaceuty i tam poraz pierwszy w ustawodawstwie polskim mogliśmyznaleźć zapisek o farmacji klinicznej,definiując ją jako działania przede wszystkimna rzecz zwiększenia skuteczności, bezpieczeństwa,zasadności stosowanych leków.Farmaceuta kliniczny ma być wsparciemdla lekarza prowadzącego farmakoterapię pacjentów wpodmiotach leczniczych.Właśnie wielokrotnie w tym studiotutaj rozmawialiśmy o tym, że tapraca zespołowa jest potrzebna iże musimy pracować interdyscyplinarnie.Jak to wygląda w praktyceto wszyscy wiemy, że bywa ztym różnie.Natomiast ty jesteś, właśnie tyi członkowie zespołu, w którym jesteś,jesteście takim przykładem tego, tejinterdyscyplinarności, interdyscyplinarności, czyli tego, że pracujemywłaśnie jako zespół.Włączacie się w te działania.Powiedziałeś, że farmaceuta kliniczny tojest taki biały kruk.Myślę, że większości osób farmacjajednak kojarzy się, no, z apteką,tak?Z apteką, z miejscem, gdziesprzedawane, wydawane są leki.Natomiast mówisz o tej właśnietakiej bardzo dużej gałęzi, o którejmyślę, że niewiele osób wie,jeżeli chodzi o farmację.Więc jakbyś mógł powiedzieć, jakwygląda właśnie ta sytuacja farmacji klinicznejw Polsce?Wspomniałeś, że to wszystko zaczęłosię w Stanach.To jest stosunkowo młoda gałąź,jeżeli chodzi o medycynę.Jak obecnie wygląda sytuacja farmacjiklinicznej w Polsce?

Tak jak już wspomniałem napoczątku, o farmacji klinicznej szerzej mówimydopiero od dwóch lat wPolsce, ale oczywiście były wcześniej tepoczątki w Polsce.Była, była to aktywność, tak,przez farmaceutów polskich stosowana.To nie jest to, żezaczęliśmy od dwóch lat dopiero swojąaktywność.Działaliśmy oczywiście nie w pełnymzakresie farmacji, ale taka aktywność byławykazywana.Ja na swoim przykładzie mamzaszczyt pracować w super zespole farmacjiklinicznej.To jest zespół sześcioosobowy, którymkieruje dr Olga Fedorowicz.Na cały szpital.Na cały szpital.Bardzo duży szpital.Ponad tysiąc pięćset łóżek.No tak.Tak, Pani doktor Olga Fedorowiczjest tą osobą, jest farmaceutą klinicznym,który od wielu lat jest,poświęca się, poświęcała się farmacji szpitalnej,z której to tak defacto wywodzi się farmacja kliniczna irównież jest konsultantem wojewódzkim dospraw farmacji klinicznej.Więc już tak jak samawidzisz, mamy swoje struktury.Mam również zaszczyt i przyjemnośćwspółpracować z panią profesor Anną Wielą-Chojeńską,która jest konsultantem krajowym do

spraw farmacji klinicznej.Blisko współpracujemy, ponieważ jest kierownikiemZakładu i Katedry Farmakologii Klinicznej mieszczącejsię we Wrocławiu.Mamy oczywiście też swoje towarzystwo,Polskie Towarzystwo Farmacji Klinicznej, które działadość prężnie, organizując różne webinary,sympozja, szkolenia.W swojej strukturze posiada kilkasekcji, m. in.Sekcję do spraw terapii zakażeń,sekcję kardiologiczną, ginekologiczno-położniczą, neonatologiczną, pediatryczną.

A jak to wygląda wPolsce na dzień dzisiejszy?Posłużę się tutaj przykładem, raportem,który powstał dzięki pracy zespołowi dospraw wypracowania rozwiązań w zakresiefarmacji klinicznej dla farmaceutów pracujących wpodmiotach leczniczych.I w tym raporcie możemyprzeczytać, iż około czterdziestu ośrodków wPolsce wykazuje jakąkolwiek działalność wzakresie farmacji klinicznej, czy to wzakresie pełnym, czy w kilku,w kilku punktach. Można to realizuje.Tutaj również warto wspomnieć, żejeden z takich pionierskich ośrodków farmacjiklinicznej powstał również we Wrocławiu.Jest to zespół magister KamiliUrbańczyk, która zaczęła swoją działalność naoddziale chirurgii naczyniowej i tojest właśnie taki jeden z pierwszychprojektów w Polsce, gdzie farmaceutęmogliśmy spotkać na oddziale szpitalnym.

Te wszystkie osoby, które wymieniałeś,to są farmaceuci.Czy są wśród nich teżlekarze?Jak to wygląda?To są farmaceuci, czyli magistrzyfarmacji?Magistrowie farmacji, tak.Ok, a powiedz mi, jakwygląda ta kwestia farmacji klinicznej naświecie?No bo wiemy już, żew Polsce to się dopiero zaczęłoi jak się domyślam naświecie trwa to już troszkę dłużej,rozwój tej dziedziny medycyny więcjakbyś mógł opowiedzieć, jak to wyglądana świecie, jakie są standardyi jak daleko nam do tychstandardów, bo domyślam się, żetroszkę jesteśmy w tyle.

