Diagnostyka zakażenia HIV – jak interpretować wyniki testów i unikać błędów?

Diagnostyka zakażenia wirusem HIV opiera się przede wszystkim na testach serologicznych wykrywających przeciwciała anty-HIV oraz antygen p24. Choć nowoczesne testy cechują się bardzo wysoką czułością i swoistością, w codziennej praktyce lekarskiej wciąż zdarzają się wyniki fałszywie dodatnie i fałszywie ujemne, które mogą prowadzić do nieprawidłowej interpretacji i niepotrzebnego stresu dla pacjenta.

Kiedy warto zlecić test na HIV?

Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS na rok 2025 podkreślają, że zakażenie HIV jest rozpoznawane zbyt późno i obecne dane epidemiologiczne dotyczące liczby przypadków mogą być nieprecyzyjne. 

W rekomendacjach wyróżniono trzy sytuacje, w których wykonanie testu w kierunku zakażenia HIV jest zalecane:

1. u każdej osoby >15. r.ż., u której stwierdza się ryzyko zakażenia w wywiadzie;
2. u osób zgłaszających ryzykowne zachowania;
3. w przypadku choroby przebiegającej nietypowo, niepoddającej się leczeniu lub nawracającej; w szczególnych sytuacjach jednostkach chorobowych, wymienionych w rekomendacjach, np. nawracających bakteryjnych zapaleniach płuc, gorączce o nieznanej etiologii, drożdżycy oskrzeli.

Lista chorób jest długa, dlatego warto samodzielnie zapoznać się z rekomendacjami. 

Mogą się zdarzyć inne sytuacje, w których test zostanie wykonany, np. kwalifikacja do leczenia biologicznego. Poza tym pacjent może wykonać badanie prywatnie – szczególnie, że dostępne są testy do użytku domowego. To pokazuje, że z wynikiem testu w kierunku HIV można spotkać się podczas pracy na różnych oddziałach, a także w poradni POZ. Z tego powodu warto wiedzieć, jak go interpretować. 

Standardowa ścieżka diagnostyczna zakażenia HIV

1. Test przesiewowy – tzw. test IV generacji. Wykrywa przeciwciała anty-HIV-1 oraz anty-HIV-2 (4–12 tygodni od zakażenia) oraz antygen p24 HIV (po dwóch tygodniach od zakażenia). Rekomenduje się zakończenie diagnostyki, jeśli uzyskano ujemny wynik testu po 6 tygodniach od ekspozycji (z wyjątkiem sytuacji, gdy pacjent stosuje profilaktykę infekcji HIV – czas wydłuża się wtedy do 6-8 tygodni).
2. Test potwierdzający – zaleca się wykonanie testu molekularnego (NAAT, czyli nucleic acid amplification test) – najczęściej będzie to PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy). Nie jest to jednak jedyna możliwość. Można także wykorzystać inne badania, takie jak Western Blot czy immunoblot. 

Dodatni wynik testu przesiewowego wymaga potwierdzenia. Uzyskanie w NAAT >200 kopii/ml potwierdza zakażenia, natomiast wynik <200 kopii/ml należy zweryfikować poprzez powtórzenie badania lub skierowanie do poradni HIV, gdzie zostaną wykonane odpowiednie badania. Trzecią możliwością jest brak wykrycia wirusa w badaniu molekularnym, co w większości przypadków kończy diagnostykę. 

W przypadku wczesnej infekcji możliwe jest także wykonanie jakościowego oznaczenia RNA HIV, które może być wykryte, zanim uda się oznaczyć p24. W zależności od czułości testu można wykryć materiał genetyczny już po 5–10 dniach od ekspozycji. 

Wyniki fałszywe testów serologicznych – przyczyny 

Wyniki fałszywie dodatnie mogą wynikać przede wszystkim z:

1. innych infekcji (np. EBV, HSV),
2. szczepienia (do miesiąca przed wykonaniem testu),
3. ciąży,
4. stanu po transplantacji,
5. przetoczenia krwi i immunoglobulin,
6. obecności autoprzeciwciał,
7. błędu laboratoryjnego.

Wynik fałszywie ujemny może mieć swoje źródło m.in. w:

1. zbyt niskim stężeniu przeciwciał (np. w niedoborach odporności),
2. suplementacji dużymi dawkami biotyny,
3. stosowaniu profilaktyki zakażenia HIV,
4. infekcji wariantem HIV, którego dany test nie wykrywa,
5. wykonaniu testu zanim przeciwciała bądź antygen będzie wykrywalny,
6. błędzie laboratoryjnym.

Jeśli wynik testu przesiewowego jest dodatni, należy wyjaśnić pacjentowi znaczenie tego faktu i wskazać na możliwość uzyskania wyniku fałszywego. Kolejnym krokiem jest weryfikacja rezultatu – w warunkach danego oddziału, ośrodku referencyjnym lub w poradni profilaktyczno-leczniczej. 

HIV – pułapka fałszywych wyników

Diagnostyka zakażenia HIV jest ważnym elementem codziennej praktyki klinicznej, nie tylko w poradniach specjalistycznych, ale także w oddziałach szpitalnych. Zrozumienie schematu postępowania diagnostycznego, potencjalnych przyczyn wyników fałszywie dodatnich i fałszywie ujemnych oraz zasad interpretacji wyników pozwala uniknąć niepotrzebnego stresu pacjenta i błędnych decyzji klinicznych. Należy pamiętać, że dodatni wynik testu przesiewowego wymaga potwierdzenia, a ujemny wynik nie zawsze całkowicie wyklucza zakażenie – zwłaszcza jeśli badanie wykonano zbyt wcześnie po ekspozycji lub u osoby z zaburzoną odpowiedzią immunologiczną.