Choroby przenoszone drogą płciową – nadal aktualne wyzwanie diagnostyczno-terapeutyczne

Pomimo wieloletnich działań profilaktycznych, choroby przenoszone drogą płciową (STI, STD) pozostają jednym z najpoważniejszych wyzwań zdrowia publicznego XXI wieku. 

Wzrost odsetka zakażeń kiłą, rzeżączką i chlamydiozą, a także rozprzestrzenianie się szczepów opornych na leczenie (szczególnie w przypadku N. gonorrhoeae) powoduje konieczność rewizji podejścia do diagnostyki i leczenia STI. Jednocześnie utrzymuje się wysoki poziom transmisji HIV, w tym zakażeń niewykrywanych na wczesnym etapie.

Diagnostyka STD w praktyce

Kiedy podejrzewać STI?

Najczęstsze objawy skłaniające do podejrzenia infekcji przenoszonych drogą płciową obejmują:

• upławy z pochwy lub cewki moczowej,
• pieczenie i dyskomfort podczas mikcji,
• owrzodzenia, nadżerki lub pęcherzyki na narządach płciowych,
• świąd i podrażnienie okolic intymnych,
• bóle podbrzusza, szczególnie u kobiet,
• zmiany skórne w okolicach narządów płciowych lub odbytu,
• uogólnione objawy infekcyjne (np. gorączka, powiększenie węzłów chłonnych).

Ważne jest również rozpoznawanie infekcji bezobjawowych u pacjentów z grup ryzyka, u których jedynym wskazaniem do diagnostyki może być wywiad seksualny.

Choroby przenoszone drogą płciową – diagnostyka 

Choroby przenoszone drogą płciową – diagnostyka

1. Zebranie szczegółowego wywiadu dotyczącego aktywności seksualnej, objawów, liczby partnerów oraz ewentualnych zachowań ryzykownych.
2. Badanie fizykalne ukierunkowane na objawy zakażeń (zmiany skórne, wydzielina, owrzodzenia).
3. Zlecenie dostępnych badań laboratoryjnych:
   • testy serologiczne (HIV – badanie dostępne w ramach budżetu powierzonego POZ od maja 2025, kiła),
   • posiew moczu, badanie ogólne moczu, CRP,
   • wymaz z cewki/szyjki macicy (w poradni ginekologicznej/poradni dermatologicznej),
4. W przypadku ograniczonego dostępu do testów NAAT – skierowanie do poradni dermatologiczno-wenerologicznej lub zakaźnej.

Efektywna diagnostyka STI powinna także obejmować testowanie przesiewowe w populacjach wysokiego ryzyka, w tym:

1. mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (MSM),
2. kobiet w ciąży.

W codziennej praktyce klinicznej należy rozważyć diagnostykę poszczególnych zakażeń, kierując się zarówno wywiadem, jak i obrazem klinicznym. Wiele objawów jest niespecyficznych, jednak pewne cechy mogą ukierunkować diagnostykę.

Efektywna diagnostyka STI powinna także obejmować testowanie przesiewowe w populacjach wysokiego ryzyka, w tym:

• mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (MSM),
• kobiet w ciąży.

W codziennej praktyce klinicznej należy rozważyć diagnostykę poszczególnych zakażeń, kierując się zarówno wywiadem, jak i obrazem klinicznym. Wiele objawów jest niespecyficznych, jednak pewne cechy mogą ukierunkować diagnostykę.

Chlamydioza (Ch. trachomatis)

• Objawy: często przebiega bezobjawowo; u kobiet może powodować skąpe upławy, krwawienia międzymiesiączkowe lub po stosunku, dyskomfort w podbrzuszu; u mężczyzn: wyciek z cewki, dysuria.
• Diagnostyka: NAAT z wymazów z cewki moczowej, szyjki macicy lub moczu.
• Leczenie: doksycyklina (100 mg 2× dziennie przez 7 dni) jako leczenie pierwszego wyboru.

Rzeżączka (N. gonorrhoeae)

• Objawy: ropna wydzielina z cewki moczowej (często obfita), bolesne oddawanie moczu, u kobiet objawy często dyskretne – upławy, ból podbrzusza, rzadziej zapalenie odbytu, gardła.
• Diagnostyka: NAAT oraz posiew w celu oceny oporności.
• Leczenie: ceftriakson 500 mg i.m. jednorazowo (w przypadku współistniejącej chlamydiozy – dodatkowo doksycyklina).

Kiła (T. pallidum)

• Objawy: owrzodzenie w miejscu zakażenia (wrzód twardy) – niebolesne, z towarzyszącą limfadenopatią; w kiłach późniejszych zmiany skórne, osutki, objawy neurologiczne.
• Diagnostyka: testy niekrętkowe (VDRL, RPR) i krętkowe (TPHA, FTA-ABS).
• Leczenie:  penicylina benzatynowa 2,4 mln j. i.m. jednorazowo (kiła wczesna); schematy modyfikowane w kiłach późnych i neurosyfilis.

Rzęsistkowica (T. vaginalis)

• Objawy: pieniste, żółto-zielone upławy o nieprzyjemnym zapachu, świąd i pieczenie sromu, dysuria; u mężczyzn często przebieg bezobjawowy.
• Diagnostyka: mikroskopia, NAAT lub testy antygenowe.
• Leczenie: metronidazol 2 g doustnie jednorazowo lub 500 mg 2× dziennie przez 7 dni.

Opryszczka narządów płciowych (HSV-1, HSV-2)

• Objawy: bolesne pęcherzyki i nadżerki na narządach płciowych, ból, świąd, pieczenie, powiększenie węzłów chłonnych; w nawrotach objawy łagodniejsze lub bezobjawowe.
• Diagnostyka: testy PCR lub izolacja wirusa z pęcherzyków.
• Leczenie: acyklowir, walacyklowir (schemat zależny od postaci: pierwotna vs. nawrotowa).

Nowoczesna profilaktyka STD – nowe filary działań prewencyjnych

Współczesna profilaktyka STI obejmuje nie tylko klasyczne metody barierowe, ale także:

• profilaktykę przedekspozycyjną (PrEP) jako skuteczne narzędzie zapobiegania HIV wśród osób z grup ryzyka,
• edukację zdrowotną skoncentrowaną na zachowaniach seksualnych i potrzebie badań przesiewowych,
• partner notification – aktywne informowanie partnerów seksualnych o konieczności testowania i leczenia.

STI w Polsce

Dane krajowe wskazują na znaczący wzrost liczby zakażeń kiłą, szczególnie wśród populacji MSM. Równie niepokojące są dane dotyczące HIV, gdzie pomimo istnienia skutecznych strategii prewencji, liczba nowych zakażeń utrzymuje się na wysokim poziomie. Jednocześnie obserwuje się spadek liczby testów przesiewowych, co zwiększa ryzyko szerzenia się infekcji bezobjawowych.