Jeśli chodzi o standardy, tomyślę, że są takie same jakna świecie.Tak my część z nichimplementujemy do naszego-- do naszych standardówpolskich.Oczywiście sama świadomość członków zespołuterapeutycznego jest niższa niż na Zachodzietak, bo to na Zachodzieobecność farmaceuty klinicznego na oddziale szpitalnymjest czymś normalnym, jak obecnośćpersonelu pielęgniarskiego.A tu musimy właśnie powiedzieć,że u nas zdecydowanie nie.Bo ja przyznam szczerze, żedopiero zaczynając pracę jako lekarka jużpo studiach pierwszy raz spotkałamsię właśnie z Twoją obecnością nanaszym oddziale jako farmaceuty klinicznego.Wcześniej słyszałam oczywiście o farmacjiklinicznej, ale nigdy na żadnych praktykach,na żadnym stażu, na żadnymwolontariacie nie spotkałam żywego farmaceuty klinicznego,który byłby obecny na oddzialei byłby obecny właśnie w celukonsultacji z lekarzami.Tak, to, to prawda oczywiście.

Na Zachodzie lub wStanach Zjednoczonych, gdzie jak wspomniałem, jestkolebką farmacji klinicznej, tam najednego farmaceutę klinicznego przypada około ośmiu,dziesięciu pacjentów.Taki farmaceuta kliniczny ma podswoją opieką- Poczekaj, szybko powiedzieliśmy tysiącsześćset łóżek.Łyska, Borowska przez sześć- Dwieściepięćdziesiąt.Oczywiście my działamy tylko wramach jednego oddziału, tak?Akurat na oddziale, na którymna co dzień pracujemy, ale oczywiścierównież konsultujemy pacjentów na tychoddziałach, na których nie ma naco dzień farmaceuty klinicznego, tak?Nie pozbawiamy innych oddziałów tejmożliwości, ale żeby wypełnić stuprocentowej imieć pewność o wysokiej jakościświadczenia usług farmacji klinicznej, należy myślećminimum o jednym farmaceucie klinicznymprzydzielonym do jednego oddziału szpitalnego.Jeśli chodzi o świat.Stany Zjednoczone, o których jużchwilkę wspomniałem.Tam to oczywiście jest normą.Tam zespół terapeutyczny składa sięprzede wszystkim wiadomo z lekarzy, zpielęgniarek, ale również farmaceutów, dietetyków,psychologów czy na przykład również fizjoterapeutów.

Farmaceuta w Stanach Zjednoczonych matroszkę więcej uprawnień oczywiście po odbyciuspecjalnych kursów, szkoleń, specjalizacji niżfarmaceuta w Polsce.To ten farmaceuta w StanachZjednoczonych może przede wszystkim zlecać farmakoterapięw przypadku na przykład wystąpieniasilnego bólu.Nie może zalecać, nie możewdrażać pierwotnej farmakoterapii, ale taką pomocnicząmoże pełnić, tak?Może również zlecać wyniki badańlaboratoryjnych, parametrów, które zmieniają się podwpływem farmakoterapii leków.Ten farmaceuta również akceptuje farmakoterapiędanego pacjenta.Jeśli lekarz prowadzący pacjenta chcewłączyć nowy lek u pacjenta, wtedytaka zgoda jest konieczna farmaceutyklinicznego.Oczywiście nie są to sytuacje

stanu zagrożenia życia, ale normalny- wnormalnym stanie pacjenta, tak?Przy normalnym, normalnym trybie hospitalizacjitaka akceptacja jest konieczna.

Jeśli chodzi o Europę tutajnajlepszym przykładem będzie Wielka Brytania, którarównież przoduje w Europie.I tutaj troszeczkę ten systemjest inny, jest stopniowany.Tutaj możemy już w trakciestudiów-- farmaceuci kliniczni są przygotowywani dopracy w zawodzie, to jużna etapie studiów muszą wybrać swojąścieżkę i już wtedy wdrażanesą elementy farmacji klinicznej podczas studiów.Następnie taki świeżo upieczony farmaceutaodbywa specjalizację tak jak u nas,tylko w Wielkiej Brytanii polegato-- wygląda to tak, iż napoczątku swojej specjalizacji jesteśmy młodszymspecjalizantem, następnie później stajemy się pełnoprawnymspecjalizantem i to ten pełnoprawnymistrz jest takim aniołem stróżem tegomłodszego farmaceuty.I zwykle wygląda to naoddziale tak, iż właśnie ten młodszy,młodszy specjalizant rozmawia wśród lekarzyrezydentów, a ten jego mistrz oczywiściebierze udział w konsyliach, naradachordynatorów, profesorów.Jest takim mistrzem dla tegomłodszego ucznia.W Wielkiej Brytanii również farmaceucikliniczni mają swoje gabinety, przychodnie ikontrolują oczywiście nie wdrażają farmakoterapii,ale kontrolują farmakoterapię u swoich pacjentów.Mogą również po odbyciu dośćwymagającego szkolenia sami przepisywać leki ito zarówno pracując na oddzialeszpitalnym czy w aptece ogólnodostępnej, tam,gdzie możemy najczęściej spotkać farmaceutów.

