Kto finansuje badania medyczne?

Finansowanie badań medycznych pochodzi z wielu różnych źródeł, w tym ze środków uniwersytetów i innych instytucji badawczych, rządu, osób prywatnych i organizacji charytatywnych. Jednak niezaprzeczalnie największy udział w tym zakresie przypada firmom farmaceutycznym i to one czerpią największe zyski w przypadku wprowadzenia leku na rynek.  

Źródła finansowania

Za podjęcie, prowadzenie i finansowanie badania klinicznego odpowiedzialny jest sponsor badania klinicznego [1], którym może być:

• firma farmaceutyczna, biotechnologiczna lub zajmująca się produkcją wyrobów medycznych;
• uniwersytet lub akademickie centrum medyczne;
• agencja rządowa, np. Agencja Badań Medycznych (ABM), Narodowe Centrum Nauki (NCN) – w zakresie badań podstawowych;
• osoba prywatna, firma, fundacja lub organizacja charytatywna [2].

W metaanalizie przeprowadzonej w 2017 r. przez Hakouma i wsp. [3] oceniono raportowanie źródeł finansowania w ramach 200 badań klinicznych. Niezaprzeczalna ​​większość z nich była finansowana tylko z jednego źródła. Środki na przeprowadzenie 58% badań zapewnił rząd, na 40% firmy farmaceutyczne, a około jedna czwarta otrzymała finansowanie organizacji non-profit. Jednak po bardziej wnikliwej analizie danych okazało się, że około połowa tych organizacji non-profit była w jakiś sposób powiązana z firmami farmaceutycznymi, a około połowy z tych powiązań nie uwzględniono w opublikowanym badaniu jako źródeł finansowania.

^{Tabela 1 na podstawie Hakoum i wsp. [3] Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ większość badań klinicznych otrzymywała więcej niż jedno źródło finansowania.}

Kwestie etyczne finansowania badań przez firmy farmaceutyczne

W odróżnieniu od badań finansowanych ze środków publicznych, w przypadku badań klinicznych wspieranych przez przemysł farmaceutyczny istnieje wyższe ryzyko kierowania się chęcią zysku niż rzetelnością naukową. Przykładowo, liczne badania sponsorowane przez przemysł są przedwcześnie zakończone ze względów finansowych, a nie naukowych czy etycznych [4, 5].

Finansowanie badań klinicznych przez firmy farmaceutyczne często obejmuje zachęty finansowe i niefinansowe dla badaczy akademickich, co może również powodować konflikty interesów, które mogą wpływać na wyniki badań. Na przykład niektóre firmy płacą lekarzom za każdego pacjenta, którego rekrutują do badań klinicznych. W innych przypadkach klinicyści-badacze pełnią funkcję płatnych konsultantów naukowych lub oferowane są im akcje firm [4, 5, 6].

Nawet jeśli wpływ tych czynników zostanie zminimalizowany, finansowanie z określonego źródła zwykle sprzyja wynikom pożądanym przez organizację finansującą. W metaanalizie przeprowadzonej w 2017 r. obejmującej ponad 8 000 badań stwierdzono, że współczynnik ryzyka (RR) w przypadku uzyskania korzystnych wyników dotyczących skuteczności leku wynosi 1,27, a pozytywnych wniosków 1,34, w przypadku gdy badanie finansowała głównie firma farmaceutyczna w porównaniu z jakimkolwiek innym sponsorem [7]. Miało to miejsce w przypadku, kiedy badanie było podwójnie zaślepione. Problem stronniczości generowanej przez źródło finansowania niekoniecznie wynika z metodologii, ale z błędu systemowego, który zaczyna się na początkowych etapach planowania, gdy wybierane są jedynie badania, które mogą przynieść dobre wyniki, a kończy na decyzji promowanie publikacji korzystnych wyników.

Instytucje naukowe

Analiza danych głównie z USA wskazuje, że instytucje akademickie sponsorowały coraz większą liczbę badań klinicznych w ciągu ostatniej dekady. Każdego roku środowisko akademickie inicjowało około 60–70% badań klinicznych uwzględnionych w tej analizie, podczas gdy sponsorzy komercyjni zainicjowali około 30–38% badań [8]. Jednak fakt, że środowisko akademickie zainicjowało więcej badań, nie oznacza, że ​​wszystkie zostały ukończone. Sponsorzy komercyjni rzadko rezygnują z badań, chyba że jest to spowodowane brakiem skuteczności substancji lub względami bezpieczeństwa. Natomiast w środowisku akademickim często dochodzi do zaprzestania badania, jeśli duża część lub kluczowi członkowie zespołu odejdą lub utracone zostaną fundusze.

Inne źródła dofinansowania

Fundacje i organizacje charytatywne

Fundacje i organizacje charytatywne odgrywają bardzo istotną rolę w finansowaniu badań, szczególnie w dziedzinach niszowych, gdzie zyski z wprowadzenia leku na rynek będą niewielkie [8]. Dotyczy to m.in. chorób rzadkich. Rola fundacji zależy też od kraju, np. w Wielkiej Brytanii finansowanie badań naukowych, zarówno klinicznych, jak i podstawowych z tego źródła jest bardzo popularne. W Polsce taki sposób finansowania badań naukowych cały czas nie jest w pełni wykorzystany.

Prywatni darczyńcy

Chociaż prywatni darczyńcy mają raczej niewielki udział w finansowaniu badań medycznych, w ostatnich latach jest to coraz bardziej popularne. Niedawny przykład prywatnego darczyńcy to gwiazda country Dolly Parton, która przyczyniła się do opracowania szczepionki przeciwko COVID-19 firmy Moderna [9]. 

Podsumowanie

Największą rolę w finansowaniu badań naukowych odgrywają firmy farmaceutyczne, jednak pomimo dążenia do bezstronności, istnieje zwiększone ryzyko interpretacji wyników w sposób oczekiwany przez sponsora. Nie chodzi przy tym o nierzetelność naukową, a o błędy systematyczne na wczesnym etapie planowania, a nawet o promowanie jedynie pożądanych pozytywnych wyników. Rośnie udział uniwersytetów i instytucji naukowych w sponsorowaniu badań klinicznych, często jednak dochodzi do sytuacji, kiedy tak finansowane badania nie zostają ukończone. Organizacje charytatywne odgrywają istotną rolę zwłaszcza w finansowaniu niszowych, nie przynoszących bezpośrednich zysków finansowych badań i badań istotnych społecznie.