Wyszukaj w vademecum
Dwie ścieżki do doktoratu – szkoła doktorska a doktorat z wolnej stopy

Kariera naukowa jest jedną z możliwych ścieżek rozwoju lekarza. Dla wielu osób uzyskanie stopnia doktora stanowi nie tylko zwieńczenie dotychczasowej pracy, ale również otwiera nowe perspektywy zawodowe. W Polsce istnieją dwie główne ścieżki uzyskania tego tytułu: poprzez szkołę doktorską oraz doktorat "z wolnej stopy" (tzw. tryb eksternistyczny). W niniejszym artykule opisujemy kluczowe różnice między nimi oraz dzielimy się wskazówkami dla osób rozważających kontynuowanie swojej kariery naukowej.
Szkoła doktorska
Od 2019 roku studia doktoranckie zostały zastąpione przez szkoły doktorskie, prowadzące szkolenie w co najmniej dwóch dyscyplinach naukowych. Mogą one być prowadzone przez instytucje posiadające odpowiednio wysoką kategorię kształcenia w danej dziedzinie, tj.:
- uczelnie,
- instytut PAN,
- instytuty badawcze,
- instytuty międzynarodowe,
- federacje podmiotów,
- Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.
Kto może rekrutować się do szkoły doktorskiej?
Kandydat ubiegający się o przyjęcie do Szkoły Doktorskiej powinien posiadać tytuł zawodowy lekarza, magistra, magistra inżyniera lub równorzędny. W wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych znacznymi osiągnięciami naukowymi, pozycję doktoranta może uzyskać osoba, która ukończyła trzeci rok studiów.
Przebieg kształcenia w szkole doktorskiej
Kształcenie w szkole doktorskiej trwa od 6 do 8 semestrów i kończy się złożeniem rozprawy doktorskiej. Obejmuje ono realizację wspólnego dla wszystkich doktorantów programu kształcenia oraz indywidualnego planu badawczego. Głównym celem szkoły doktorskiej jest poszerzanie wiedzy i rozwój umiejętności niezbędnych do samodzielnego prowadzenia projektów naukowych. Każdy doktorant powinien mieć wyznaczonego promotora, który zobowiązuje się sprawować opiekę nad prowadzonymi pracami badawczymi oraz zapewnić odpowiednie fundusze na ich realizację.
Zarówno program kształcenia, jak i wymogi dotyczące planu badawczego ustanawiane są przez senat uczelni bądź radę naukową instytutu.
Na czym polega rekrutacja do szkoły doktorskiej?
Większość szkół doktorskich na uczelniach medycznych prowadzi kształcenie w trzech dyscyplinach:
- nauki medyczne,
- nauki farmaceutyczne,
- nauki o zdrowiu.
Kandydaci podczas rekrutacji wybierają jedną ze ścieżek kształcenia, zgodnie z tematyką projektu badawczego. Nabór odbywa się niezależnie dla każdej z dyscyplin.
Rekrutacja do szkoły doktorskiej odbywa się w drodze konkursu, na zasadach określonych szczegółowo w regulaminie. Choć zakres wymagań może się różnić w zależności od instytucji, kandydaci powinni być przygotowani na przedstawienie następujących dokumentów:
- podania o przyjęcie do szkoły doktorskiej,
- CV kandydata,
- opisu projektu badawczego,
- odpisu dyplomu ukończenia studiów lub w przypadku studentów – zaświadczenia o ukończeniu trzeciego roku studiów,
- wykazu osiągnięć kandydata, zawierającego informację m.in. o publikacjach, zrealizowanych projektach badawczych, udziale w konferencjach, przyznanych stypendiach naukowych,
- kopii certyfikatu potwierdzającego znajomość języka obcego na poziomie min. B2 – w przypadku osób ubiegających się o zwolnienie z egzaminu językowego.
Już na etapie rekrutacji, zazwyczaj wymagane jest wskazanie promotora, który zobowiąże się do sprawowania opieki nad prowadzonym projektem badawczym oraz zapewnienia funduszy na jego realizację. Promotorem może być osoba posiadająca tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanego w dziedzinie odpowiadającej tematyce pracy, natomiast promotorem pomocniczym – osoba posiadająca stopień co najmniej doktora.
Przebieg rekrutacji
Postępowanie rekrutacyjne do szkoły doktorskiej jest kilkuetapowe i najczęściej obejmuje następujące kroki:
- Złożenie wymaganych dokumentów rekrutacyjnych.
- Egzamin z języka obcego na poziomie B2 – kandydat może zostać zwolniony z egzaminu, jeśli przedstawi uznawany przez szkołę doktorską certyfikat językowy.
- Ocena dotychczasowych osiągnięć kandydata uwzględniająca dorobek naukowy, średnią ocen ze studiów i dodatkowe osiągnięcia.