Mhm.Powiedz mi teraz my pracujemyna co dzień i to jużpowiedzieliśmy na samym początku.Ja mam to szczęście, żeTy jesteś członkiem naszego zespołu imożemy na co dzień korzystaćwłaśnie z Twojej wiedzy, Twojego doświadczenia,Twoich konsultacji.I ja będę to podkreślałamyślę w dzisiejszym odcinku kilkukrotnie, żeja jestem za to niesamowiciewdzięczna, że na naszym oddziale jesteśTy jako farmaceuta kliniczny.Ja wiem, jak bardzo dużonam pomagasz, jak bardzo dużo wspierasznaszą pracę i ile wnosiszdo tego zespołu. Ale jakbyś ty mógłopowiedzieć, jak na co dzieńwygląda twoja praca z nami?Możesz mówić szczerze.Żeby tak najlepiej zobrazowaćmój dzień pracy, posłużę sięprzykładowym dniem pracy i zaczynamdzień od obecności podczas obchodu, tak?Odprawy lekarskiej, przepraszam, podczas którejmam, mogę zapoznać się ze stanem,aktualnym stanem klinicznych pacjentów, którzysą aktualnie hospitalizowani na oddziale.Ale oczywiście mogę zapoznać sięz pacjentami, którzy zostali przyjęci wtrybie planowym bądź ostro dyżurowym.I to jest dla mnieduża, duża baza wiedzy.Po skończonej obchodzie możemy udaćsię na wizytę lekarską, tak?Jesteśmy w trakcie wizyty lekarskieji to jest ten idealny moment,gdzie z całym zespołem terapeutycznymmożemy wymienić się z-ze sobą uwagidotyczące farmakoterapii naszych pacjentów.To tam często omawiając przypadekpacjenta, konsultuję tych pacjentów.To tam mogę rozwiewać swojewątpliwości dotyczące farmakoterapii, które zał-zauważyłem udanego pacjenta.Jest to idealny moment.Po zakończonej wizycie lekarskiej weryfikujęwszystkie zlecenia lekowe, które na danydzień otrzyma-- są zlecone dlapacjentów.I teraz tylko przerwę.Wszyscy lekarze, którzy tego słuchająteraz tak z zazdrością posłuchali tego,że mamy farmaceutę klinicznego, któryweryfikuje wszystkie zlecenia.Tak, weryfikuje je, weryfikuje podkątem wystąpienia czy to rzeczywistych, czyto potencjalnych problemów lekowych.Zgłaszam je oczywiście lekarzowi prowadzącemui oprócz naszej takiej pracy naoddziale, bo dla nas farmaceutówklinicznych właśnie ten poranek jest najbardziejtakim intensywnym, intensywną częścią dnia.A to z tego względu,iż pracujemy głównie na oddziałach zabiegowych,gdzie wiadomo specyfika pracy niesieto za sobą, że jeżeli nieporozmawiamy rano z lekarzem prowadzącemu,to mamy duże prawdopodobieństwo, że jużnie będzie takiej możliwości, ponieważlekarz będzie na sali operacyjnej.I tak jak już przytoczyłemtą aktywność na oddziale oczywiście konsultujemyrównież innych pacjentów, którzy sąhospitalizowani na oddziale, ale oczywiście wykonujemyteż inne obowiązki.

Analizujemy na przykład zużycie lekóww całym szpitalu, analizujemy antybiotykoterapię wszpitalu, wykonujemy analizy co dozasadności stosowania okołooperacyjnej profilaktyki antybiotykowej, profilaktykizakrzepowo zatorowej.Zgłaszamy niepożądane działania produktów leczniczych,szkolimy personel medyczny w zakresie właściwej,bezpiecznej farmakoterapii.Działamy również na rzecz pacjentów,edukując pacjentów.Również czasem przeprowadzamy konsultacje lekoweu tych pacjentów, którzy są hospitalizowaniaktualnie na oddziale.Konsyliacja lekowa jest to takaaktywność farmaceuty klinicznego, która ma zazadanie uzyskać pełną informację owszystkich lekach, które aktualnie przyjmuje pacjent,ponieważ jest to ważna rzecz,ponieważ jak donoszą badania, około trzydziestuprocent błędów lekowych wynika zbraku informacji o pełnej farmakoterapii pacjentów.Więc to jest ważna, ważnanasza również aktywność, którą wykonujemy.

