Ból pięty u młodego sportowca – czy to może być pięta Haglunda?

Pięta – punkt styku sił anatomicznych, biomechanicznych i rozwojowych – u młodych piłkarzy, lekkoatletów czy gimnastów bywa szczególnie narażona na przeciążenia. Przyczyn jej bólu może być wiele – od zapaleń typowych dla wieku rozwojowego, przez urazy, aż po deformację Haglunda. Ze względu na podobieństwo objawów, w polskiej literaturze używa się także określenia „pięta Haglunda–Severa", łączącego cechy deformacji kostnej i zapalenia chrząstki wzrostowej (choroba Severa). Warto jednak podkreślić, że zgodnie z międzynarodową nomenklaturą pięta Haglunda i choroba Severa to dwie odrębne diagnozy, które należy różnicować, mimo podobieństw w obrazie klinicznym.Jak więc odróżnić, czy to właśnie pięta Haglunda odpowiada za dolegliwości?

Anatomia „trudnego" miejsca – pięta jako newralgiczny kompleks

Pięta nie jest jedynie masywnym fragmentem kości piętowej. To rejon, w którym spotykają się trzy kluczowe struktury: ścięgno Achillesa, tylno-górna część kości piętowej oraz powięź podeszwowa. Wspólnie tworzą układ odpowiadający za stabilność, sprężystość i płynność ruchu. Każde zaburzenie równowagi – czy to nadmierne obciążenie treningowe, nieprawidłowe ustawienie stopy, czy intensywny skok wzrostowy – może w tym układzie prowadzić do bólu i ograniczenia sprawności.

Szczególnie wrażliwa okazuje się przestrzeń, w której pracuje ścięgno Achillesa. Nawet niewielka zmiana w budowie kości, taka jak kostna wyniosłość tylno-górnej części pięty, może powodować przewlekłe drażnienie sąsiadujących tkanek miękkich. To właśnie z tego tła anatomicznego wyrasta problem określany mianem pięty Haglunda – schorzenia, które choć rzadziej rozpoznawane u dzieci, potrafi być źródłem długotrwałych dolegliwości i wyzwań terapeutycznych.

U dzieci i nastolatków przeciążenie i podrażnienie chrząstki wzrostowej kości piętowej ma większe znaczenie niż sama narośl kostna, co tłumaczy, dlaczego bóle pięty tak często pojawiają się w okresach intensywnego wzrostu.

Pięta Haglunda – czym właściwie jest?

Pięta Haglunda to kostne uwypuklenie w tylno-górnej części kości piętowej. Sama deformacja nie zawsze daje objawy, ale przy powtarzających się obciążeniach może stać się źródłem przewlekłych dolegliwości. Kostna narośl drażni kaletkę i ścięgno Achillesa, co prowadzi do stanu zapalnego, bólu i obrzęku w tylnej części pięty.

W praktyce klinicznej opisuje się często zespół Haglunda, czyli współwystępowanie trzech elementów: deformacji kostnej, zapalenia kaletki i zmian w ścięgnie Achillesa. To właśnie ta triada odpowiada za najbardziej nasilone dolegliwości, które u młodych sportowców mogą prowadzić do coraz większych trudności w treningu a nawet konieczności przerwania aktywności.

U młodych sportowców najczęstszą przyczyną tylnego bólu pięty jest choroba Severa (apophysitis calcanei), natomiast deformacja/zespół Haglunda to osobna jednostka związana z wyroślą tylno-górną kości piętowej, kaletką i ścięgnem Achillesa. Obie mogą dawać ból w zbliżonej lokalizacji, ale rozpoznaje się je i leczy jako odrębne schorzenia – w pierwszej kolejności zachowawczo.

Jak odróżnić piętę Haglunda od innych przyczyn bólu pięty?

Ból pięty u młodych sportowców ma wiele możliwych źródeł, a pięta Haglunda to tylko jedno z nich. Najczęściej w tej lokalizacji rozpoznaje się:

• zapalenie rozcięgna podeszwowego, które zwykle daje ból od strony podeszwowej pięty;
• złamania zmęczeniowe kości piętowej, pojawiające się po nagłym zwiększeniu obciążeń treningowych;
• zespół kanału stępu lub ucisk nerwów podeszwowych, objawiający się promieniowaniem bólu, mrowieniem czy drętwieniem.

Kluczem w diagnostyce jest dokładny wywiad oraz badanie kliniczne – lokalizacja i charakter bólu, jego nasilenie w trakcie aktywności, a także reakcja na ucisk w okolicy przyczepu ścięgna Achillesa. W wątpliwych przypadkach pomocne są badania obrazowe: RTG może uwidocznić kostną narośl, ultrasonografia pozwala ocenić kaletkę i ścięgno, a MRI – wykluczyć inne jednostki chorobowe.

