Profilaktyka infekcyjnego zapalenia wsierdzia – kiedy i u kogo stosować?

Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) stanowi poważne powikłanie infekcyjne układu sercowo-naczyniowego, charakteryzujące się znaczną śmiertelnością. Zgodnie z wytycznymi European Society of Cardiology (ESC) z 2023 roku, profilaktyka antybiotykowa podlega ścisłym wskazaniom i jest rekomendowana wyłącznie u pacjentów z najwyższym ryzykiem wystąpienia tego schorzenia.

Grupy szczególnego ryzyka wymagające profilaktyki IZW

Wskazania do profilaktyki IZW dotyczą ściśle określonej grupy pacjentów wysokiego ryzyka. Do tej grupy należą osoby z sztucznymi zastawkami serca lub materiałem protetycznym użytym do naprawy zastawki. Profilaktyka jest również konieczna u pacjentów z przebytym IZW w wywiadzie, niezależnie od obecności materiału protetycznego.

Szczególną grupę stanowią pacjenci z wrodzonymi wadami serca, zwłaszcza z siniczymi wadami niekorygowanymi lub po leczeniu paliatywnym. W przypadku wad skorygowanych z użyciem materiału protetycznego, zarówno operacyjnie jak i przezskórnie, profilaktyka jest wymagana przez pierwsze 6 miesięcy po zabiegu. Dotyczy to również pacjentów z wadami skorygowanymi, u których pozostały rezydualne defekty w miejscu lub sąsiedztwie łaty protetycznej.

Zabiegi wysokiego ryzyka a profilaktyka IZW

Nie wszystkie procedury medyczne wymagają profilaktyki IZW. Szczególną uwagę należy zwrócić na zabiegi stomatologiczne związane z manipulacją w obrębie dziąseł lub okolicy okołowierzchołkowej zębów, a także te naruszające ciągłość błony śluzowej jamy ustnej. Do najważniejszych procedur wymagających osłony antybiotykowej należą:

• ekstrakcje zębów, 
• zabiegi periodontologiczne, 
• scaling i root planing,
• leczenie endodontyczne wykraczające poza kanał.

Profilaktyka jest również konieczna podczas zabiegów w obrębie zakażonych tkanek oraz procedur w układzie oddechowym przebiegających z nacięciem błony śluzowej. Szczególną ostrożność należy zachować przy zabiegach w zakażonej skórze, tkankach miękkich lub układzie mięśniowo-szkieletowym.

Schematy profilaktyki antybiotykowej w IZW

Wybór antybiotyku i jego dawkowanie zależy od wieku pacjenta oraz ewentualnej alergii na penicyliny. U dorosłych pacjentów lekiem pierwszego wyboru jest amoksycylina lub ampicylina w dawce 2 g podawana doustnie lub dożylnie, w pojedynczej dawce 30-60 minut przed zabiegiem. W przypadku alergii na penicyliny można zastosować klindamycynę (600 mg), cefaleksynę (2 g), cefazolinę/ceftriakson (1 g) lub azytromycynę/klarytromycynę (500 mg).

U dzieci dawkowanie jest odpowiednio modyfikowane i opiera się na masie ciała. Amoksycylina lub ampicylina podawana jest w dawce 50 mg/kg masy ciała. W przypadku alergii na penicyliny stosuje się klindamycynę (20 mg/kg), cefaleksynę (50 mg/kg) lub azytromycynę/klarytromycynę (15 mg/kg).

Postępowanie uzupełniające

Profilaktyka antybiotykowa stanowi tylko jeden z elementów zapobiegania IZW. Kluczowe znaczenie ma regularna i dokładna higiena jamy ustnej oraz systematyczne kontrole stomatologiczne, które powinny odbywać się minimum dwa razy w roku. Istotna jest również eliminacja potencjalnych źródeł zakażenia oraz edukacja pacjenta w zakresie rozpoznawania wczesnych objawów IZW.

Podsumowanie

U pacjentów z grupy wysokiego ryzyka profilaktyka IZW powinna być stosowana przez całe życie, z wyjątkiem pacjentów z korygowanymi wadami wrodzonymi, gdzie stosuje się ją przez 6 miesięcy po zabiegu. Należy pamiętać, że sama profilaktyka antybiotykowa nie zastępuje właściwej higieny jamy ustnej i regularnej opieki stomatologicznej.