A oprócz takiej stricte praktycznejstrony naszego zawodu pomagamy również staramysię pomagać oddziałach w czynnościachadministracyjnych, ale związanych z lekiem, czylina przykład z administracją, jeżelimoże-- jeśli chcemy, jeśli dany oddziałchce wprowadzić nowy lek doreceptariusza szpitalnego, czy na przykład danyoddział chce skorzystać z ratunkowegodostępu technologii lekowych, to również pomagamy.Pamiętam tutaj przytoczę taką anegdotęz udziałem naszego kierownika, pana profesoraPawła Tabakowa, gdzie chcieliśmy włączyćjednego z naszych pacjentów właśnie doratunkowego dostępu technologii lekowych, wskrócie LDTL.I pamiętam, kiedy pan profesorpoprosił mnie o pomoc, przyszedłem zpomocą i mówię Panie profesorze,należy wypełnić wniosek odpowiedni RDTL.Pan profesor się tylko uśmiechnąłi mówi tak RDTL to jamam taki kanał w swoimtelewizorze, więc też staramy się pomagaćw tym zakresie, w tymzakresie, takim administracyjnym.Jesteśmy też, powiedzmy, łącznikiem międzyoddziałem a apteką szpitalną.Staramy się jak gdyby, żebyta komunikacja była bardziej prawidłowa.W tym miejscu również chcępodziękować całemu zespołowi na czele zpanem profesorem Pawłem Tabakowem zamożliwość pracy na tym oddziale.Szczerze.

Jakie błędy, wśród lekarzy najczęściejpowtarzające się błędy, wyłapałeś zaczynając pracęjako farmaceuta kliniczny?Mówiąc o błędach, nie chciałbym,aby farmaceuci kliniczni byli postrzegani jakokontrolerzy, audytorzy, którzy mają zazadanie wyszukać błędu medycznego, błędu lekowego.Chociaż nie ukrywam, że mojepoczątki takie były.Tak byłem postrzegany na oddziale,że to jest ta osoba, któragdzieś wytyka jakiś błąd, tak?Oczywiście to z biegiem czasuewoluowało i myślę, że już taknie jest.Chcemy, abyśmy byli wsparciem merytorycznymdla lekarzy. Dla zespołu terapeutycznego, wsparciem, wsparciem,który doradzi w farmakoterapii.To często bywa też tak,że jesteśmy postrzegani przez niektórych członkówzespołu terapeutycznego, że chcemy leczyćpacjenta.Nie, nie chcemy leczyć pacjentów,chcemy pomagać, chcemy weryfikować farmakoterapię, takjak już wspomniałem, aby zwiększaćpo pierwsze skuteczność, ale po drugierównież bezpieczeństwo tej farmakoterapii.O błędach, o których zachwilkę powiem.Myślę, że przyczyną tych błędów,główną po pierwsze jest presja czasu.Tak, w szczególności jeżeli mówimyo oddziałach zabiegowych, ta presja jestdość silna.A po drugie przyczyną tychbłędów, dość dużą przyczyną tych błędówjest problem z komunikacji wzespole terapeutyczny.Jeśli chodzi już o samebłędy, to najczęstsze błędy, które spotykałemna początku to przekroczone dawki,czy to jednorazowe dobowe maksymalne leków,niedostosowanie dawek do aktualnej czynnościnerek wątroby czy na przykład zlecanieleków, których postać sama lekunie pozwala na jego podzielenie, skruszenie.A te leki były podawanepacjentom, którzy mieli założone sondy dożołądkowe,wyłonioną gastrostomię.Również zdarzały się błędy dotycząceniewłaściwej empirycznej antybiotykoterapii i myślę, żeto są takie najbardziej, najczęściejspotykane błędy.Musimy mieć na uwadze, iżbłędy lekowe nie występują tylko naetapie zlecenia leków, ale również

na etapie przygotowania, jak również podanialeków.I tutaj oczywiście również zdarzałysię błędy, ale naszą misją inaszą aktywnością jest to, abyuświadamiać właśnie zespół terapeutyczny, jak ogromną,jak ogromne ważne jest to,w jaki sposób pacjent otrzyma leki jak ważne jest równieżudokumentowanie tego, iż ten lek pacjentotrzymał, bo tutaj również teżzdarzały się błędy.Ja wiem, jak bardzo nasgonisz czasami z dokumentacją, żeby wszystkobyło dobrze wypełnione.Powiedz mi, czy przychodzą Cido głowy jakieś liczby, jakieś danez raportów, które pokazywałyby reszcie,bo mi nie musisz tego udowadniać.Ja to widzę na codzień, ale reszcie osób, które nassłuchają.Co się zmieniło, jeżeli chodzio szpital?

