Piszemy doktorat – część 1. Podstawowe informacje

Wielu z nas już w trakcie studiów angażuje się w pracę naukową. Powody ku temu są różne - chęć spróbowania czegoś nowego, sprawdzenia siebie, poznania innej strony medycyny. Często też chcemy napisać pracę naukową, bo nasi koledzy piszą. Niektórzy z nas, po odkryciu z czym się naukę je, podejmują wyzwanie, jakim jest obrona doktoratu. Nim jednak do tego dojdzie, czeka nas długa droga. 

Proces przygotowania rozprawy doktorskiej jest długi, praco- i czasochłonny, wymagający, choć z pewnością dostarczający dużej satysfakcji. By nieco pomóc przygotować się do niego przyszłym doktorantom, w redakcji Remedium postanowiliśmy przygotować cykl artykułów przybliżających Wam szereg aspektów związanych z przygotowaniem rozprawy doktorskiej.

Na początek warto sobie zadać pytanie - czym dla lekarza jest doktorat? Lekarzowi, który obronił doktorat w dziedzinie nauk medycznych, przysługuje stopień naukowy ‘doktora nauk medycznych’. Jest to o tyle istotne, że w obecnym systemie możemy spotkać także ‘doktorów’ z innych, pokrewnych dziedzin, jak doktor nauk o zdrowiu. Różnice wynikają z tematyki pracy doktorskiej i miejsca, w którym dana praca powstała. Nie każdy Uniwersytet posiada akredytację do nadawania stopnia ‘doktora nauk medycznych’.

By móc zacząć myśleć o przygotowaniu doktoratu, należy zdecydować, w jakim trybie ma on powstać. Zasadniczo, w obecnym systemie szkolnictwa wyższego możemy wyróżnić 3 ścieżki obrony doktoratu : 

1. Szkoła Doktorska
2. Tryb eksternistyczny
3. Doktorat wdrożeniowy

Szkoła Doktorska

Od 1 października 2019, wraz z wprowadzeniem nowej Ustawy o Szkolnictwie wyższym, dla nowo rekrutujących się doktorantów miejscem przygotowania rozprawy stała się Szkoła Doktorska. Dawniej rolę tę pełniły studia III stopnia – studia doktoranckie (stacjonarne bądź niestacjonarne). Zmiana ta była jednym z kluczowych elementów reformy szkolnictwa wyższego i wiązała się ze znacznym ograniczeniem miejsc szkoleniowych dla doktorantów. 

Co istotne, warunki rekrutacji do Szkoły Doktorskiej określa dla siebie każdy Uniwersytet. Z założenia taka rekrutacja:

• Musi mieć charakter konkursu, którego zasady określa senat uczelni, rada instytutu, albo zgromadzenie federacji.
• Wyniki konkursu muszą być jawne.
• Jeśli kandydat nie został przyjęty do szkoły doktorskiej, może złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
• Osobę przyjętą do szkoły doktorskiej wpisuje się na listę doktorantów.
• Dopuszczalne jest przyjęcie do Szkoły Doktorskiej  na zasadach wyjątku absolwentów studiów pierwszego stopnia lub studentów po trzecim roku jednolitych studiów magisterskich, o ile posiadają wysokie osiągnięcia naukowe (np. osiągnęły Diamentowy Grant) [1].

Nauka w Szkole Doktorskiej trwa 6-8 semestrów. W trakcie nauki nadrzędnym celem doktoranta jest napisanie rozprawy doktorskiej. Co istotne, dokładny program tej 4 letniej nauki określa w programie Szkoły Doktorskiej dana instytucja ją organizującą.

Przed wybraniem miejsca realizacji doktoratu należy zapoznać się z harmonogramem rekrutacji i dostępnością miejsc w interesującej nas placówce i jednostkę. Należy pamiętać , że rekrutacja ma charakter otwarty i w jej ramach punktowane są nasze dotychczasowe osiągnięcia naukowe.

Każdego doktoranta Szkoły Doktorskiej obowiązuje indywidualny program badawczy, który należy przedstawić w ciągu 12 miesięcy od rozpoczęcia kształcenia. W jego ramach należy określić termin złożenia rozprawy doktorskiej. Program ten i jego realizacja podlega ocenie śródokresowej, od czego jest zależne m.in. podwyższenie stypendium.