- Rozmowa kwalifikacyjna – kandydaci prezentują swój projekt badawczy, który oceniany jest pod względem waloru naukowego i możliwości realizacji.
- Ogłoszenie listy osób przyjętych do szkoły doktorskiej.
Warto mieć na uwadze, że obecnie w wielu szkołach doktorskich postępowanie rekrutacyjne prowadzone jest w całości w języku angielskim.
Stypendium doktoranckie
W trakcie kształcenia w szkole doktorskiej każdemu doktorantowi nieposiadającemu stopnia doktora przysługuje stypendium doktoranckie. Od 2024 roku jego wysokość wynosi 3466,90 zł brutto w pierwszych latach i wzrasta do 5340,90 zł brutto po ocenie śródokresowej zakończonej pozytywnym wynikiem.
Co ważne, na etapie składania rozprawy doktorskiej, od kandydata, który ukończył kształcenie w szkole doktorskiej, nie pobiera się opłaty za postępowanie o nadanie stopnia doktora.
Doktorat “z wolnej stopy”
Doktorat eksternistyczny, nieformalnie nazywany doktoratem „z wolnej stopy” stanowi drugą z możliwych ścieżek realizacji przewodu doktorskiego poza zorganizowanym programem szkoły doktorskiej. Oznacza to, że osoba ubiegająca się o tytuł doktora podejmuje się samodzielnej pracy badawczej pod opieką promotora, jednak nie musi być formalnie doktorantem szkoły doktorskiej.
Gdzie można ubiegać się o nadanie stopnia doktora?
Przewód doktorski przeprowadza i stopień doktora nadaje:
- w szkole wyższej – rada wydziału lub rada innej jej jednostki organizacyjnej (np. rada dyscypliny nauk medycznych);
- w innej placówce naukowej (np. PAN) – rada naukowa.
Dla wielu lekarzy najbardziej oczywistym wyborem będzie ubieganie się o nadanie stopnia doktora w uczelni medycznej, z którą współpracują.
Kto może ubiegać się o nadanie stopnia doktora?
Na realizację przewodu doktorskiego w trybie eksternistycznym najczęściej decydują się osoby, które mają już dorobek naukowy i niezależnie prowadzą projekty badawcze. Jeśli zrealizowane prace są spójne pod względem dyscypliny i tematyki, której dotyczą, wówczas mogą być złożone w formie przewodu doktorskiego i stanowić podstawę do nadania stopnia doktora. Oznacza to, że kandydat sam decyduje, kiedy prace badawcze uznaje za zakończone i jest gotowy na przygotowanie rozprawy doktorskiej.
Jakie są wymogi dotyczące rozprawy doktorskiej?
Zgodnie z art. 187 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce rozprawę doktorską może stanowić praca pisemna, w tym monografia naukowa, zbiór opublikowanych i powiązanych tematycznie artykułów naukowych, praca projektowa, konstrukcyjna, technologiczna, wdrożeniowa lub artystyczna, a także samodzielna i wyodrębniona część pracy zbiorowej.
Choć powyższy zapis nie precyzuje m.in. liczby artykułów naukowych, które mogą stanowić podstawę do stworzenia rozprawy doktorskiej, szczegółowe wymagania można najczęściej znaleźć na stronie internetowej uczelni/instytucji nadającej stopień doktora.
Przykładowe wymogi dotyczące rozpraw doktorskich:
- W przypadku zbioru opublikowanych i powiązanych tematycznie artykułów rozprawa doktorska powinna stanowić zbiór artykułów (w tym co najmniej dwóch oryginalnych, w których kandydat jest pierwszym autorem) w recenzowanym czasopiśmie naukowym; dorobek naukowy kandydata powinien wynosić co najmniej 5,0 punktów Impact Factor (IF).
- W przypadku monografii naukowej doktorant powinien wykazać przynajmniej jeden artykuł powiązany tematycznie z monografią opublikowany w recenzowanym czasopiśmie naukowym (w tym co najmniej jeden artykuł oryginalny, w którym kandydat jest pierwszym autorem); dorobek naukowy kandydata powinien wynosić co najmniej 5,0 punktów IF.
Otwarcie przewodu doktorskiego
Każda osoba, która ma zamiar ubiegać się o nadanie stopnia doktora, musi w pierwszej kolejności złożyć wniosek o wyznaczenie promotora lub promotorów albo promotora i promotora pomocniczego.