Właśnie o farmakoterapii, o optymalizacjęprocesu leczenia, opieki i całego procesuleczenia nad pacjentami po wprowadzeniuzespołu farmacji klinicznej w szpitalu.Posłużę się tutaj przykładami zbadań z innych krajów, gdzie farmacjakliniczna już jest na wyższymstopniu zaawansowania, tak?Te badania oczywiście mówią ozwiększeniu skuteczności bezpieczeństwa, ale musimy miećświadomość, iż prawie każdy krajboryka się z niedoborami w ochroniezdrowia.Te niedobory dotyczą ekonomii, jaki również kadry medycznej, tak?I uważam, iż farmaceuci klinicznisą doskonałym personelem, który może wspomócwłaśnie sektor ochrony zdrowia wzakresie właśnie kadry medycznej i wykorzystaniatego potencjału.I tutaj się przy-y-y przykładowopodam, iż francuscy badacze, którzy badali,opiniowali półroczną działalność farmaceutów klinicznychw domach opieki.Ci farmaceuci kliniczni przeprowadzali przeglądylekowe, weryfikowali zasadność farmakoterapii w tychdomach i po ich półrocznejdziałalności odsetek pacjentów, którzy mieli zlecaneleki i w których tychzleceniach był chociaż jeden lek, którychnie miał wskazań do podania,był nieodpowiednim lekiem.Zmniejszyła się ten odsetek ztrzydziestu pacjentów do sześciu procent, codało realny zysk około dwudziestu,trzydziestu dwustu trzydziestu dolarów dziennie dlatakiego ośrodka.W Stany Zjednoczone badanie wOklahomie był to było to badaniew ambulatorium, gdzie farmaceuci kliniczniwykazywali swoją aktywność.Badanie trwało cztery tygodnie itutaj udowodniono, iż ta aktywność farmaceutówklinicznych w skali roku przyniosłaoszczędność około dwustu osiemdziesięciu tysięcy dolarów.Jeżeli chodzi o lecznictwo zamknięte,tutaj najczęściej cytowana publikacja Tajwański NarodowyUniwersytet Medyczny, Oddział Onko-hematologii, gdziena stałe farmaceuci wykazywali swoją aktywność.Tam doszło do-- badacze doszlido wniosku, iż ta aktywność farmaceutówklinicznych skróciła czas hospitalizacji pacjentówo prawie trzy dni.Więc to są oczywiście wymierne,wymierne korzyści, które często są ciężkopoliczalne.No ale tak jak mówię,przytaczając te badania widzimy realny, równieżrealną zysk dla ochrony zdrowia,jeśli chodzi o przede wszystkim oskrócenie czasu hospitalizacji, a podrugie oszczędności w zakresie lecznictwa zamkniętego.

Wspomniałeś o tych przeglądach lekowych.Wiem doskonale, że Ty sambierzesz udział w tych przeglądach lekowych.Czy mógłbyś powiedzieć, czym onesą?Na czym polegają?Czym Ty się zajmujesz wtrakcie tych przeglądów lekowych?

Tak, przeprowadzamy przeglądy lekowe.Akurat przeglądy lekowe przeprowadzamy dlapacjentów ambulatoryjnych.To sami pacjenci do nassię zgłaszają na taki przegląd.Przegląd lekowy jest to jedenz elementów opieki farmaceutycznych.Zadaniem takiego przeglądu lekowego jest-Uporządkowaniefarmakoterapii pacjenta.Z-zwykle na przeglądy lekowe zgłaszająsię do nas osoby z polipragmazją,z wielochorobowością, którzy korzystają zporad wielu specjalistów, a nie zawszedany specjalista wie o innychlekach przepisywanych przez swojego kolegę.To jest częsty problem.Myślę w pewnym wieku, żewłaśnie ludzie chodzą do różnych lekarzy,dostają tutaj jakiś lek, tujakiś lek, tam jakiś lek, alenikt tego nie spina wcałość.Nikt nie patrzy na to,że tak powiem, z lotu ptakai nie widzi, jak towygląda jako całościowa lista.Tak, nie ma takiego podejściacałościowego przeglądu tej farmakoterapii.Tutaj przeprowadzając te przeglądy lekowe,my prosimy pacjentów, aby przychodzili nanasze pierwsze spotkanie z całą.Po pierwsze, czy to listąleków, a najlepiej, aby przyszli zewszystkimi fizycznie przyniesionymi przez siebielekami, czy to przepisanymi z zaleceńlekarza, czy to OTC, czyto suplementami diety, bądź preparatami ziołowymi.I podczas naszego takiego pierwszegospotkania wykonujemy, spisujemy tą listę leków,aby wiedzieć dokładnie, co pacjentw danym momencie przyjmuje.Weryfikujemy dawkowanie u tego pacjenta,tak?Sprawdzamy, czy pacjent ma jakieśproblemy, na przykład z zażywaniem danegoleku, z daną postacią leków,tak?Czy dobrze obsługuje inhalator, glukometrto również weryfikujemy.

To jest właśnie super, żeo tym wspominasz, bo ja słyszałam,że bardzo wielu pacjentów teżgdzieś tam w rodzinie dostaje jakiślek czy właśnie do podania,do podania w jakiś inny sposób,na przykład ampułko-strzykawkę i niktim tego nie tłumaczy, jak mająto zrobić.Nikt im tego nie pokazuje,bo nie ma na to czasu.Lekarz przepisuje ten lek.Pyta się pacjenta, czy wszystkopacjent rozumie.Pacjent mówi, że tak.Idzie, wykupuje ten lek waptece i nie ma kto mutego wytłumaczyć jak to podać.