Uczestnikowi Szkoły Doktorskiej, w myśl obowiązujących przepisów, przysługuje stypendium doktoranckie. Systemem tym objęci są wszyscy uczestnicy Szkoły Doktorskiej nieposiadający doktoratu. I tak, w myśl ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, stypendium w szkole doktorskiej:

• przysługuje każdemu doktorantowi, który nie posiada stopnia doktora,
• może być wypłacane doktorantowi łącznie nie dłużej niż przez 4 lata we wszystkich szkołach doktorskich, w jakich się kształcił,
• jego wysokość wynosi co najmniej 37% wynagrodzenia profesora do miesiąca oceny śródokresowej i co najmniej 57% po przeprowadzenia tej oceny,
• jego wysokość może być uzależniona od osiągnięć doktoranta (tzn. podmiot może wypłacać wyższe stypendium niż przewiduje ustawowe 37%/ 57% wynagrodzenia profesora zgodnie z przyjętymi w szkole zasadami, a także może różnicować wysokość stypendium przyznawanego doktorantom w ramach tej samej szkoły),
• jego wysokość w okresie zawieszenia kształcenia ustala się w oparciu o przepisy dotyczące ustalania zasiłku macierzyńskiego (za podstawę wymiaru zasiłku rozumie się wysokość miesięcznego stypendium doktoranckiego przysługującego w dniu złożenia wniosku o zawieszenie, tj. 37% albo 57% wynagrodzenia profesora),
• jest wypłacane przez podmiot prowadzący szkołę doktorską,
• doktorantom z niepełnosprawnościami przysługuje zwiększenie stypendium o 30% kwoty minimalnego stypendium doktoranckiego do oceny śródokresowej.

Wysokość minimalnego zasadniczego wynagrodzenia profesora w uczelni określa minister w drodze rozporządzenia. W chwili obecnej wynosi ono 6 410 zł (brutto). [2]

Tryb eksternistyczny

Odmiennym trybem przygotowania rozprawy doktorskiej jest tryb eksternistyczny – czyli tzw. doktorat ‘z wolnej stopy’. W przypadku doktoratu eksternistycznego, osoba ubiegająca się o uzyskanie stopnia doktora przed wszczęciem postępowania składa wniosek o wyznaczenie promotora (lub promotorów). Zasadniczo, różnice w przypadku tego trybu są dwie: brak konieczności odbywania pełnego szkolenia w Szkole Doktorskiej (trwającego jak opisano powyżej 3-4 lata) oraz konieczność poniesienia opłaty za przeprowadzenie postępowania (przewodu doktorskiego). Niestety, są to koszta niebagatelne, sięgające kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. Nie oznacza to jednak, że taką opłatę doktorant będzie ponosił zawsze, gdyż w uzasadnionych przypadkach osoba kierująca jednostką, w której zamierzamy się bronić, może zwolnić nas z opłaty w całości lub w części. Co zaś najistotniejsze, w przypadku nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego, koszty takiego postępowania ponosi zatrudniająca go uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy lub instytut międzynarodowy. [3]

Co również istotne, osoba realizująca doktorat w trybie eksternistycznym nie posiada statusu doktoranta, co ma wpływ m.in. na ustawowe ulgi.

Doktorat wdrożeniowy

Szczególnym trybem realizacji doktoratu jest doktorat wdrożeniowy. To pomost pomiędzy pracą naukową a biznesem – cel przygotowania doktoratu stanowi przygotowanie rozprawy doktorskiej, która pomoże funkcjonować danemu przedsiębiorstwu. Doktoraty wdrożeniowe są więc drogą uzyskania stopnia doktora przeznaczoną dla osób, które chcąc równocześnie rozwijać swoją karierę naukową, nie chcą rezygnować z pracy zawodowej poza uczelnią. 

Choć wydawać się może, że ten tryb nie jest przeznaczony dla lekarzy, coraz więcej uczelni sięga po to rozwiązanie, żeby uatrakcyjnić swoją ofertę kształcenia doktorantów. 

Omówiliśmy więc pokrótce zasadnicze różnice w sposobach realizowania doktoratu. W kolejnych częściach cyklu skupimy się na wymaganiach formalnych koniecznych do spełnienia, by móc obronić swoją pracę, rodzajach badań, jakie możemy prowadzić w ramach doktoratu czy prawach i obowiązkach doktoranta. Omówimy również zalety i wady poszczególnych rodzajów możliwych do napisania prac naukowych, a także zastanowimy się nad korzyściami, jakie płyną z posiadania stopnia doktora.