VDRL i FTA-ABS – co trzeba wiedzieć o diagnostyce kiły?

Kiła to choroba przenoszona przede wszystkim drogą kontaktów seksualnych, wywołana przez krętka bladego (Treponema pallidum). Jej przebieg jest zróżnicowany – od postaci utajonej po zajęcie narządów, szczególnie w obrębie układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Diagnostyka serologiczna stanowi podstawę rozpoznania i monitorowania leczenia. Jej znajomość, umiejętność interpretacji oraz odpowiednie wykorzystanie w zależności od kontekstu klinicznego są kluczowe dla właściwego prowadzenia pacjentów.

Jak diagnozować kiłę?

Do rozpoznania choroby można wykorzystać metody pozwalające na identyfikację krętka bladego (bezpośrednie). Są to: 

1. badanie w ciemnym polu widzenia, 
2. PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy),
3. metody immunohistochemiczne. 

Nie można ich jednak zastosować do oceny postępów leczenia, a przy tym charakteryzują się niewystarczającą czułością i swoistością. 

Z tego powodu w rutynowej diagnostyce prym wiodą metody serologiczne, wykrywające przeciwciała przeciwko antygenom Treponema pallidum. Są to metody pośrednie, ponieważ nie wykrywają bakterii, a jedynie przeciwciała będące odpowiedzią na infekcję. 

Klasyfikacja testów serologicznych w kierunku kiły

Testy serologiczne w diagnostyce kiły dzielą się na:

1. testy niekrętkowe (nieswoiste) – wykrywające przeciwciała przeciwko antygenom lipidowym (np. VDRL, RPR, USR);
2. testy krętkowe (swoiste) – identyfikujące przeciwciała skierowane przeciwko antygenom T. pallidum (np. FTA-ABS, TPHA, TPPA, EIA).

Zalecane jest wykonywanie co najmniej jednego testu z każdej grupy w celu potwierdzenia zakażenia i zwiększenia specyficzności diagnostycznej.

VDRL – znaczenie, ograniczenia i zastosowanie

Venereal Disease Research Laboratory (VDRL) to test niekrętkowy (klasyczny). Testy niekrętkowe opierają się wykrywaniu heterofilnych przeciwciał w klasie IgG i IgM przy wykorzystaniu antygenów lipidowych: kardiolipiny, lecytyny i cholesterolu.

Charakterystyka VDRL

1. Czułość: zmienna w zależności od fazy choroby – w kile I okresu 80%, w kile II okresu 100%, w kile utajonej wczesnej 100%, w kile utajonej późnej 71%.
2. Zastosowanie: nie tylko do rozpoznania, ale również do monitorowania skuteczności leczenia poprzez oznaczanie miana przeciwciał.
3. Wynik: w postaci miana.

Ograniczenia

1. Wyniki fałszywie dodatnie mogą występować m.in. w:
   • brucelozie, boreliozie, chorobach autoimmunologicznych, 
   • marskości wątroby, 
   • chorobach nowotworowych,
   • ciąży,
   • u osób starszych lub nadużywających alkoholu.
2. Różne testy niekrętkowe nie są porównywalne – do monitorowania należy używać tego samego testu, najlepiej w tym samym laboratorium.

FTA-ABS – swoisty marker zakażenia

Fluorescent Treponemal Antibody-Absorption (FTA-ABS) to test krętkowy wykrywający przeciwciała IgG i IgM skierowane przeciwko antygenom T. pallidum. Testy krętkowe charakteryzują się większą czułością i swoistością niż testy klasyczne, ale ich wynik nie koreluje z aktywnością choroby. 

Charakterystyka

1. Czułość: wyższa niż w przypadku testów niekrętkowych. Wyniki dodatnie już od 3–4 tygodnia od zakażenia.
2. Swoistość: wyższa niż w przypadku testów niekrętkowych, jednak u osób wcześniej zakażonych test może pozostać dodatni do końca życia – dlatego nie nadaje się do monitorowania efektów leczenia.
3. Wynik: jakościowy (dodatni/ujemny).

Interpretacja wyników i strategie diagnostyczne

Zalecany algorytm diagnostyczny obejmuje:

1. Wykonanie nieswoistego testu (np. VDRL) jako badania przesiewowego.
2. Potwierdzenie dodatniego wyniku testem krętkowym (np. FTA-ABS, TPHA).

Możliwe scenariusze

1. VDRL(+) / FTA-ABS(+) – rozpoznanie choroby.
2. VDRL(-) / FTA-ABS(+) – możliwa przebyta kiła, wynik fałszywie dodatni, wczesna infekcja. Zalecana ponowna ocena po 2 tygodniach. Przy podejrzeniu fałszywie dodatnich wyników odczynów krętkowych można wykonać immunoblot IgG lub ELISA IgG. Dodatni wynik tych testów potwierdza rozpoznanie kiły. 
3. VDRL(+) / FTA-ABS(-) – prawdopodobnie wynik fałszywie dodatni testu niekrętkowego. Badania można powtórzyć.

Znaczenie testów w nadzorze po leczeniu kiły

Skuteczność leczenia oznacza nie tylko remisję objawów, ale również obniżenie miana przeciwciał w badaniach serologicznych. Po zakończeniu leczenia należy przeprowadzać kontrole serologiczne wyłącznie testem niekrętkowym (np. VDRL). Badania wykonuje się w schemacie: 1, 3, 6 miesięcy od zakończenia leczenia, następnie co 6 miesięcy.

Za skuteczne leczenie uznaje się spadek miana co najmniej czterokrotnie w 6. miesiącu (dla kiły wczesnej) lub w 12. miesiącu (dla kiły późnej).

Testy krętkowe nie mają zastosowania w monitorowaniu – wynik dodatni może się utrzymywać do końca życia i nie koreluje z aktywnością zakażenia.

Podsumowanie

W diagnostyce i kontroli leczenia kiły w codziennej praktyce POZ testy serologiczne, takie jak VDRL i FTA-ABS pozostają kluczowymi narzędziami, jednak wymagają świadomego zastosowania:

• VDRL to test ilościowy, użyteczny w ocenie aktywności i skuteczności terapii, wymagający potwierdzenia testem krętkowym;
• FTA-ABS to test jakościowy, bardziej czuły i swoisty, przydatny w potwierdzeniu zakażenia.

W koszyku POZ dostępne jest badanie VDRL.