Tutaj troszkę stanę w obroniefarmaceutów pracujących w aptekach ogólnodostępnych, bosam też pracowałem.Oczywiście tym pacjentom tłumaczymy, pytamypodczas realizacji recepty, czy pacjent wie,zna.Zapisujemy również na opakowaniach dawkowanie.Przeprowadzamy czasem szkolenia również dlapacjentów w swoich aptekach.Ale tak jak wcześniej wspomniałem,ten stres związany z hospitalizacją, zrealizacją recepty.Musimy-- jest to czynność, którąmusimy sprawdzać co jakiś czas.Dlatego to też ma nazwęprzegląd, tak?Sprawdzamy, weryfikujemy.Weryfikujemy również warunki przechowywania takichleków.Zdarza się nam, że pacjenciprzynosząc te leki, przynoszą opakowania leków,które są już przeterminowane, albosą zażółcone, więc wiemy, że miaływpływ na silne nasłonecznienie.Sprawdzamy również te wszystkie leki,które pacjent przynosi, czy dana seriaw ostatnim czasie nie byławycofana bądź wstrzymana w obrocie.I podczas tego pierwszego równieżspotkania edukujemy pacjentów, wydajemy materiały edukacyjne,edukujemy w zakresie prawidłowego przyjmowanialeków, edukujemy w zakresie choroby, tak?Drugie nasze spotkanie z pacjentemto przedstawienie pacjentowi odnalezionych przez naspotencjalnych lub rzeczywistych problemów lekowychwraz z gotowym naszą propozycją rozwiązaniatakich problemów lekowych, tak?Również sporządzamy taką informację dlalekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który powinientak jak mówiłaś o tym,powinien spinać tą całą farmakoterapię pacjenta.W tym raporcie znajduje się,znajduje się właśnie cała lista leków,znajduje, znajdują się te problemylekowe, które wykryliśmy i znajdują sięrozwiązania nasze gotowe, które oczywiścieproponujemy.

Możemy pacjentom doradzać w zakresiesuplementów diety, leków OTC, ale niemożemy zmieniać ich farmakoterapii, którajest ze zleceń lekarskich, tak?Tutaj musimy to albo jeżeliwidzimy duży problem lekowy, wtedy oczywiścienie czekamy, aż pacjent zaniesietą informację dla swojego lekarza pierwszegokontaktu, tylko próbujemy się porozumiećz tym lekarzem, aby wytłumaczyć, żetakie miejsce może-- taka sytuacjamoże mieć miejsce.I naszym ostatnim, trzecim spotkaniemz pacjentami jest to takie spotkaniepodsumowujące, które ma za zadaniesprawdzić, jaki jest procent naszej skutecznościnaszych interwencji.Oczywiście nie poprzestajemy na trzechspotkaniach, jeżeli pacjenci wymagają i chcątego, mogą się z namicyklicznie spotykać.W szczególności zalecamy takie spotkaniaw przypadku wdrażania przez lekarzy udanego naszego pacjenta nowego leku,tak abyśmy mogli poinformować pacjenta oszczególnych przypadkach, jeśli chodzi owarunki przechowywania, jeśli chodzi o szczególnewarunki jego podania.

Jak pacjenci mogą się zgłosićna te przeglądy lekowe?Pacjenci, pacjenci zgłaszają się donas telefonicznie.Nie potrzebują żadnego, jakieś skierowaniepotrzebują czy nie?Nie, nie potrzebują.Oczywiście te trzy spotkania, wszystkienasze spotkania są bezpłatne, tak?Rozpakowywany to jest zwykle waptekach ogólnodostępnych i pacjenci po prostudzwonią, umawiają się z namina konkretny dzień, konkretną wizytę iwtedy realizujemy. Przegląd lekowy u takiegopacjenta.

Myślę, że wielu lekarzy imłodych lekarzy i starszych stażem lekarzy,którzy nas słuchają po tymwszystkim tak myślą sobie ja teżchcę mieć farmaceutę klinicznego naswoim oddziale, no bo zdecydowanie jestto, jesteś elementem zespołu, któryułatwia pracę.I teraz taka osoba, którachciałaby na przykład nie ma usiebie w szpitalu.Wspomniałeś, że to jest tylkoczterdzieści jednostek w Polsce, gdzie sąjakieś przejawy aktywności.Nie mówimy tutaj o zespołachzorganizowanych, tylko jakaś obecność farmaceuty klinicznego,tak?Tak, tylko musimy pamiętać również,iż farmaceuci szpitalni pracujący w aptekachszpitalnych również część farmacji klinicznejrealizują w aptekach szpitalnych.Jednak ich zakres obowiązków, czylinie pozwalają na to, aby wpełni opiekować się danym oddziałemi jeszcze wykonywać swoje obowiązki waptece szpitalnej.Czyli robić to w takimzakresie jak Ty na przykład robisz-Tak, tak.