Kolejnym etapem jest złożenie wniosku o przeprowadzenie postępowania ws. nadania stopnia doktora. Podobnie jak w przypadku kandydatów do szkoły doktorskiej, osoba realizująca doktorat w trybie eksternistycznym musi spełniać szereg wymagań. Do wniosku o przeprowadzenie postępowania ws. nadania stopnia doktora najczęściej wymagane jest załączenie niżej wymienionych dokumentów:
- rozprawy doktorskiej drukowanej w kilku egzemplarzach oraz streszczenia rozprawy w języku polskim i angielskim,
- oświadczenie współautorów publikacji o indywidualnym wkładzie kandydata oraz wkładzie procentowym każdego ze współautorów,
- opinię komisji bioetycznej – w przypadku monografii naukowej,
- oświadczenia, w którym kandydat wskazuje dyscyplinę, w której ubiega się o stopień doktora,
- pozytywnej opinii na temat rozprawy doktorskiej sporządzonej przez promotora lub promotorów,
- informacji o dorobku publikacyjnym kandydata,
- dyplomu ukończenia studiów,
- dokumentu poświadczającego znajomość języka obcego na poziomie co najmniej B2.
Przebieg postępowania ws. nadania stopnia doktora
Po wyznaczeniu promotora oraz wszczęciu przewodu doktorskiego, rada uprawnionej jednostki (np. rada dyscypliny nauk medycznych) wydaje w drodze uchwały decyzje dotyczące:
- wyznaczenia recenzentów,
- przyjęciu rozprawy doktorskiej i dopuszczeniu jej do publicznej obrony,
- przyjęcia publicznej obrony rozprawy doktorskiej,
- nadania stopnia doktora.
W przeciwieństwie do doktorantów szkół doktorskich, za pokrycie kosztów przeprowadzenia postępowania w trybie eksternistycznym odpowiedzialna jest osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora. Kandydat do wniosku o wszczęcie postępowania dołącza dokument wskazujący źródło finansowania. Koszty ponoszone są przez osobę ubiegającą się, a w niektórych przypadkach – przez zatrudniającą go uczelnię, instytut PAN lub inny instytut badawczy.
Opłaty obejmują w szczególności:
- koszty wynagrodzeń promotora lub promotorów oraz recenzentów,
- koszty ich podróży i noclegów na potrzeby prowadzonego postępowania,
- koszty pośrednie uczelni/instytutu wynikające z kosztów przeprowadzenia postępowania przez Uczelnię.
Dwie ścieżki doktoratu – porównanie
Szkoła doktorska | Tryb eksternistyczny | |
---|---|---|
organizacja | Kształcenie odbywa się w sposób zorganizowany, zgodnie z programem szkoły doktorskiej. | Kandydat samodzielnie prowadzi badania, bez wymogu uczestnictwa w zorganizowanym programie kształcenia. |
czas trwania | 4 lata | Brak wyznaczonego okresu realizacji doktoratu – zależy on od tempa prowadzonych prac badawczych i czasu przygotowania rozprawy doktorskiej. |
status doktoranta | Przysługuje przez cały okres kształcenia. | Nie przysługuje. |
stypendium | Przysługuje każdemu doktorantowi; wypłacane jest co miesiąc przez cały okres kształcenia w szkole doktorskiej; stypendium wzrasta po pozytywnym przejściu oceny śródokresowej. | Brak. |
źródło finansowania kosztów postępowania ws. nadania stopnia doktora | Doktorant zwolniony jest z opłaty za postępowanie. | Za zapewnienie finansowania odpowiedzialna jest osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora. |
wymagania | Szczegółowe wymagania dotyczą kandydatów ubiegających się o przyjęcie do szkoły doktorskiej. Zakwalifikowani doktoranci muszą zrealizować pełny program kształcenia w szkole doktorskiej, przejść ocenę śródokresową, zdać egzamin doktorski i obronić pracę doktorską. | Kandydat ubiegający się o stopień doktora musi przedstawić rozprawę doktorską i przejść proces obrony. Musi również spełniać określone wymogi dotyczące m.in. dorobku naukowego. |
promotor | Powinien być wyznaczony na etapie rekrutacji do szkoły doktorskiej. | Powinien być wyznaczony przed złożeniem wniosku o przeprowadzenie postępowania ws. nadania stopnia doktora. |
Źródła
- https://studia.gov.pl/doktoranci/szkoly-doktorskie/ [ostatni dostęp: 29.09.2024 r.]
- https://szkoladoktorska.wum.edu.pl/ [ostatni dostęp: 29.09.2024 r.]
- https://doktoranci.gumed.edu.pl// [ostatni dostęp: 29.09.2024 r.]
- Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 marca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Dz.U. 2023 poz. 742. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000742
- https://radydyscyplin.wum.edu.pl/postepowania-doktorskie-wszczete-po-30-wrzesnia-2019-r-n-med/dokumenty-tryb-eksternistyczny [ostatni dostęp: 29.09.2024 r.]