Choroba Osgooda–Schlattera – czy zapalenie guzowatości kości piszczelowej to powód do niepokoju?

Choroba Osgooda–Schlattera (OSD), czyli jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej, to jedno z najczęstszych schorzeń powodujących ból w przednim przedziale kolana u dzieci i młodzieży, zwłaszcza aktywnych fizycznie. Dotyczy głównie pacjentów w okresie intensywnego wzrostu szkieletowego – chłopców między 10. a 15. r.ż. oraz dziewcząt między 8. a 13. r.ż.

Patogeneza i czynniki ryzyka zapalenia guzowatości kości piszczelowej

W trakcie dojrzewania guzowatość kości piszczelowej stopniowo kostnieje. Powtarzające się skurcze mięśnia czworogłowego uda prowadzą do mikrouszkodzeń i przeciążeń w miejscu, gdzie więzadło rzepki przyczepia się do tej struktury. Zwiększenie siły pociągającej nasila ryzyko uszkodzenia apofizy, a w bardziej zaawansowanych przypadkach może dojść do jej częściowego oderwania.

Do czynników ryzyka należą:

• płeć męska,
• intensywna aktywność sportowa (szczególnie skoki, sprinty),
• gwałtowny wzrost w okresie dojrzewania,
• ograniczona elastyczność mięśni uda i podudzia,
• predyspozycje anatomiczne (np. nieprawidłowy przyczep więzadła rzepki),
• zmiany histologiczne budowy apofizy piszczelowej chrząstki włóknistej.

Obraz kliniczny i diagnostyka choroby Osgooda–Schlattera

Typowe objawy zapalenia guzowatości kości piszczelowej obejmują:

• ból w okolicy guzowatości piszczelowej, pojawiający się podczas wysiłku fizycznego i nasilający się po jego zakończeniu;
• obrzęk, tkliwość palpacyjną oraz niekiedy utykanie;
• wyczuwalne zgrubienie w badaniu palpacyjnym w porównaniu z kończyną zdrową;
• jednostronne występowanie dolegliwości (w większości przypadków), przy czym u 20–30% pacjentów mogą one mieć charakter obustronny;
• brak wysięku w stawie kolanowym.

Diagnostyka opiera się głównie na obrazie klinicznym. W celu wykluczenia poważniejszych schorzeń wykonuje się RTG (fragmentacja apofizy), USG (pogrubienie więzadła rzepki, wysięk) i MRI (zmiany zapalne w fazie wczesnej lub nietypowej).

Leczenie zapalenia guzowatości kości piszczelowej

OSD – postępowanie zachowawcze

OSD jest chorobą samoograniczającą się – zwykle ustępuje po zamknięciu płytki wzrostu, czyli po okresie dojrzewania. Leczenie ma charakter objawowy i obejmuje:

• ograniczenie aktywności fizycznej (nie ma dowodów na przyspieszenie gojenia, ale zmniejsza dolegliwości bólowe),
• stosowanie zimnych okładów,
• podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ),
• zastępowanie intensywnej aktywności fizycznej łagodniejszymi formami, takimi jak pływanie czy marsz,
• fizjoterapię: rozciąganie mięśnia czworogłowego i ścięgien podkolanowych, krioterapię, elektroterapię (TENS), pole magnetyczne, światło spolaryzowane, hydroterapię.

W niektórych badaniach zasugerowano, iż w cięższych przypadkach dopuszczalne może być zastosowanie iniekcji dekstrozy w stężeniu 12,5%, które mogą przyczyniać się do skrócenia czasu trwania objawów u młodych sportowców.

Leczenie operacyjne choroby Osgooda–Schlattera

Interwencja chirurgiczna jest wskazana jedynie przy:

• bólu utrzymującym się mimo leczenia zachowawczego,
• obecności wolnych fragmentów kostnych,
• znacznych deformacjach guzowatości.

Metody operacyjne obejmują:

• sekwestrektomię, czyli usunięcie oddzielonych fragmentów kostnych,
• resekcję guzowatości piszczelowej,
• usunięcie zmian metodą artroskopową lub bursoskopową, które są preferowane ze względu na oszczędzenie więzadła rzepki, co wiąże się z mniejszym ryzykiem powikłań, lepszym efektem estetycznym oraz szybszym powrotem do sprawności.

Choroba Osgooda–Schlattera – rokowanie i powikłania

Większość pacjentów osiąga pełne wyleczenie w ciągu 12 do 24 miesięcy. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania, takie jak:

• długotrwały ból podczas klękania,
• rozwój pseudostawu,
• przedwczesne zmiany zwyrodnieniowe stawu,
• deformacje w obrębie kolana (np. nadmierne przeprostowanie – genu recurvatum).

U około 10% chorych objawy mogą utrzymywać się także w wieku dorosłym.