I teraz, jeżeli lekarze, którzynas słuchają, chcieliby włączyć takiego farmaceutytechnicznego do swojego zespołu, niemają go, bo w większości ośrodkóww Polsce nie ma farmaceutówklinicznych.Co mają zrobić, od czegozacząć, gdzie się zgłosić, gdzie szukaćtakich osób?Myślę, że dobrym pomysłem byłbyprzede wszystkim jak zawsze dialog, rozmowa,rozmowa z farmaceutami szpitalnymi, tymimoimi kolegami i koleżankami, które pracująw aptekach szpitalnych.Zachęcam do kontaktu przede wszystkimz farmaceutami, którzy, którzy biorą udziałw aktywności komitetu terapeutycznego.Zazwyczaj będą to farmaceuci, którzyposiadają największą wiedzę, największe doświadczenie wswojej jednostce.Mają duży pogląd na tematfarmakoterapii, na temat produktów leczniczych, wyrobówmedycznych stosowanych w danej jednostce.Więc tutaj zachęcam właśnie dotakiego kontaktu z farmaceutą szpitalnym, czybyłby w stanie w jakimśzakresie sprawować farmację kliniczną na oddziale.I tutaj ważne również jestto, aby przed taką usługą uważam,iż ważne jest przed takąrozmowę zarysowanie sobie pewnych ram działalnościtakiego farmaceuty klinicznego, czy tobędzie na przykład weryfikacja zleceń lekowych,czy to na przykład będziewykonanie właśnie konsyliacji lekowych u pacjentów,czy to będzie weryfikacja antybiotykoterapii,czy to będzie na przykład pomocw tak jak wspomniałem, wtym zakresie administracyjnym, z lekiem, tak?Myślę, że jest dużo, dużodo zagospodarowania miejsce dla takiego farmaceutyszpitalnego.

Tylko tak jak mówię, niestetyduża ilość obowiązków w aptekach szpitalnychpowoduje to, iż tak defacto farmaceuci nie wychodzą poza swojąapteka.Zwykle ta apteka jest gdzieśukryta w szpitalu- Tak, podpiwniczeniach często,więc ten, ten kontakt jestutrudniony, więc zachęcałbym przede wszystkim dokontaktu z farmaceutami pracującymi aktualniew aptece szpitalnej, tak?No i też myślę, żetutaj musi być wola osób zarządzającychpodmiotami leczniczymi.Nasz szpital wykazuje taką wolę,żebyście byli obecni.To się oczywiście wiąże zpewnymi finansami, ale myślę, że korzyścipłynące z waszej obecności, nozdecydowanie przeważają tę, tę konieczność zatrudnianiakolejnych osób na oddziałach.

Powiedz mi teraz jeszcze nazakończenie, bo myślę, że poza lekarzamisłuchają nas też studenci, studencifarmacji również mam taką nadzieję.I co byś powiedział tymstudentom farmacji?Bo wiemy doskonale nie będziemytutaj ukrywać, że często się takmówi, a ktoś idzie nafarmację, bo na przykład nie dostałsię na lekarski albo ktośnie ma pomysłu na siebie, mówi,a po farmacji to tylkow aptece mogę pracować.No i tutaj cała naszarozmowa dotyczy tego, że nie.Jesteś magistrem farmacji, masz teżcałkiem sporo różnych ścieżek, które możeszobrać, między innymi farmację kliniczną.Co byś powiedział takim studentom,którzy po naszej rozmowie zainteresowali siętą farmacją kliniczną?Chcieliby tutaj zgłębiać tę gałąźfarmacji.

Myślę, że takim pierwszym dobrymkrokiem byłoby podjęcie działalności w ramachstudenckich kół naukowych, które sąprzypisane do katedr zakładów farmakologii klinicznej.Odbywanie również staży zagranicznych, tak?Gdzie ta farmacja kliniczna jestbardziej zaawansowana na wyższym stopniu, gdziejest czymś normalnym obecność farmaceutyklinicznego na oddziale, ale zachęcałbym teżrównież w ramach toku studiówodbywamy różne praktyki, staże i tutajzachęcałbym studentów, aby właśnie wramach tych praktyk staży wykorzystać tenokres maksymalnie dobrze, aby testaże odbywać w aptekach szpitalnych, ponieważapteka szpitalna jest takim pierwszymmiejscem, gdzie możemy przede wszystkim nawiązaćwspółpracę z zespołem terapeutycznym, czyto z lekarzami, pielęgniarkami, diagnostami laboratoryjnymi,mikrobiologami, ale przede wszystkim równieżz pacjentami, tak?Musimy mieć na uwadze, iżlecznictwo zamknięte diametralnie różni się odlecznictwa otwartego z tym, wktórym na co dzień moi ko-koledzyi koleżanki na co dzieńmają do czynienia, tak?Więc tutaj ważna jest równieżnawiązanie tej współpracy, aby operować tymsamym językiem, tak?Ja zawsze bardzo ubolewam, iżw czasie w toku studiów niemamy takich przedmiotów, które byłączyły zarówno kierunek lekarski, jak ifarmaceutyczny, tak?I oczywiście-Zcieramy się gdzieś,na korytarzach czy to szpitala uczelni,ale nie mamy takiego kontaktuze sobą merytorycznego, tak?Nie możemy wymienić poglądów,c-co lekarze oczekiwaliby od nas, jakiejaktywności, a co, a myfarmaceuci, nie możemy też nie ma--mamy ograniczoną możliwość pokazania całegospektrum swoich aktywności.To, co możemy wnieść pozytywnegodo zespołu terapeutycznego.Więc tutaj jak najbardziej zachęcamdo takiej aktywności w-- już naetapie studiów, tak?Z podmiotami leczniczymi, tak?A takim idealnym miejscem najbardziej

