Co naprawdę wiemy o załamku U?

Elektrokardiografia (EKG) pozostaje jednym z najważniejszych narzędzi pozwalających na zapewnienie pacjentom odpowiednich metod diagnostyczno-terapeutycznych. Pierwsza styczność z EKG przeważnie następuje już na wczesnych latach studiów medycznych, a z biegiem lat wiedzę tę należy stopniowo pogłębiać. Już dla początkujących studentów kierunku lekarskiego załamki P, zespół QRS czy też załamek T nie brzmią obco. Jednak mało uwagi poświęca się załamkowi/fali U w obrazie elektrokardiograficznym.

Skąd się bierze załamek U i gdzie go szukać w EKG?

Wciąż brak jednoznacznego wytłumaczenia z całą pewnością wskazującego na pochodzenie załamka U. Może on odzwierciedlać:

• repolaryzację komórek włókien śródkomorowego układu bodźcoprzewodzącego, 
• mechaniczne siły rozciągania działające na mięśniówkę komór serca w fazie rozkurczu.

Załamek U przeważnie ma niską amplitudę (nie więcej niż 0,2 mV lub 50% amplitudy załamka T) i występuje tuż za załamkiem T (odstęp między T i U to minimum 150 ms). Typowo jest najbardziej zaznaczony w odprowadzeniach V2-V4 i staje się wyraźniejszy, gdy akcja serca spada poniżej 65 uderzeń na minutę. Amplituda załamka U jest coraz większa w miarę narastania bradykardii. Należy jednak pamiętać, że nie występuje on w każdym zapisie EKG (w 10% EKG brak jest załamka U), a częściej niż u dorosłych możemy go spotkać u pacjentów pediatrycznych. 

Ryc. 1. Załamek U w zapisie elektrokardiograficznym. Źródło: Burns, E. U wave. Dostępny pod adresem: https://litfl.com/u-wave-ecg-library/ (ostatni dostęp 16/01/2024) 

Kiedy załamek U budzi niepokój?

Załamek U może być niewinnym zjawiskiem, który bywa opisywany nawet u 90% pacjentów z akcją serca <60/min. Bywa jednak, że załamek ten świadczy o poważnej patologii, takiej jak zaburzenia wodno-elektrolitowe, zatrucie niektórymi lekami, wyziębienie, zespół wydłużonego QT czy OZW. 

Typowo wyróżnia się dwa rodzaje załamków U, które mogą budzić podejrzenie patologii

• załamek U o wychyleniu przeciwnym do załamka T (przeważnie ujemny załamek U),
• załamek U o dużej amplitudzie.

Załamek U o wychyleniu przeciwnym do załamka T jest związany z chorobą serca. Taki obraz EKG może być wynikiem

• choroby niedokrwiennej serca, w szczególności okluzji gałęzi międzykomorowej przedniej (LAD) oraz dławicy piersiowej typu Prinzmetala, 
• nadciśnienia tętniczego,
• niewydolności serca,
• wady zastawkowej – typowo niedomykalności zastawki aortalnej lub zastawki mitralnej.

Choć odwrócony załamek U bardzo rzadko jest jedyną elektrokardiograficzną prezentacją martwicy mięśnia sercowego, może być jednym z wczesnych markerów OZW zauważalnych w EKG. Wykazano również, że ujemny załamek U wiąże się ze wzrostem ryzyka hospitalizacji i śmierci z powodu chorób kardiologicznych, a u osób zdrowych występuje rzadko (ok. 7% przypadków).

Odwrócenie załamka U pojawia się także w nadczynności tarczycy. 

Ryc. 2. Odwrócony załamek U w pacjenta z niestabilną dławicą piersiową. Źródło: Burns, E. U wave. Dostępny pod adresem: https://litfl.com/u-wave-ecg-library/ (ostatni dostęp 16/01/2024) 

Załamek U o dużej amplitudzie najczęściej opisywany jest w najczęściej ciężkiej hipokaliemii, gdzie typowo opisywany jest załamek U o amplitudzie >0,5 mV w odprowadzeniu II lub >1.0 mV w odprowadzeniu V3. 

Poza tym wysoki załamek U pojawia się też w:

• hipokalcemii,
• hipomagnezemii,
• hipotermii,
• stanach, w których dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego,
• przeroście lewej komory serca,
• OZW w związku z okluzją tętnicy okalającej lewej,
• kardiomiopatii przerostowej,
• podczas terapii sotalolem, amiodaronem, propafenonem, digoksyną,
• nabytym, całkowitym bloku przedsionkowo-komorowym, jako predyktor zwiększonego ryzyka arytmii komorowych,
• wrodzonych zespołach wydłużenia QT.

Ryc. 3. Załamki U związane z przerostem lewej komory serca. Źródło: Burns, E. U wave. Dostępny pod adresem: https://litfl.com/u-wave-ecg-library/ (ostatni dostęp 16/01/2024) 

Należy zaznaczyć, że w każdej z wymienionych patologii będzie można obserwować również inne (często bardziej charakterystyczne) zmiany elektrokardiograficzne naprowadzające na odpowiednią diagnozę. Pamiętajmy jednak, że załamek U choć wciąż nieco enigmatyczny, może stanowić cenną wskazówkę rzutującą na decyzje diagnostyczno-terapeutyczne.