Obraz kliniczny urazów u młodych sportowców

Pięta Haglunda najczęściej objawia się bólem w tylno-górnej części pięty, nasilającym się podczas biegania, skakania czy gry w piłkę. Dolegliwości zwykle pogarszają się w ciasnym obuwiu sportowym, a ustępują po zdjęciu butów lub krótkim odpoczynku. Charakterystyczne są także:

• obrzęk i zaczerwienienie w okolicy przyczepu ścięgna Achillesa,
• tkliwość przy palpacji tylnej części pięty,
• czasami wyczuwalne zgrubienie lub „guzek" kostny,
• ograniczenie zakresu ruchu z bólem przy zgięciu grzbietowym stopy.

U części młodych pacjentów ból narasta stopniowo, w miarę trwania sezonu treningowego, u innych pojawia się nagle – po intensywnym wysiłku czy zmianie rodzaju obuwia. Typowe jest, że dolegliwości początkowo są lekceważone jako „przemęczenie", jednak z czasem prowadzą do coraz większych trudności w treningach, a nawet do konieczności przerwania aktywności sportowej.

Leczenie zachowawcze bólu pięty – pierwszy i najważniejszy krok

Podstawą postępowania w przypadku pięty Haglunda jest terapia zachowawcza, której celem jest zmniejszenie dolegliwości bólowych i ograniczenie stanu zapalnego. Najważniejsze elementy to:

• modyfikacja obciążeń – czasowe ograniczenie intensywności treningów, unikanie biegania po twardym podłożu, wprowadzenie ćwiczeń odciążających;
• dobór obuwia – zalecane są buty z miękkim, niezbyt wysokim zapiętkiem lub wkładki pod piętę, które zmniejszają ucisk na tylną część kości piętowej;
• fizjoterapia – rozciąganie mięśnia trójgłowego łydki, ćwiczenia poprawiające elastyczność i stabilizację, a także zabiegi przeciwzapalne (np. krioterapia);
• leczenie farmakologiczne – w razie potrzeby krótkotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych;
• taping i ortezy – dodatkowe wsparcie w redukcji bólu i poprawie komfortu funkcjonowania.

W większości przypadków takie postępowanie pozwala na kontrolę objawów i stopniowy powrót do pełnej aktywności. Kluczowa jest jednak cierpliwość – poprawa zwykle nie następuje z dnia na dzień, a proces leczenia może trwać kilka tygodni, czasem nawet miesięcy.

Kiedy rozważyć leczenie operacyjne?

Choć w większości przypadków leczenie zachowawcze wystarcza, zdarzają się sytuacje, gdy ból pięty Haglunda utrzymuje się mimo kilkumiesięcznej terapii. Wtedy pojawia się pytanie o interwencję chirurgiczną. Wskazania do zabiegu obejmują:

• utrzymujące się dolegliwości bólowe, które uniemożliwiają trening lub codzienną aktywność;
• brak poprawy po co najmniej kilku miesiącach kompleksowej rehabilitacji i modyfikacji obciążeń;
• wyraźnie zaznaczoną deformację kostną w badaniach obrazowych, która drażni ścięgno Achillesa.

Celem operacji jest usunięcie kostnej wyniosłości i stworzenie większej przestrzeni dla ścięgna Achillesa. Niekiedy zabieg łączy się z opracowaniem zmienionej zapalnie kaletki lub rekonstrukcją przyczepu ścięgna. Dobrze przeprowadzona operacja zwykle przynosi trwałą ulgę, choć powrót do sportu wymaga kilkutygodniowej rehabilitacji.

W wieku rozwojowym leczenie operacyjne jest stosowane wyjątkowo rzadko, ponieważ w większości przypadków dolegliwości ustępują wraz z zakończeniem wzrostu kości piętowej. Zabieg rozważa się wyłącznie w przewlekłych, opornych przypadkach, gdy ból uniemożliwia normalne funkcjonowanie mimo pełnej terapii zachowawczej.

Podsumowanie

Ból pięty u młodych sportowców to problem częsty, ale wymagający uważnej diagnostyki. Pięta Haglunda jest jedną z kluczowych jednostek, które należy brać pod uwagę obok zapalenia rozcięgna podeszwowego czy złamania zmęczeniowego. Właściwe rozpoznanie opiera się na dokładnym wywiadzie, badaniu klinicznym i, w razie potrzeby, badaniach obrazowych.

Tak samo istotna jak leczenie jest profilaktyka. W praktyce oznacza to: dobór odpowiedniego obuwia sportowego, unikanie nagłego zwiększania obciążeń treningowych, regularne rozciąganie mięśni łydki i edukację rodziców oraz trenerów w zakresie wczesnego rozpoznawania objawów. Dzięki temu można nie tylko skutecznie leczyć, ale i zapobiegać nawrotom dolegliwości.