aktywnym będzie apteka szpitalna.Właśnie to, o czym mówisz,ten brak takich przedmiotów, to, towłaśnie działa w dwie strony.Że też wielu lekarzy niewie, że może w ogóle ztakiego wsparcia farmaceutów korzystać iże może szukać pomocy u was,czy to właśnie w apteceszpitalnej, czy jeżeli już ma takiluksus, że w tym szpitalujest zespół farmacji klinicznej, to, żemoże bezpośrednio się do waszgłosić po konsultację, po poradę, pooptymalizację antybiotykoterapii.To jest bardzo, bardzoduże ułatwienie w pracy.Tak, nazwałaś to luksusem.Ja mam nadzieję, że niedługobędzie to normą w polskich szpitalach.Obecność przynajmniej jednego farmaceuty klinicznego,który będzie swoją aktywność wykazywał,tak?Ta-ta interdyscyplinarność jest bardzo ważna.Przede wszystkim dużo mówimy terazo indywidualizacji leczenia, tak?Więc myślę, że w ten,w tą myśl farmaceuta klinicznybardzo dobrze się wpisuje, tak?Bardzo ci dziękuję Tomek zaTwoją obecność dzisiaj.Ja również Tobie dziękuję.

A na koniec mam takiepytanie zawsze jestem- O nie, ktośchce mi zadać pytanie tutaj.Tak.Zmienimy troszkę formułę.Chciałem cię zapytać, ponieważ jesteślekarką, która na co dzień współpracujez farmaceutami klinicznymi.Chciałem cię zapytać, jak tyodbierasz naszą pracę, ale chciałem zapytaćprzede wszystkim, czy widzisz jeszczejakiś zakres działań nas farmaceutów klinicznychna oddziale?Czy jest jakaś jeszcze nisza,którą uważasz, że powinniśmy jako farmaceucikliniczni zagospodarować na oddziale?Kurczę, no, trudne pytanie mizadałeś.Nie przygotowałam się, ale mówiąccałkowicie szczerze ja już kilkukrotnie wspomniałamw tej rozmowie, że waszaobecność jako farmaceutów klinicznych jest niesamowitymułatwieniem pracy, uzupełnieniem naszej pracy,wsparciem dla naszej pracy jako lekarzy.Ja zaprosiłam Ciebie tutaj ztego względu, że właśnie mówiąc gdzieśtam wśród znajomych lekarzy, żemamy Tomka Musiałę, farmaceutę klinicznego naoddziale, z którym możemy siękonsultować, to bardzo wiele osób robiwielkie oczy i patrzy zzazdrością.To wszystko, co wspomniałeś dzisiajułatwienie, optymalizacja antybiotykoterapii.To, że możemy skonsultować leczenie,to, że mamy tę drugą paręoczu twoją.Ty czuwasz nad tymi zleceniami.Ja mam tę świadomość, żejesteś ty i czuwasz nad tym,żeby te zlecenia faktycznie miałyręce i nogi, żeby gdzieś wpośpiechu nie był popełniony błąd.To jest naprawdę bardzo, bardzoduże ułatwienie.Natomiast jeżeli chodzi o obszary,powiem Ci szczerze, że ja jestemtak zaskoczona w ogóle, że,że mogę konsultować z Tobą pewnerzeczy, że ciężko mi jestnawet powiedzieć, czy są jeszcze jakieśobszary, które mógłbyś Ty jakofarmaceuta kliniczny, wziąć na swojebarki, bo w naszej codziennejpracy bierzesz tak dużo i takdużo nam pomagasz i takdużo wnosisz, że naprawdę ciężko mipomyśleć o jakimś innym obszarze.No bo na co dzieńto, o czym wspominałeś, sprawdzasz tezlecenia, podajesz nam, jak możnazmienić, zoptymalizować to leczenie, jak możnainny lek podać w innejpostaci, co by było lepsze dlapacjenta.To jest naprawdę, naprawdę ipowtórzę to po raz nie wiemktóry ogromne, ogromne wsparcie ija bym sobie życzyła naprawdę iwszystkim lekarzom życzę z tegomiejsca wszystkim lekarzom, żeby naprawdę wkażdym szpitalu był zespół farmacjiklinicznej.I to mówię w zasadziedo lekarzy, ale też do osób,które, no stoją właśnie nawysokich stanowiskach w szpitalach, bo tow sumie tak naprawdę odwas zależy też.Także naprawdę życzę tego wszystkim,żeby mieli jeszcze raz podkreślęten luksus.No na razie jeszcze luksus.Nie mówimy o standardzie anio normie.Mówimy o luksusie, żeby mieliten luksus właśnie konsultacji z farmaceutąklinicznym.Także-- dobrze odpowiedziałam?Bardzo dobrze.Bardzo Ci dziękuję jeszczeraz za to, że zgodziłeś siętutaj przyjechać.Ja jestem, dumna, że,że mamy farmaceutę klinicznego u nas.A ja dziękuję za współpracęcodzienną na oddziale.Dzięki.