Skolioza idiopatyczna – aktualne możliwości leczenia

Skolioza idiopatyczna (SI) to najczęstszy typ skrzywienia kręgosłupa występujący w populacji dzieci i młodzieży. Choroba występuje około 2–3 razy częściej u dziewcząt niż u chłopców i zazwyczaj ujawnia się pomiędzy 10. a 14. rokiem życia. Właśnie ten okres jest kluczowy z punktu widzenia profilaktyki pogłębiania się skrzywienia. 

Rola lekarza POZ w rozpoznaniu i skierowaniu pacjenta do dalszej diagnostyki i leczenia jest kluczowa – wczesne wykrycie SI umożliwia skuteczne leczenie zachowawcze i zmniejsza ryzyko deformacji wymagających interwencji chirurgicznej.

Skolioza idiopatyczna – co warto wiedzieć?

Skolioza idiopatyczna to trójpłaszczyznowa deformacja kręgosłupa, obejmująca:

• odchylenie boczne (w płaszczyźnie czołowej),
• zaburzenie fizjologicznej kifozy i lordozy (w płaszczyźnie strzałkowej),
• rotację osiową kręgów (w płaszczyźnie poprzecznej).

Choć przyczyny SI nie zostały dotąd jednoznacznie określone, coraz więcej danych przemawia za tym, że jest to zaburzenie wieloczynnikowe. W codziennej praktyce przydatne są dwie klasyfikacje skoliozy:

1. według wieku – pozwala określić moment pojawienia się deformacji:
   • skolioza wczesnodziecięca – do 3. r.ż.,
   • dziecięca – między 3. a 10. r.ż.,
   • młodzieńcza – powyżej 10. r.ż. aż do zakończenia wzrastania.
2. według kąta Cobba – umożliwia ocenę stopnia zaawansowania skrzywienia:
   • stopień I – kąt Cobba do 30°,
   • stopień II – 30–60°,
   • stopień III – 60–90°,
   • stopień IV – powyżej 90°.

Kąt Cobba to standardowa metoda ilościowej oceny stopnia skrzywienia kręgosłupa. Wyznacza się go na zdjęciu RTG jako kąt między liniami prowadzonymi wzdłuż górnej krawędzi kręgu najbardziej wychylonego ku górze a dolnej krawędzi kręgu najbardziej wychylonego ku dołowi w łuku skrzywienia.

Skrzywienie kręgosłupa – na co zwrócić uwagę w codziennej praktyce?

Objawy kliniczne SI mogą być bardzo dyskretne i bywają bagatelizowane. W efekcie część pacjentów trafia do specjalistów dopiero w zaawansowanej fazie choroby, co znacznie ogranicza możliwości skutecznego leczenia nieoperacyjnego. Właśnie dllatego tak ważna jest czujność diagnostyczna w POZ. 

Podczas rutynowego badania warto wykonać test Adamsa – prosty test przesiewowy polegający na pochyleniu pacjenta do przodu z wyprostowanymi kolanami i złączonymi stopami. Obserwacja symetrii pleców pozwala ocenić obecność garbu żebrowego lub lędźwiowego. Należy również zwrócić uwagę m.in.na:

1. nierówność barków lub łopatek,
2. przesunięcie linii pośladków względem osi ciała,
3. różnice w długości kończyn.

[Bilanse zdrowia dziecka]

Leczenie zachowawcze – jak skutecznie wspierać pacjenta w POZ?

Zgodnie z zaleceniami Society on Scoliosis Orthopaedic and Rehabilitation Treatment (SOSORT 2016), podstawą postępowania u większości pacjentów z idiopatyczną skoliozą jest leczenie zachowawcze. Kluczowe znaczenie ma indywidualizacja terapii – uwzględnienie wieku pacjenta, stopnia skrzywienia, wskaźnika Rissera (który ocenia dojrzałość kostną) oraz szybkość postępu choroby.

Obserwacja

U pacjentów z kątem Cobba <25°, bez szybkiej progresji, szczególnie w fazie końcowej wzrastania, można rozważyć jedynie obserwację. W praktyce oznacza to regularne kontrole kliniczne i radiologiczne (co 3–6 miesięcy), które pozwalają na wychwycenie ewentualnej progresji i zmianę strategii terapeutycznej w odpowiednim momencie.

Fizjoterapia

Fizjoterapia to obecnie jedna z najlepiej udokumentowanych metod leczenia skoliozy. PSSE (ang. physiotherapeutic scoliosis-specific exercises) to precyzyjnie zaplanowane programy ćwiczeń, których celem jest:

1. korekcja deformacji,
2. wzmacnianie kontroli posturalnej,
3. poprawa symetrii napięcia mięśniowego,
4. zahamowanie progresji skrzywienia.

Gorsety ortopedyczne

Gorsety ortopedyczne są uznanym, skutecznym narzędziem zapobiegającym progresji skoliozy w przypadku skrzywień 25-45° u dzieci i młodzieży aktywnie rosnących. Efektywność leczenia zależy od:

• odpowiedniego dopasowania gorsetu,
• liczby godzin noszenia – minimum 18 godz./dobę,
• współpracy pacjenta i rodziny (compliance).

Edukacja i wsparcie psychologiczne – elementy często pomijane, ale kluczowe

Leczenie skoliozy nie kończy się na fizjoterapii i noszeniu gorsetu. Wyzwania emocjonalne, z którymi mierzy się młody pacjent, są nie mniej istotne niż deformacja kręgosłupa. Dzieci, szczególnie nastolatki, mogą doświadczać:

• zaburzeń obrazu ciała (poczucie inności, wstydu),
• trudności adaptacyjnych w grupie rówieśniczej (izolacja, wycofanie),
• objawów lękowych i depresyjnych związanych z koniecznością noszenia gorsetu lub nieatrakcyjną sylwetką.

W związku z tym wsparcie psychologiczne i edukacja rodziny są niezwykle ważnymi elementami leczenia.

Czy aktywność fizyczna w wadach postawy jest wskazana?

Wbrew intuicji wielu rodziców, dzieci ze skoliozą nie powinny być zwalniane z aktywności fizycznej – wręcz przeciwnie, rekomenduje się, aby pacjenci:

• uczestniczyli w lekcjach wychowania fizycznego,
• uprawiali sport rekreacyjny (np. pływanie, taniec, joga, pilates),
• wzmacniali ogólną sprawność fizyczną i świadomość ciała.

Leczenie operacyjne skoliozy – kiedy jest konieczne?

Choć większość przypadków SI udaje się skutecznie kontrolować za pomocą terapii zachowawczej, niektóre skrzywienia osiągają stopień wymagający leczenia chirurgicznego. Wskazania do zabiegu to:

1. skrzywienie piersiowe powyżej 50°,
2. skrzywienie lędźwiowe >40°, gdy towarzyszy mu ból lub szybka progresja,
3. niepowodzenie terapii zachowawczej u pacjenta w fazie wzrastania.

Zabieg chirurgiczny polega zazwyczaj na korekcji deformacji i zespoleniu kręgosłupa za pomocą implantów (pręty, śruby, haki). 

Zespół terapeutyczny – interdyscyplinarność jako fundament skutecznej terapii

Wytyczne podkreślają, że w terapii skoliozy idiopatycznej konieczna jest współpraca interdyscyplinarna, która obejmuje m.in. lekarzy POZ, ortopedów, fizjoterapeutów i psychologów. Wspólne działania nie tylko zwiększają szanse terapeutyczne, ale również minimalizują ryzyko rezygnacji z leczenia, utraty motywacji czy problemów emocjonalnych.